China heeft een wapen waarmee het Amerika pijn kan doen: de export van zeldzame aardmetalen

Zeldzame aardmetalen die gebruikt worden in onder meer batterijen, wapens en medische apparatuur zijn vooral afkomstig uit China. Hoe schadelijk zou een embargo op die aardmetalen zijn voor de Verenigde Staten?

Om een spelletje scrabble te winnen, begin je onderaan het periodiek systeem. De 17 ‘zeldzame aardmetalen’ die daar staan, hebben lange namen zoals dysprosium en praseodymium, met letters die veel punten opleveren bij.

Ze delen ook andere eigenschappen. Ze worden in minieme hoeveelheden geproduceerd en gebruikt, maar zijn cruciaal voor een rist hoogwaardige technologieën: van batterijen en hernieuwbare energie tot wapens en medische apparatuur. Nog belangrijker: ze worden grotendeels door China aan de wereld geleverd.

Zeldzame aardmetalen zijn ook een wapen dat wordt ingezet in de handelsoorlog die is losgebarsten tussen de Verenigde Staten en China. Op 4 april, als reactie op de importheffingen die de Amerikaanse president Donald Trump invoerde, beperkte China de verkoop van zeven zeldzame aardmetalen aan Amerika.

Producenten moeten nu een exportvergunning aanvragen. Het is geen totaalverbod, maar dat kan het wel worden. China heeft al de export verboden van drie andere, minder zeldzame maar toch cruciale metalen, en heeft de controle op andere aangescherpt. Hoe schadelijk zou een embargo op zeldzame aardmetalen zijn?

Versplinterde markt

De geschiedenis biedt aanwijzingen. Twee jaar geleden beperkte China de export van gallium en germanium, die worden gebruikt in chips, radars en satellieten. In december werd de export van beide metalen naar Amerika volledig verboden, evenals van antimoon, een vlamvertrager.

Waarom soja de zwakke plek is in Trumps handelsoorlog

Sindsdien schoten de prijzen de lucht in en is de wereldwijde markt versplinterd. In het Westen gekocht gallium is volgens Jack Bedder van het consultancybureau Project Blue twee à drie keer zo duur als Chinees gallium.

De tekorten verlammen de Verenigde Staten nog niet. Veel kopers hadden voor het verbod voorraden opgebouwd, China annuleerde lopende langetermijncontracten niet en sommige materialen komen nog via derde landen binnen. Een bron dicht bij het Amerikaanse ministerie van Defensie meldt dat er geen paniek is over gallium in het Pentagon.

Toch kunnen China’s nieuwe beperkingen meer schade aanrichten. Daar zijn drie redenen voor. Ten eerste zijn de gekozen ‘zware’ zeldzame aardmetalen het moeilijkst te vervangen. Dysprosium en terbium regelen de warmte in magneten die offshore windturbines, straaljagers en ruimtevaartuigen aandrijven.

‘Hoe groter de motor, hoe zwaarder het zeldzame aardmetaal dat je nodig hebt’, zegt Ionut Lazar van CRU, een ander consultancybureau. De andere vijf metalen zijn cruciaal voor chips die kunstmatige intelligentie aandrijven. Sommige worden ook gebruikt in MRI-scanners, lasers en glasvezel.

Zware zeldzame aardmaterialen

Het tweede probleem is dat China nóg dominanter is in de productie van zware zeldzame aardmetalen dan in de lichtere soorten. Het controleert het grootste deel van de mijnbouw, zowel in eigen land als in Myanmar.

Cruciaal is dat China 98 procent van het gewonnen materiaal verwerkt. Net als de meeste elementen komen zware zeldzame aardmetalen niet in pure vorm voor in de aardkorst. In tegenstelling tot gallium of germanium zijn ze ook geen bijproduct van het smelten van massametalen zoals aluminium of zink. Ze moeten worden gescheiden van de chemische verbindingen waarin ze zich bevinden. Dat vereist bijzondere expertise en veel werk, en levert weinig rendement op.

Dit verergert het derde probleem: China beschikt over krachtige middelen om een verbod af te dwingen. Volgens Ryan Castilloux van het onderzoeksbureau Adamas Intelligence kan de Chinese overheid elke ton zeldzaam aardmetaal die in eigen land wordt gewonnen en verwerkt traceren en volgen waar het terechtkomt.

Ze houdt ook de vraag van bedrijven wereldwijd in de gaten, waardoor ambtenaren kunnen zien wie mogelijk meer importeert om door te voeren naar Amerika. ‘Er is grote nevenschade mogelijk als China hard optreedt en achterpoortjes dicht’, zegt Melissa Sanderson, een mijnbouwveteraan die vroeger bij het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken werkte. Gezien het risico om afgesloten te worden, zullen derde landen Amerika niet snel te hulp schieten.

Onbetaalbare windturbines

Een Chinees exportverbod zou Amerika dus hard treffen. De prijzen zouden snel stijgen, omdat kopers beginnen te hamsteren. Neha Mukherjee van het onderzoeksbureau Benchmark Minerals schat dat de prijs van dysprosium zou stijgen van 203 euro naar 265 euro per kilogram.

Bedrijven hebben weliswaar wat voorraad, maar die zou vermoedelijk binnen enkele maanden opraken. Daarna zouden eerst de civiele sectoren lijden. Offshore windturbines zouden onbetaalbaar of onbeschikbaar kunnen worden. Elektrische auto’s zouden moeten overschakelen op kleinere motoren. Al snel zou ook de defensie-industrie belemmerd worden, zegt Gracelin Baskaran van denktank CSIS.

Amerika zou dan versneld op zoek moeten gaan naar alternatieve bronnen. Het land heeft momenteel slechts één zeldzame-aardmetalenmijn, in Californië. Er zijn verschillende nieuwe mijnen in ontwikkeling, en het land steunt ook projecten in Brazilië en Zuid-Afrika.

Bovendien maakt het gebruik van de Defence Production Act uit 1950, een wet uit de Koreaanse oorlog, om de eerste grote verwerkingsfaciliteit voor zware zeldzame aardmetalen buiten China te financieren, in Texas.

Geen expertise

Maar Amerika mist, net als andere landen, de expertise om zeldzame aardmetalen om te zetten in hoogwaardige magneten – waarvan de export door China ook aan banden is gelegd. Analisten schatten dat het drie tot vijf jaar zou duren voor Amerika een toeleveringsketen van mijn tot magneet kan opbouwen die China omzeilt.

Toegegeven: het verbieden van zeldzame-aardexport zou ook China zelf schaden, omdat het de vraag vernietigt. In 2010, tijdens een visserijconflict, zette China de export van zeldzame aardmetalen naar Japan stop. Binnen enkele maanden deed Japan concessies en werd de export hervat. In de tussentijd hadden Japanse autobouwers nieuwe voertuigen ontworpen die minder afhankelijk waren van zeldzame aardmetalen. Dit keer is het waarschijnlijker dat China de export naar Amerika selectief beperkt, tenzij Trump zijn agressieve koers voortzet. Dan zou dat spelletje scrabble wel eens helemaal uit de hand kunnen lopen.

‘Nu zijn we in een cascade van protectionisme beland’