China schiet Latijns-Amerika te hulp met medisch materiaal, terwijl de Verenigde Staten verstek laten gaan. Peking koopt steun voor zijn autoritaire model, verwijt Washington. Latijns-Amerikanen verwelkomen China met open armen.
De corona-epidemie was nog niet uitgeraasd in China toen president Xi Jinping de wereld verbaasde met een vastberaden charmeoffensief. Europa, de Verenigde Staten en landen in Latijns-Amerika of Afrika: vanaf maart kregen ze allen mondkapjes, longapparaten, testkits en beschermend materiaal toegestuurd.
De krachtdadige coronadiplomatie wekte uiteindelijk wrevel in Europa. China schepte teveel op met leveringen van medisch materiaal dat niet altijd kwaliteitsvol bleek. Ook in het westelijke halfrond veroorzaakt de uitgestoken hand van China controverse. Rivaal Amerika beschouwt de regio traditioneel als zijn invloedssfeer. Maar het land werd getroffen door een enorme corona-uitbraak, en keerde inwaarts.
Chinese diplomaten in Latijns-Amerika laten geen kans onbenut om de afwezigheid van de VS te benadrukken. Ze winnen invloed en boeken zodoende vooruitgang met strategische kwesties zoals 5G. Eens het stof is gaan liggen, zal het speelveld mogelijk in het voordeel van China gekanteld zijn, vreest een Amerikaanse Latijns-Amerikakenner geïnterviewd door Knack.
Latijns-Amerikanen op hun beurt hebben geen boodschap aan Amerika’s bemoeienissen. De regio heeft hulp nodig en China komt ermee over de brug, zegt Jorge Heine, voormalig Chileens ambassadeur in China. Des te beter als dat uiteindelijk leidt naar grotere investering door China. Ook burgers zien er geen graten in. Sterker: ze appreciëren dat ze door China op gelijke voet behandeld worden.
Eric Farnsworth: ‘China wil superioriteit van autoritair model bewijzen’
Eric Farnsworth, ondervoorzitter van de Amerikaanse denktank Council of the Americas en Latijns-Amerikakenner, vreest dat de assertieve coronadiplomatie van China de invloed van de Verenigde Staten (VS) in Latijns-Amerika ondermijnt. Hij ziet het speelveld in het voordeel van Peking kantelen. Dat is ook nefast voor de regio zelf, want China wil zijn autoritaire model uitvoeren, of zoekt er op z’n minst steun voor.
U vindt de hulpzendingen van China in Latijns-Amerika verdacht. Maar wat doet Amerika? Zendingen van medisch materiaal blokkeren, of oorlogsschepen sturen naar de Caraïben, officieel om drugshandel te stoppen. Is dat het juiste signaal tijdens een gezondheidscrisis? Schiet Amerika niet zichzelf in de voet?
ERIC FARNSWORTH: Symboliek doet ertoe, dat kan ik niet ontkennen. Het gezicht dat China aan de wereld toont is vrijgevig, terwijl Amerika het eigenbelang vooropstelt. Chinese hulpgoederen mogen dan vaak defect blijken, of komen niet eens aan, maar mensen onthouden de geste en China scoort punten. Ten gronde wil China de superioriteit van zijn autoritaire model bewijzen. En wanneer het stof is gaan liggen, zal het speelveld in China’s voordeel gekanteld zijn, vrees ik.
Welke strategische kwesties staan er op het spel in Latijns-Amerika?
FARNSWORTH: De regio gaat geld nodig hebben om te herstellen van de coronacrisis. Traditioneel zouden landen dan bij Amerika of muntfonds IMF gaan aankloppen, maar die zitten momenteel krap bij kas of zijn minder vrijgevig. China daarentegen komt vast met kapitaal over de brug, en dat kan de ontvangers schatplichtig maken aan Peking.
Zuid-Amerika is zo al erg afhankelijk van grondstoffenuitvoer naar China. En we zien wat er gebeurt wanneer een pandemie toeslaat: de vraag stort in, met alle gevolgen van dien. Dat zou landen ertoe moeten aanzetten om banden met de VS en Europa te versterken en handelsstromen te diversifiëren. Eén manier om dat te doen zijn handelsverdragen: denk aan de deal tussen de Europese Unie en het Zuid-Amerikaanse handelsblok Mercosur. Die moet nog goedgekeurd worden, maar onder andere België en Nederland liggen daarin dwars, en andere landen volgen allicht. Zulke problemen duwen Zuid-Amerika in de armen van China.
Is China een makkelijkere handelspartner dan Europa of Amerika?
FARNSWORTH: China maalt niet om branden in het Amazonewoud, of om democratie. Het lijkt een minder veeleisende zakenpartner. China heeft veel geld en stelt niet veel vragen. Maar sommige landen met zwakke instituties zijn een speeltuin geworden van China. Voor je het weet ben je je soevereiniteit kwijt. De idee dat de Chinezen enkel handel willen voeren is al lang ingehaald door de realiteit.
