Buitenlandbeleid VS: ‘Trump wil écht een einde maken aan de oorlog in Oekraïne. Hij is er al mee bezig’

Amerika’s bondgenoten hebben volgens politoloog Ian Bremmer nog altijd niet begrepen welke lage dunk de president elect Donald Trump heeft van hun ‘gedeelde waarden’. De vijanden van de VS staan al verder.

Toen de verkiezingsoverwinning van Donald Trump zich vorige week begon af te tekenen, tweette de Amerikaanse politoloog Ian Bremmer: ‘De Europeanen zullen morgenochtend helemaal uit hun dak gaan.’ En zo geschiedde.

Maar de welingelichte expert heeft ook goede raad voor ons: ‘Alle Europese staten moeten zweren bij een gemeenschappelijk beleid: met betrekking tot Oekraïne, het toekomstige economische en douanebeleid van de VS, en China. Dat belooft ongelooflijk moeilijk te worden, maar net nu moeten ze proberen Europa bij elkaar te houden.’

Laten we beginnen met Oekraïne.

Ian Bremmer: De Trump-regering zal druk uitoefenen op Volodymyr Zelensky en Vladimir Poetin om deze oorlog te bevriezen op precies het punt waar hij nu is. Als Zelensky hier nee tegen zegt, zal hij enorme steun nodig hebben van alle Europeanen. Maar de Hongaarse premier Viktor Orbán is erg geneigd om met Trump in zee te gaan. Misschien ook de Italiaanse Giorgia Meloni, die het goed kan vinden met Trump en Elon Musk. Oekraïne steunen is duur en riskant. Ik kan me dus voorstellen dat sommige Europese landen – niet de frontlijnstaten, maar andere – tegen zichzelf zullen zeggen: We hebben alles geprobeerd, maar het is gewoon te moeilijk. Oekraïne zal het niet kunnen. Misschien kunnen we beter met Trump meegaan en kijken of we de betrekkingen met Rusland weer kunnen normaliseren. Zo’n splitsing zou een ramp zijn en de kracht van Europa ondermijnen.

Wie zal verantwoordelijk zijn voor Europa in de toekomstige Trump-regering?

Bremmer: Ik denk dat Richard Grenell, Trumps voormalige ambassadeur in Berlijn, zal terugkeren. Grenell wil minister van Buitenlandse Zaken worden. Het zou me verbazen als die post naar hem zou gaan (intussen wordt hiervoor Marco Rubio genoemd, nvdr) maar hij zal zeker een hoge functie krijgen. Grenell heeft een belangrijke rol gespeeld in het Amerikaanse beleid ten aanzien van Europa en Duitsland. Maar er zullen ook anderen zijn. Trump zal zijn benoemingen op het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Nationale Veiligheidsraad echter niet baseren op wie welke portefeuille heeft. Hij zal zich laten leiden door zijn persoonlijke indrukken in de sollicitatiegesprekken, heel impressionistisch.

Wat in het voordeel van Grenell zou moeten spreken.

Bremmer: Loyaliteit telt meer voor Trump dan het politieke profiel van een kandidaat. Sollicitatiegesprekken met Trump gaan niet over vragen als: Wat zou u doen met de volgende tien beleidskwesties? Trump is niet bijzonder geïnteresseerd in zulke dingen. Er zijn veel Rusland-haviken onder de Republikeinen. Maar dat betekent niet dat zo iemand niet in aanmerking komt voor een bepaalde functie. Het belangrijkste is dat Trump hem mag.

Een van uw andere tweets op verkiezingsavond luidde: ‘Poetin: wint. Iran: genaaid. China: nerveus.’ Met welke van deze drie kwesties houdt de gekozen president zich op dit moment het meest bezig, als hij al nadenkt over buitenlands beleid?

Bremmer: Rusland en Oekraïne. Trump wil echt een einde maken aan deze oorlog. Hij heeft meerdere keren gezegd: dit conflict kan leiden tot een derde wereldoorlog – wat doen jullie eraan? We weten dat hij de afgelopen maanden met Poetin heeft gesproken zonder dat hij president was. Het is mij duidelijk dat hij hier zijn voetafdruk wil achterlaten. En ik denk niet dat Trump wacht op zijn inauguratie. Hij zal de komende weken verklaringen afleggen en waarschijnlijk telefoongesprekken voeren. Dat is zeker zijn prioriteit op het gebied van buitenlands beleid.

En het Midden-Oosten?

Bremmer: Dat is ook belangrijk voor hem, maar in een ander opzicht. Trump staat heel dicht bij de Israëlische leiders. Ik zou niet zeggen dat hij bevriend is met premier Benjamin Netanyahu, maar hij heeft voor zijn verkiezingscampagne veel geld ontvangen van zeer pro-Israëlische bronnen in de VS. Hij kent deze mensen goed, hij vertrouwt ze en heeft ze graag. Maar dat geldt ook in zekere zin voor de leiders in de Golf, vooral die van Saudi-Arabië en de Emiraten. Het zou me niet verbazen als Trump zijn eerste buitenlandse reis als president weer naar de Golfregio en Israël maakt. Ze hebben voor hem en zijn familie gezorgd, zelfs toen hij niet aan de macht was. Plus, het grootste succes van Trumps eerste termijn op het gebied van buitenlands beleid waren de Abraham-akkoorden.

Wat leidde tot het aanknopen van diplomatieke betrekkingen tussen Israël en verschillende Arabische staten – maar nog niet met Saudi-Arabië.

