China’s militaire manoeuvres nabij Taiwan: hoe gevaarlijk zijn ze echt?

Als reactie op de inauguratie van de nieuwe Taiwanese president William Lai begon China een tweedaagse militaire oefening nabij de eilandstaat. Het manoeuvre ‘Joint Sword-2024A’ zou bedoeld zijn om de Taiwanezen te intimideren. Wat wil Peking bereiken en hoe reageren de Taiwanezen? De belangrijkste vragen en antwoorden vindt u hier.

Wat is er aan de hand?

Sinds donderdagochtend voert het Chinese Volksbevrijdingsleger militaire oefeningen uit in de buurt van Taiwan. Peking heeft vijf oefengebieden aangeduid rond het hoofdeiland en vier kleinere gebieden rond de westelijke eilanden voor de Taiwanese kust. De oefening zou naar verluidt twee dagen duren en omvat zowel gezamenlijke zee- en luchtoefeningen als precisieaanvallen op ‘kritieke doelen’. Staatsmedia melden dat ‘tientallen oorlogsschepen, verschillende torpedojagers en fregatten’ bij de oefening betrokken zijn.

De belangrijkste oefengebieden bevinden zich ten oosten van de middellijn van de Straat van Taiwan, de zeestraat tussen China en Taiwan. Hoewel die middellijn als een onofficiële grens wordt beschouwd, overschrijdt China ze bijna dagelijks met straaljagers en marineschepen.

Het Taiwanese ministerie van Defensie meldde dat 15 Chinese marineschepen, 16 kustwachtschepen en 49 militaire vliegtuigen nabij Taiwan gesignaleerd waren. 35 straaljagers vlogen het gebied ten oosten van de middellijn binnen. Op zee drong China zelfs de aansluitende zone van 24 mijl van Taiwan binnen. Maar voorlopig vonden er geen schietoefeningen plaats en stelde China geen vliegverbod in.

Wat wil China bereiken?

China schetst de manoeuvres als ‘straf’ voor de inauguratie van de nieuwe Taiwanese president William Lai van de DPP. In werkelijkheid is het vrijwel onmogelijk om zo’n grootschalig manoeuvre in slechts drie dagen te plannen en uit te voeren.

‘China had deze oefening duidelijk van tevoren gepland als reactie op Lais inhuldiging, ongeacht wat hij in zijn toespraak zou zeggen’, zegt Lai I-Chung, voorzitter van de Taiwanese denktank Prospect Foundation, die dicht bij de regerende DPP staat. ‘China wil zulke militaire manoeuvres normaliseren om Taiwan voortdurend onder druk te zetten.’

Het Chinese regime verklaarde dat de oefeningen bedoeld waren als straf voor de ‘Taiwanese onafhankelijkheidsbeweging’. Dat is hoe Peking de partij van William Lai noemt, hoewel ze een formele onafhankelijkheidsverklaring expliciet heeft uitgesloten. ‘Hun schedels zullen worden ingeslagen en er zal bloed vloeien als ze China’s annexatieplan in de weg staan’, dreigde Wang Wenbin, woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken.

Bovendien zijn de manoeuvres ook bedoeld als een strenge waarschuwing tegen ‘provocatie door externe krachten’. Waarmee de Volksrepubliek China doelt op landen die contacten onderhouden met Taiwan. De Verenigde Staten zijn Taiwans belangrijkste partner.

Tijdens zijn inaugurele rede riep Lai Peking herhaaldelijk op om in dialoog te gaan, hij bood ‘samenwerking’ en stelde mogelijke eerste stappen voor, namelijk toerisme en studentenuitwisselingen. Maar China beweerde vrijwel onmiddellijk dat zijn toespraak verdeeldheid zaaide. Minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi noemde Lais toespraak ‘schandalig’.

De huidige oefeningen lijken voornamelijk psychologisch gemotiveerd. Het doel is vermoedelijk om de bevolking van Taiwan te demoraliseren. De visuele weergave van de oefengebieden op de kaarten alleen al toont dat Taiwan omsingeld is.

Vond er ooit al iets soortgelijks plaats?

Ja. Alleen al de naam ‘Joint Sword 2024-A’ is een verwijzing naar de operatie ‘Gezamenlijk Zwaard’ uit 2023. Peking gebruikte toen een bezoek van de toenmalige Taiwanese president Tsai Ing-wen aan de VS als reden om de eilandstaat te bedreigen.

De manoeuvres doen vooral denken aan augustus 2022. China voerde toen na een bezoek van de Amerikaanse speaker of the House Nancy Pelosi aan Taiwan grootschalige militaire oefeningen uit. De huidige oefengebieden bij het Taiwanese hoofdeiland zijn vergelijkbaar met die na het bezoek van Pelosi. Al vuurde China toen wel ballistische raketten af boven Taiwan, en ook in de exclusieve economische zone (EEZ) van Japan. Dit keer is er geen nieuws over zulke acties.

In principe passen invasie- of blokkade-oefeningen in het overkoepelende annexatieproject van Peking. De Volksrepubliek China regeerde nooit over Taiwan. Toch eist ze de eilandstaat op als haar grondgebied en ziet ze geen alternatief voor de annexatie van het eiland. China probeert zo geleidelijk de status quo te verschuiven, zowel fysiek als via propaganda.