Middels schenkingen doet China zich nu voor als een betrouwbare wereldleider. Maar is het Chinese model beter dan de Westerse liberale democratie? China dringt die discussie op aan opkomende landen, onder meer in Latijns-Amerika. Het voert hoogtechnologische, autoritaire camerasystemen uit naar landen zoals Venezuela of Ecuador. Dat kan de democratie zelf ondermijnen.
Kunnen de VS en China niet naast elkaar bestaan in de regio?
FARNSWORTH: Als je het Latijns-Amerikanen vraagt, is het geen keuze tussen de VS of China. Wél is dat zo in het geval van 5G: als China die infrastructuur levert, dan is er geen ruimte meer voor Amerikaanse technologie. Ik vraag niet dat landen kiezen tussen de VS en China: China is inmiddels de voornaamste handelspartner van enkele belangrijke landen.
Wel zeg ik dat de VS, en ook Europa, moeten inzien dat het niet meer vanzelfsprekend is dat de regio zich naar het Westen richt. Latijns-Amerika wil hulp bij economische ontwikkeling, het wil investering. China erkent dat en heeft een agenda weten te ontwikkelen die daarop is toegespitst. Wij moeten meer moeite doen.
Jorge Heine: ‘De VS bleven afwezig tijdens de coronacrisis in Latijns-Amerika. Europa wilde zelfs Italië niet helpen, laat staan ons. China vult de leemte.’
Jorge Heine is een voormalig ambassadeur van Chili in China, en doceert nu internationale betrekkingen aan de Amerikaanse Pardee School of Global Studies van de Universiteit van Boston. Middels hulpzendingen voor Latijns-Amerika countert China de afwezigheid van Amerika én Europa, zegt Heine. Bezorgdheden dat China zijn autoritaire model wil uitvoeren naar de regio zijn overtrokken, verzekert hij.
Is het cynisch om de Chinese mondmaskerdiplomatie in Latijns-Amerika te kaderen binnen de bredere geopolitieke strategie van Peking?
JORGE HEINE: Helemaal niet, zo werkt diplomatie. Het is geen liefdadigheid: door te helpen wanneer landen het nodig hebben, verwerf je politiek kapitaal dat je op een later tijdstip kan spenderen. Niet alleen China gaat zo te werk.
China schoot Italië te hulp op een moment dat het zelfs door de Europese Unie en Duitsland afgewezen werd. Ook in Latijns-Amerika is China the only game in town. Europa maakt nu wel een inhaalbeweging, maar is toch grotendeels afwezig geweest. Idem de VS. U moet ook niet vergeten dat de pandemie begon in China, dus Peking is enigszins verplicht zijn imago op te poetsen.
Amerikanen waarschuwen dat China invloed koopt en op termijn zijn autoritair model wil uitvoeren naar Latijns-Amerika. Wat denkt u daarvan?
HEINE: Ik vind die bezorgdheid overtrokken. Kijk, ik begrijp volkomen dat de Amerikanen bezorgd zijn om de geopolitieke concurrentie met China. De nummer één wil dat blijven maar ziet de nummer twee de ladder opklimmen. Dit gezegd zijnde: ik ben ervan overtuigd dat de Chinezen er niet op uit zijn hun politiek systeem te exporteren. Het werkt voor hen, maar ze hebben er geen behoefte aan dat andere landen het overnemen. In Latijns-Amerika onderhoudt China contacten met politieke partijen en activisten uit het volledige politieke spectrum: dat zegt al een en ander.
Chili staat erom bekend banden met China te onderhouden op een manier die het niet verzwakt. Dat in tegenstelling tot andere landen zoals Ecuador, dat grote schulden heeft bij Peking. Vertel.
HEINE: De eerste handelsdeal die China sloot met een individueel land was met Chili, in 2005. Sindsdien is de jaarlijkse bilaterale handel toegenomen van 8 miljard dollar tot 41 miljard in 2018. De relatie met China heeft veel tot onze welvaart bijgedragen. Chili heeft bovendien een handelsoverschot met China: van de 41 miljard dollar handel voeren wij 21 miljard dollar uit, China 16 miljard. En we halen ook Chinees kapitaal binnen. In 2018 verwierf een Chinees bedrijf een kwart van het Chileense SQM, ’s werelds grootste lithiumproducent: de belasting op die deal was de grootste slag ooit voor onze fiscus. We laten China ook in energie investeren.
Maakt u dat niet afhankelijk van China?
HEINE: Tweehonderd jaar lang was Latijns-Amerika afhankelijk van de VS en enkele West-Europese landen voor handel en investering. De Grote Depressie was misschien een grotere ramp in Latijns-Amerika dan in de VS, omdat we dermate afhankelijk waren van de VS. Sinds twintig jaar is er een nieuwe speler bij: China. Voor ons betekent China een bijkomende optie, een extra alternatief in handel en investering. Daar worden wij beter van.
Tot slot: heeft Europa wel voldoende aandacht voor Latijns-Amerika?
HEINE: Met Europa moderniseert Chili het handelsakkoord dat we twintig jaar geleden tekenden, en we zijn daar heel happig op. Wij willen de relatie met de EU graag versterken en zelfs uitbreiden, maar tegelijk merken we dat het moeilijk is Europa op iets anders te doen focussen dan de brexit, die alle aandacht opeist. Dat baart ons zorgen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