Bremmer: Trump zal zeker proberen om zo’n overeenkomst tussen Israël en Saudi-Arabië tot stand te brengen. En hij zal een plan presenteren om geld in de Gazastrook te pompen en het gebied opnieuw op te bouwen – maar niet in het kader van een Palestijnse staat, waar hij naar eigen zeggen niet meer in gelooft. In het Midden-Oosten bepalen de persoonlijke relaties van Trump zijn prioriteiten.

Dan blijft onderwerp nummer drie over – een nerveus China.

Bremmer: Trump heeft een heel andere kijk op China. Oekraïne, Rusland en het Midden-Oosten zijn conflicten die Trump persoonlijk en politiek wil aanpakken – net als Noord-Korea, waar ik denk dat een nieuwe top met Kim Jong-un waarschijnlijk is. Trump bekijkt China daarentegen vanuit een economisch perspectief. Hij is vooral bezig met heffingen, zowel directe Amerikaanse tarieven op Chinese goederen als tarieven tegen derde landen waarlangs China naar de VS exporteert.

De protectionistische reflexen van Trump zullen waarschijnlijk ook weer voelbaar zijn in Europa. Denkt u dat zijn tweede termijn onherroepelijk een einde zal maken aan het tijdperk van globalisering?

Bremmer: Nee. Trump is ongetwijfeld geen voorstander van globalisering: hij wil meer investeringen, meer banen en meer kapitaal naar de VS brengen. Maar de realiteit is anders. Amerikanen en Chinezen doen nog steeds grote zaken met elkaar, ook al eroderen hun relaties. Tegelijkertijd zijn de VS de leidende macht in artificiële intelligentie en wil de hele wereld samenwerken met Amerikaanse bedrijven op dit gebied. China daarentegen is wereldleider in moderne, groene-energietechnologie en iedereen wil op dit gebied met China samenwerken – op een schaal die geen enkel ander land kan evenaren.

Dus toch geen einde aan de globalisering?

Bremmer: Amerika mag dan een president hebben die niet geïnteresseerd is in vrijhandelsovereenkomsten en markttoegang, de wereld zal handel blijven drijven. Het is waar dat de mondiale veiligheidsorde nog steeds unipolair is en wordt geleid door de VS. Maar de economische wereldorde is helemaal niet unipolair. Die is multipolair: één pool is Europa, een tweede de VS en een derde China. India groeit uit tot de vierde en Japan zal binnenkort de vijfde zijn. Er is dus een veelheid aan spelers en Amerika kan deze volgorde niet langer alleen bepalen.

Voor velen in Europa staat Trump voor de terugtrekking van Amerika uit de wereld, voor een isolationistisch buitenlands beleid. Gelooft u dat de VS over vier jaar nog steeds in de Navo en de VN zitten?

Bremmer: In de NAVO: ja. Wat de VN betreft, zullen de VS hun betalingen misschien niet nakomen, maar ik denk niet dat het waarschijnlijk is dat ze zullen vertrekken. Als Trumps dochter Ivanka ambassadeur wordt bij de Verenigde Naties – waar de laatste tijd veel geruchten over gaan – zou dat een groot pluspunt zijn. Ivanka staat dicht bij multilateralisme en zou een bemiddelaar kunnen zijn. Maar de vraag blijft in hoeverre andere landen in de toekomst op de VS kunnen vertrouwen. De NAVO is bijvoorbeeld gebaseerd op het idee van gemeenschappelijke veiligheid, de aanname dat er een groep gelijkgestemde staten is die opkomen voor gemeenschappelijke principes. Trump houdt niet van zulke dingen. Hij gelooft dat je alleen iets kunt bereiken door bilaterale relaties met individuele landen. Omdat de VS het machtigste land is, krijgt het meestal wat het wil.

‘Europa is kansloos zonder de 100.000 Amerikaanse soldaten in de regio’

Dus Trump wil uiteindelijk weg uit internationale organisaties zoals de NAVO en de VN?

Bremmer: In zijn wereldbeeld betekenen multilaterale relaties dat je een prijs moet betalen die je vaak niet wilt betalen – vooral als deze relaties gebaseerd zijn op waarden die Amerika en hijzelf niet echt delen. Het doet me pijn om dit te zeggen, maar ik vrees dat veel staten de Amerikaanse presidentsverkiezingen zullen zien als meer dan alleen maar hoogdravend drama. Deze verkiezing was een duidelijke overwinning voor Trump en zijn wereldbeeld waarin Amerika niet langer optreedt als de politieagent van de wereld en zich niet inzet voor vrijhandel of de wereldwijde bevordering van democratie.

Na de overwinning van Trump: ‘België komt nóg meer tussen hamer en aambeeld te zitten’

Een wereldbeeld dat in tegenspraak is met dat van zijn voorgangers, uit beide politieke kampen.

Bremmer: Voor Joe Biden was het dictators tegen democraten, autocratieën tegen democratieën. Trump gelooft in niets van dat alles. Voor hem geldt: ‘Zeg me met wie ik een deal kan sluiten. Het kan me niet schelen wat voor politiek systeem ze hebben.’ Wat dat betreft heeft hij veel gemeen met de Chinese kijk op de wereld. De tegenstanders van Amerika, vooral Rusland, Noord-Korea en Iran, hebben dit perfect begrepen, in goede en slechte tijden. Amerika’s partners, die een diepere band met de VS voelen, hebben dit nog niet begrepen. Het zal voor hen niet gemakkelijk zijn om dit te slikken en een antwoord te vinden.