De afgelopen vier jaar drong de Chinese luchtmacht al duizenden keren het gebied ten oosten van de middenlijn van de Straat van Taiwan binnen. In de staatsmedia werden animaties van een bombardement op Taiwan getoond. Daarnaast mijmerde een militaire officier op televisie over de ‘tumor’ die verwijderd zou kunnen worden. Een paar jaar geleden werd het presidentiële paleis van Taipei nagebouwd in de Chinese woestijn en bestormd door soldaten. Ook die stunt leverde propagandabeelden op.

Kan er oorlog uitbreken?

Voorlopig kunnen we ‘alleen’ over machtsvertoon spreken. Zoals het er nu uitziet, is het zo goed als uitgesloten dat China Taiwan wil aanvallen. Zo waren er voor de manoeuvres van start gingen op satellietbeelden troepenbewegingen te zien aan de oostkust van China.

Ook in politiek opzicht wijst momenteel niets meteen op oorlog. De Verenigde Staten spelen daarin een belangrijke rol, omdat zij Taiwan militair ondersteunen. De relatie tussen Peking en Washington is relatief stabiel sinds de Chinese partijleider Xi Jinping en de Amerikaanse president Joe Biden elkaar in november 2023 ontmoetten.

Met het oog op de komende Amerikaanse presidentsverkiezingen is een aanval van China op Taiwan momenteel zo goed als ondenkbaar. Geen enkele Amerikaanse president kan het zich veroorloven om zwak over te komen tegenover China. Taiwan kan bijna zeker zijn van Amerikaanse steun.

Toch zijn de manoeuvres meer dan symbolisch. Onder andere omdat er altijd kans is op ongelukken met ongeplande gevolgen. ‘Men moet de aandacht vooral vestigen op de eilanden voor de kust’, zegt analist Ben Lewis, die met zijn website PLA Tracker de activiteiten van China in de buurt van Taiwan volgt. Die eilanden zijn Kinmen, Wuqiu, Matsu en Dongyin. Kinmen ligt slechts twee kilometer van de Chinese oostkustprovincie Fujian en is daarom een kwetsbaar gebied voor Taiwan, maar ook Matsu is kwetsbaar.

Tijdens de Koude Oorlog waren die eilanden nog zwaar gemilitariseerd en vonden er dodelijke gevechten plaats. Vandaag zouden ze moeilijk verdedigbaar zijn tegen een Chinese blokkade of inval. Ze liggen op meer dan 180 kilometer van het Taiwanese hoofdeiland. Onlangs heeft de Chinese kustwacht haar patrouilles rond Kinmen opgevoerd. Het is mogelijk dat Peking met het manoeuvre zijn aanwezigheid rond de kleinere eilanden in het gebied wil versterken en normaliseren, als voorbereiding op een latere inval.

Het blijft ook gissen naar de betekenis van ‘Joint Sword-2024A’. Het lijkt te suggereren dat de huidige oefening maar een deel is van een reeks manoeuvres. Volgt er ook een ‘B’ en een ‘C’? Alleen al die onzekerheid wijst op psychologische oorlogsvoering.

Hoe reageert Taiwan?

De Taiwanese bevolking is gewend aan dreigingen vanuit China. Er is al oorlogsgevaar sinds het einde van de Chinese Burgeroorlog in 1949. Daarom breekt er bij de 23 miljoen inwoners zelfs bij grotere manoeuvres geen paniek uit. Donderdag steeg de beursindex in Taiwan zelfs.

Taipei sprak van een ‘eenzijdige militaire provocatie die de Taiwanese democratie en vrede bedreigt’. Het leger zou een uitgebreid overzicht hebben over de Chinese acties.

‘China’s manoeuvre maakt deel uit van een scenario dat Taiwan al verwachtte sinds de inauguratie van Lai’, verklaart een anonieme Taiwanese regeringsbron tegenover persbureau Reuters. President Lai zelf bezocht donderdag een militaire basis en kwam strijdlustig over. Tijdens zijn eerste bezoek aan de troepen zei hij dat hij Taiwans vrijheid en democratie zal verdedigen.

Het moment waarop het manoeuvre plaatsvindt, is niet alleen vanwege de recente inauguratie relevant. Sinds vorige week heerst er een interne politieke crisis in Taiwan. Vorige week kwam het tot een fysieke confrontatie in de plenaire vergadering omdat de Chinavriendelijke oppositiepartijen KMT en TPP een omstreden parlementaire hervorming willen doorvoeren. Daarbij raakten verschillende afgevaardigden gewond. Sindsdien heerst er onrust in het land.

Experts vermoeden dat de oppositie via de geplande hervorming president Lai buitenspel wil zetten. Tienduizenden inwoners protesteerden dinsdag tegen de hervorming en er volgen nog protesten. De politieke situatie is gespannen.

Dat zou ertoe kunnen leiden dat China in eigen doel scoort. Zoals iedereen weet, zorgt gevaar van buitenaf vaak voor verbintenis. Vooral bij zo’n duidelijke dreiging tegen Taiwan zou het Lais aanhangers, die al sceptisch tegenover China staan, stimuleren om te mobiliseren. Taiwanese harten en hoofden veroveren met gevechtsvliegtuigen? Het is zo goed als uitgesloten dat zoiets zal lukken.