‘Om een ietwat genuanceerd beeld van het conflict op te bouwen, is het essentieel om naar een diversiteit aan stemmen te luisteren’, schrijft Tim Brys naar aanleiding van de hoog oplopende discussies na de rellen die in Amsterdam ontstonden tussen Israëlische voetbalsupporters en pro-Palestijnse onruststokers. ‘Het voorval toont op kleine schaal hoe men in het algemeen selectief omgaat met het conflict in het Midden-Oosten. Men ziet of benoemt vaak enkel de onrechten aan de ene zijde, terwijl men de andere zijde goedpraat.’

Woensdagavond vorige week in Amsterdam gedroegen Maccabi Tel Aviv supporters zich als een stelletje hooligans die Palestijnse vlaggen van gebouwen trokken, een taxichauffeur in elkaar sloegen en haatdragende liederen over Palestijnen zongen. Donderdagavond waren diezelfde Israëlische supporters opgejaagd wild: tientallen onder hen werden achtervolgd en gewelddadig aangepakt door pro-Palestijnse onruststokers die antisemitische slogans riepen.

Het ene is geen excuus voor het andere, maar het andere mag ook niet beklaagd worden zonder het ene te vermelden. Anders krijg je het soort witgewassen stukje geschiedenis waarop polarisatie gedijt. Alsof het gaat om een strijd tussen Goed en Kwaad. Of met Netanyahu’s woorden: “tussen barbaarsheid en de beschaving, tussen hen die de dood verheerlijken en zij die het leven heiligen.”

Wie het uitbreidende conflict in het Midden-Oosten op sociale media volgt, wordt dagelijks geconfronteerd met influencers die witgewassen narratieven propageren. “De goeden” (Israëli’s of Palestijnen) zouden steeds rechtvaardig en volgens de hoogste moraliteit handelen maar slachtoffer zijn van “de slechten” (Israëli’s of Palestijnen) die op beestachtige wijze het kwaad belichamen.

De realiteit is echter complexer. “Uiteraard,” zal iedereen beamen; ook die influencers. Toch blijkt het in de praktijk moeilijk om die complexiteit vast te houden in eenzelfde discours, om onrechten aan beide zijden aan te kaarten, zonder daarbij de partijen noodzakelijk moreel gelijk te stellen.

Diversiteit

Om een ietwat genuanceerd beeld van het conflict op te bouwen, is het essentieel om naar een diversiteit aan stemmen te luisteren. Hieronder is het beeld dat de pro-Israëlische en pro-Palestijnse bronnen in mijn Twitterfeed in de voorbije maanden schetsten, samengevat in enkele statements.

Hamas doodde meer dan 1,100 Israëli’s en buitenlanders op 7 oktober 2023, 70% van hen burgers. Israël doodde al meer dan 40,000 Palestijnen in Gaza, 70% van hen vrouwen en kinderen. Dagelijks vallen Hezbollah raketten op Israël. Al meer dan een jaar gijzelt Hamas honderd Israëli’s, inclusief vrouwen en kinderen. Israël probeert soms Palestijnse burgerdoden te vermijden. Israël kiest soms bewust voor veel burgerdoden. Hamas gebruikt Palestijnen als menselijke schilden. Israëlische soldaten gebruiken Palestijnen als menselijke schilden. Israëlische soldaten schieten gericht jonge kinderen dood.

Hamas martelt Palestijnen. Israël martelt Palestijnen. Israël houdt broodnodige hulp voor Gaza tegen. Palestijnse bendes plunderen hulp die in Gaza toekomt. Israël heeft recht op zelfverdediging. Palestijnen hebben recht op verzet. Beiden worden verdacht van genocide. Antisemitisme tiert welig in het Westen. De Holocaust bewijst dat joden een vaderland nodig hebben. Palestijnen leven onder een apartheidsregime. Israël wordt existentieel bedreigd door Irans As van verzet.

Allemaal statements die de Twitterrevue passeerden, soms schijnbaar contradictorisch, maar naar mijn beste vermogen tot factchecken allemaal correct, mits een beetje context en degelijke definities voor controversiëlere woorden. Een dergelijke resem statements verschijnt echter niet vaak in eenzelfde discours. Meestal maakt men een eenzijdige selectie die een karikaturaal en polariserend narratief ondersteunt. Want dat maakt oordelen eenvoudig.

Dubbel zicht

Tijdens de (post-)Joegoslavische oorlogen schreef Kroatisch theoloog Miroslav Volf het boek Exclusion and Embrace,over verzoening in een context van voortdurende vijandigheden, waar slachtoffers daders worden, en daders slachtoffers. Het is een context zoals die waarin de Palestijnen en Israëli’s zich bevinden. Volgens Volf is ‘dubbel zicht’ essentieel om in zo’n conflict tot verzoening te komen: men moet leren het conflict niet alleen vanuit het eigen perspectief te zien, maar ook vanuit dat van ‘de ander’. Dan zal men niet alleen het eigen onrecht kennen, maar ook onderscheiden waar de ander onrecht ondergaat.

Dat hoeft niet te impliceren dat alle partijen evenveel dader of slachtoffer zijn. Vanwege de enorme asymmetrie in machtsverhoudingen en de historische achtergrond draagt mijns inziens Israël een grotere verantwoordelijkheid in dit conflict. Maar hoe de balans ook ligt, volgens Volf is inzicht verwerven in de onrechten die beide partijen ondergaan essentieel om gezamenlijk tot een oplossing te komen die ieders rechtvaardigheidsgevoel voldoende bevredigt. Want dat is dan weer een belangrijke voorwaarde voor langdurig vreedzaam samenleven.

Palestijnen en Israëli’s staan dus voor de aartsmoeilijke taak, te midden van dood en rampspoed misschien onmogelijke taak om naar elkaar te luisteren. Organisaties als Musalaha werken al decennia op deze manier in de grassroots. Vandaag is het cruciaal dat dit op de hoogste niveaus van leiderschap toegepast wordt.

Cultuuroorlog

Volfs verzoeningslogica is niet alleen in een gewelddadig conflict van toepassing. Ook wij, in onze gefragmenteerde Westerse wereld met onze cultuuroorlogen die zich onder andere voeden met het conflict in het Midden-Oosten, ook wij hebben ‘dubbel zicht’ broodnodig. Want we zijn elkaars perspectief steeds meer zoek. De ene roept “pogrom” na de rellen in Amsterdam en de ander roept “propaganda.”

Diepe dialoog en ontmoetingen over klassen en politieke gezindten heen zijn meer dan ooit essentieel om in vrede te kunnen blijven samenleven. Niet door het conflict in het Midden-Oosten onder de mat te vegen wegens te complex. Want dan gaat rechtvaardigheid ginds ten koste van de goede vrede hier. Wel door met open blik en zelfkritiek, in dialoog met anderen, zowel vrede hier als rechtvaardigheid ginds na te streven.

Tim Brys is master in Midden-Oostenstudies (Beiroet), actief in vredestichtend werk in Libanon.