‘Chinese virussen’ en ‘condooms voor Hamas’: de WHO als boeman van Trump

De Amerikaanse president Donald Trump gebiedt dat de Verenigde Staten de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) verlaten. Wat schuilt daarachter?

Het was een van de eerste besluiten die Donald Trump ondertekende in de eerste uren van zijn presidentschap: een bevel om de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) te verlaten. Die beslissing wordt sowieso niet meteen van kracht, want de terugtrekkingsprocedure duurt ongeveer een jaar.

Nadat Trump in juli 2020, aan het einde van zijn vorige ambtstermijn en in het midden van het eerste jaar van de coronapandemie, al eens hetzelfde besluit had genomen, draaide zijn opvolger Joe Biden dat prompt terug.

Toch is het executive order van Trump meteen voelbaar, want het ging gepaard met een bevel om het voor de WHO bestemde overheidsgeld onmiddellijk te bevriezen. Daarnaast kregen de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) de opdracht niet langer met de WHO te communiceren.

De WHO zelf, internationale organisaties zoals Artsen Zonder Grenzen en zowat alle andere landen ter wereld betreurden Trumps beslissing. Maar in bepaalde kringen werd het desavoueren van de WHO toch op gejuich onthaald. Al had dat niet altijd te maken met feitelijke bekommernissen.

‘De eerste oorlog van Trump is er een tegen het eigen staatsapparaat’

Beperkte macht

De WHO is een van de internationale organen die gesticht werden op de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog, ongeveer parallel met de Verenigde Naties. De organisatie is gebouwd op het principe dat een ongelijke ontwikkeling in de gezondheidssystemen van verschillende naties een bedreiging kan vormen voor de hele wereld.

Het WHO-mandaat is breed gedefinieerd, maar de eigenlijke bevoegdheden en daadwerkelijke macht van het orgaan blijven beperkt. De organisatie heeft wel de exclusieve bevoegdheid om een ‘noodsituatie voor de volksgezondheid van internationaal belang’ af te kondigen, maar alle richtlijnen die het uitvaardigt zijn niet-bindend en er wordt geen afdwingbare autoriteit uitgeoefend over de lidstaten.

Trumps beslissing heeft vooral te maken met de rol die de WHO speelde tijdens de covidpandemie, de uitbraak van wat hij graag het ‘Chinese virus’ noemt. Die rol is inderdaad niet onbesproken: de perceptie bestaat dat de WHO al te zeer China in bescherming nam, terwijl dat land niet transparant communiceerde over de uitbraak in Wuhan.

Bovendien bleek achteraf dat de WHO in vroege statements de overdraagbaarheid van het coronavirus had onderschat. Een decennium geleden, tijdens een ebola-uitbraak in Afrika, was er ook al kritiek op de te trage aanpak van de WHO.

Natuurlijk zijn er ook heel wat politieke spelers, industrieën en lobbygroepen die er baat bij hebben om de WHO en andere supranationale organen te ondermijnen – denk bijvoorbeeld aan de tabakslobby, antivaxers of aanhangers van ‘alternatieve’ geneesmethoden. Het is voor hen eenvoudiger om in één enkel land, in weerwil van WHO-standpunten, een bepaalde visie erdoor te duwen dan om gezondheidsinstanties over de hele wereld te overtuigen.

Condooms voor Hamas?

Een andere motivatie om de WHO te verlaten is dat Trump en zijn regering gefocust zijn op het afschaffen of opschorten van alle uitgaven waarvan ze denken dat ze niet de primaire belangen van de Verenigde Staten dienen. Het Department of Government Efficiency (DOGE), waar miljardair Elon Musk aan het roer staat, is speciaal in het leven geroepen om te snoeien in zulke ‘verkwistende’ overheidsuitgaven. Komen daarbij opvallend vaak in het vizier: geld dat voor internationale organisaties en ontwikkelingssamenwerking is bestemd.

In de communicatie over die besparingen neemt de regering-Trump het niet altijd even nauw met de waarheid. Karoline Leavitt, de perswoordvoerster van het Witte Huis, verdedigde vorige week het bevriezen van de fondsen voor de WHO door het in één adem te noemen met het blokkeren van een andere ‘absurde’ uitgave die door DOGE ontdekt zou zijn: ‘50 miljoen dollar belastinggeld voor de financiering van condooms in Gaza.’

Trump zelf deed er een dag later nog een schepje bovenop. Die 50 miljoen dollar was ‘naar Gaza gestuurd om condooms voor Hamas te kopen’, zei Trump, en de terreurorganisatie had de voorbehoedsmiddelen gebruikt ‘als methode om bommen te maken’. Dat laatste haalde Trump waarschijnlijk bij de conservatieve televisiezender Fox News, die verwees naar de – overigens bestaande – praktijk bij gewapende groeperingen in Gaza om ballonnen of met helium gevulde condooms met explosieven via de wind richting Israël te laten meedrijven.

Noch Leavitt, noch Trump gaf enige uitleg bij het ongeloofwaardige verhaal – een dergelijk bedrag zou namelijk betekenen dat het over honderden miljoenen condooms ging. Journalisten begonnen vervolgens overheidsdocumenten uit te pluizen en te gissen naar de werkelijke bestemming van het geld. Er ging dan wel Amerikaans geld naar het International Medical Corps in Gaza, maar dat werd gebruikt voor veldhospitalen, niet voor contraceptie.

Anderen speculeerden dat men een en ander verwarde met geld voor een private aidsstichting in Afrika die wel degelijk in het veld van seksuele gezondheid actief was, maar dan in een provincie van Mozambique die toevallig ook Gaza heet. De ‘condooms voor Hamas’ hebben dus veel weg van een broodje-aapverhaal.

Sneeuwbaleffect

Niettemin steeg er in bepaalde kringen dus ook luid gejuich op na Trumps beslissingen. Zeker sinds de coronacrisis is de WHO, met name onder complotdenkers, uitgegroeid tot een ‘globalistische boeman’ die het slecht met de mensheid zou voorhebben. Sommigen beweerden zelfs dat het vertrek van de VS een ‘sneeuwbaleffect’ had veroorzaakt en dat ook andere landen hadden aangekondigd de WHO te verlaten. Kenia en Italië werden daarbij het vaakst genoemd. Maar daar klopt niets van.

Het nieuws over Italië was gebaseerd op een wetsvoorstel van Matteo Salvini, vicepremier voor het radicaal-rechtse Lega. Dat werd daadwerkelijk ingediend en echoot enigszins de trumpiaanse retoriek over belastinggeld dat ‘niet naar supranationale instellingen maar naar Italiaanse ziekenhuizen’ zou moeten gaan, maar het maakt weinig kans om aangenomen te worden door het Italiaanse parlement.

Het bericht dat Kenia de WHO zou verlaten, is dan weer gebaseerd op een maanden oude en nu opnieuw viraal gegane speech van de Keniaanse dokter Wahome Ngare op een forum in Uganda. Daar verkondigde Ngare allerlei antivaccinatiestandpunten, onder meer dat de WHO de Afrikaanse bevolking via tetanusvaccinaties ‘onvruchtbaar maakte’.

Maar met de Keniaanse overheid heeft Ngare niets te maken. In werkelijkheid drukten Keniaanse overheidsfunctionarissen de wens uit dat de VS hun vertrek uit de WHO zouden herzien. Ze pleitten ook voor het snel opvullen van het budgettaire gat dat de Amerikaanse terugtrekking zal slaan.

Het valt natuurlijk nog te bezien of Trump daadwerkelijk zijn plannen doorzet. Loze dreigementen zijn de president niet vreemd, en in een recent interview liet hij de deur alvast op een kier staan. Ironisch genoeg is een van de pertinentste kritieken op de WHO dat de organisatie te zeer terugvalt op geld van privédonoren zoals de Bill & Melinda Gates Foundation. Daardoor zouden die een te grote invloed uitoefenen op de werking van de organisatie. Het vertrek van een belangrijke donor als de VS dreigt juist dat pijnpunt nog erger te maken.