Chili staat voor een ingrijpende verandering. Ooit was het Zuid-Amerikaanse land nog een experiment van de neoliberale Chicago Boys, nu kan Chili de meest progressieve, sociale en ecologische grondwet ter wereld aannemen.
Een jaar lang broedde een grondwetgevende vergadering over de grondwet. Zondag stemmen de Chilenen over de 388 artikels van de nieuwe grondwet. Aan interesse in elk geval geen gebrek: een boekuitgave van de tekst werd het meest verkochte non-fictieboek van het land.
‘Het was niet makkelijk, want democratie is nooit makkelijk’, zei president Gabriel Boric, toen hij het grondwetsvoorstel in ontvangst nam. De nieuwe grondwet heeft de Chileense samenleving inderdaad diep gespleten. De voorstanders hopen op meer rechtvaardigheid, participatie en democratie, de tegenstanders zijn bang dat het land afglijdt naar het socialisme.
De huidige grondwet van 1980 stamt uit de tijd van de militaire dictatuur onder generaal Augusto Pinochet, een tijdperk van zware mensenrechtenschendingen. De staat werd destijds tot het minimum herleid: onderwijs, gezondheidszorg en pensioenen werden geprivatiseerd.
Wel heeft Chili het hoogste inkomen per capita van Zuid-Amerika. En de armoede nam er de voorbije decennia duidelijk af. Maar de sociale ongelijkheid onder de 19 miljoen inwoners blijft groot.
‘Chili was de wieg van het neoliberalisme, het zal er ook het graf van zijn’, zei president Boric, die zelf als deelnemer van het protest in 2019 tegen de toenmalige conservatieve regering mee een nieuwe Magna Charta afdwong.
‘Plurinationaal’, groen, sociaal, met recht op abortus
De nieuwe grondwet kan Chili nu fundamenteel veranderen. Burgers zullen bijvoorbeeld voortaan een recht op een woning krijgen. De staat kan zo instappen in de sociale woningbouw en armen woningen ter beschikking stellen. Ook krijgt iedereen de mogelijkheid van toegang tot hoger onderwijs, ontwikkelt de staat een pensioensysteem en wordt een wettelijke ziekteverzekering uitgebouwd. Bovendien kunnen vrouwen voortaan aanspraak maken op de helft van alle functies in overheidsinstellingen op nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau. Ook omstreden, toch in het Chili waar de invloed van de katholieke kerk groot is: de nieuwe grondwet garandeert een recht op abortus. Momenteel is het slechts mogelijk om de zwangerschap af te breken in enkele uitzonderlijke omstandigheden. Voor het eerst wordt Chili bovendien als een ‘plurinationale’ staat gedefinieerd: de inheemse bevolking, die goed is voor twaalf procent van de bevolking, krijgt zelfbeschikkingsrecht.
De nieuwe grondwet legt de staat ook verplichtingen op inzake milieubescherming. Zo wordt een bijzondere verantwoordelijkheid vastgelegd voor ecosystemen als gletsjers en zeeën. Water wordt zelfs gedefinieerd als een gemeenschapsgoed. Momenteel is water in Chili geprivatiseerd. Zo kunnen grondbezitters en ondernemingen uit hun bronnen quasi ongelimiteerd water putten, terwijl in arme wijken soms geen zuiver water uit de kraan komt.
‘Het gaat dus niet alleen om het beschermen van het milieu, maar ook om het behoud van de fundamenten van alle menselijke en niet-menselijke levens’, zei de Weense politieke wetenschapper Ulrich Brand. ‘Een gemeenschapsgoed als water of lucht zal bijzonder beschermd worden. De privatisering van water wordt uitgesloten. Voedselsoevereiniteit en de bescherming van traditioneel zaaigoed worden belangrijke doelstellingen van de staat. En wie de natuur beschadigt, moet ze herstellen.’
Kansen?
Toch is het zeker geen uitgemaakte zaak dat de grondwet daadwerkelijk aangenomen wordt. Twee jaar geleden stemde nog bijna 80 procent van de Chilenen voor het uitwerken van een nieuwe grondwet. Maar nu zien de zaken er heel anders uit: in de recentste peilingen ondersteunde nog 37 procent van de kiezers het grondwetsvoorstel, 47 procent wees ze af. Meer dan 15 procent was onbeslist. Maar omdat de stemming verplicht is, kan de uitslag nog alle kanten uit.
In conservatief Chili beschouwen velen het voorstel als een linkse utopie, die de economische successen van het land in gevaar brengen. De rechtse oppositie en conservatieve belangengroepen verzetten zich met alle macht tegen het grondwetsvoorstel. Ze deinzen er daarbij niet voor terug om leugens te verspreiden. Zo wordt beweerd dat het recht op private woningeigendom zal vervallen. Ook wordt gesproken van abortus tot in de negende maand. Beide beweringen kloppen niet, maar ze zaaien wel angst.
Hoewel het enthousiasme voor de nieuwe grondwet in Chili zijn grenzen heeft, hopen linkse politici, activisten en wetenschappers op een signaalfunctie voor de gehele wereld. ‘We geloven dat de nieuwe grondwet een nieuwe globale standaard vastlegt als antwoord op de crisissen van de klimaatverandering, economische onzekerheid en duurzame ontwikkeling’, schreven veertig internationale economen en sociale wetenschappers in een opiniestuk, onder wie de gerenommeerde Franse econoom Thomas Piketty.
Aan interesse naar het grondwetsvoorstel ontbreekt het in elk geval niet in Chili. Al wekenlang prijkt een boekuitgave boekuitgave van het voorstel van uitgeverij LOM bovenaan de lijst van de krant El Mercurio van meest verkochte non-fictieboeken. Volgens de krant El Mostrador was het ook de meest gedownloade tekst in de Digitale Openbare Bibliotheek. Na een drietal weken zou het boek al 70.000 keer over de toonbank gegaan zijn.
Neoliberalisme
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier