Conflict Iran-Israël: ‘Het gevaar dat Iran naar de atoombom grijpt, is reëel’

Na de raketaanval van Iran op Israël dreigt premier Benjamin Netanyahu met vergelding. Iran-expert Sina Azodi roept de Verenigde Staten op om te bemiddelen en waarschuwt voor Teherans kernprogramma.

Het klinkt inmiddels bijna als een mantra: al maanden waarschuwen politici, diplomaten en militairen dat het conflict tussen Israël en Iran in het kielzog van de Gazaoorlog kan uitgroeien tot een openlijke oorlog. Maar zelden waren beide landen zo dicht bij dat scenario als nu. Sinds 1 oktober, toen Iran Israël met ongeveer 180 raketten bestookte, wachten de mensen in de regio gespannen op de tegenaanval. Die, zo wordt gevreesd, zal onvermijdelijk leiden tot een verdere escalatie van het conflict.

‘Of een oorlog tussen Iran en Israël kan worden voorkomen, hangt voor een groot deel af van wat de Israëlische regering doet’, zegt Sina Azodi, Iran-expert en docent aan de Elliott School of International Affairs van de George Washington University in Washington D.C. ‘Zal ze wraak nemen voor de Iraanse raketaanval van vorige week? En zo ja, hoe?’

Premier Benjamin Netanyahu heeft al aangekondigd zwaar terug te zullen slaan.

Sina Azodi: Toen Iran in april raketten op Israël afvuurde, reageerde de Israëlische regering met een chirurgisch precieze aanval op een Iraanse militaire basis. Dat stelde het Iraanse regime in staat om van verdere aanvallen af te zien zonder gezichtsverlies te lijden. Maar nu bevinden we ons in een andere fase van het conflict. Het is ook aan de Verenigde Staten om de Israëlische regering in toom te houden. De VS bepalen mee over oorlog en vrede in de regio.

Kan Israël Hezbollah volledig vernietigen?

Waarom heeft de Iraanse leiding Israël aangevallen? Het leek lange tijd alsof ze zich militair zou inhouden, ondanks de aanslagen op Hamas-leider Ismail Haniyeh in juli en Hezbollah-leider Hassan Nasrallah in augustus.

Azodi: Het regime staat onder enorme druk, zowel intern als extern. In Iran zijn er krachten die vinden dat Israël alleen zo sterk tegen Hezbollah optreedt omdat het zich aangemoedigd voelde door Irans aarzeling. De bondgenoten, zoals Hezbollah of Hamas, voelden zich in de steek gelaten door Teheran. Op een gegeven moment werd daar blijkbaar gezegd: genoeg is genoeg, we moeten nu handelen. Ayatollah Khamenei, de hoogste Iraanse leider, hield zijn vrijdagpreek vorige week gedeeltelijk in het Arabisch. Ook dat laat zien hoe bezorgd hij is over zijn bondgenoten.

Irankenner Elly Mansoury: ‘Het Iraanse regime heeft een enorm legitimiteitsprobleem’

Esmail Ghaani, de leider van de Quds-brigade, de buitenlandse eenheden van de Iraanse Revolutionaire Garde, is al dagen vermist. Er wordt gezegd dat hij mogelijk is omgekomen bij de Israëlische raketaanvallen op Beiroet. Wat zouden de gevolgen zijn van zijn dood voor het Iraanse regime?

Azodi: Op korte termijn zou het Iran verzwakken. Maar op lange termijn zou het waarschijnlijk geen grote gevolgen hebben. Want nadat de Amerikanen in 2020 Ghaani’s voorganger, Qasem Soleimani, hadden gedood, heeft het regime in Teheran zijn bondgenoten al meer autonomie gegeven, zodat ze onafhankelijker kunnen opereren van de Quds-eenheden.

Van de ongeveer 180 raketten die Iran op Israël heeft afgevuurd, misten de meeste hun doel. Wilde of kon Iran niet meer schade aanrichten?

Azodi: Beide. Het regime heeft zich waarschijnlijk bewust beperkt tot militaire doelen. Iran is militair gezien duidelijk ondergeschikt aan Israël. Het ging er de leiding in Teheran waarschijnlijk vooral om een signaal te geven en Israël af te schrikken om verdere aanvallen uit te voeren.

Hoe zou Iran verder kunnen escaleren in het geval van een Israëlische vergeldingsaanval?

Azodi: Zeer waarschijnlijk met een nieuwe, nog omvangrijkere raketaanval, die dan weer een Israëlische reactie zou uitlokken.

Sommigen vrezen dat Iran de bouw van een atoombom zou kunnen versnellen.

Azodi: Het gevaar dat Iran nu naar de atoombom grijpt, is reëel. In Teheran zeggen velen: we lijden nu al onder sancties. Waarom zouden we het kernprogramma dan niet verder ontwikkelen?

Zijn onderhandelingen over een heropleving van het nucleaire akkoord met het Westen na de recente escalatie nog mogelijk?

Azodi: Zeker niet voor de verkiezingen in de VS. In Washington heeft op dit moment niemand de intentie om met Teheran te onderhandelen. En ook in Iran wacht men af of Donald Trump en zijn beleid van maximale druk misschien terugkeren. Voor zover ik hoor, heeft de nieuw verkozen president Masoud Pezeshkian oprecht interesse in het bereiken van een akkoord met het Westen om een verlichting van de sancties te bewerkstelligen.

Hoeveel macht heeft de president in het systeem onder ayatollah Khamenei?

Azodi: Sommige experts zijn van mening dat Pezeshkian helemaal niets te zeggen heeft. Ik zie het anders. De president kan zeker invloed uitoefenen op het Iraanse beleid. Het maakt een verschil of er een hardliner zoals Mahmoud Ahmadinejad (president van 2005 tot 2013, nvdr) aan de macht is of een ‘hervormer’. Maar natuurlijk gebeurt er niets in Iran tegen de wil van Khamenei.

Hoe stabiel is het regime?

Azodi: Relatief stabiel. De veiligheidsdiensten zijn loyaal aan de leiding, ook omdat ze financieel profiteren van het systeem. De oppositie is verdeeld. Een machtswissel is dus op dit moment niet erg waarschijnlijk.