Na het gokschandaal rond de verkiezingsdatum in het VK, de zoveelste blunder van de Britse Conservatieve Partij, lijkt een zware verkiezingsnederlaag onvermijdelijk voor de partij van premier Rishi Sunak. ‘Maar Brexit, de belangrijkste reden van de Tory-afkeer, lijkt wel taboe.’
‘We schieten onszelf opnieuw in de voet en we zijn geen duizendpoot.’ De reactie van de conservatieve Britse politicus Paul Scully op het gokschandaal in zijn partij is veelzeggend. Het brokkenparcours van zijn partijgenoot en ontslagnemende Britse premier Rishi Sunak kreeg een nieuwe episode: vier van Sunaks medewerkers zouden hebben gegokt op de verkiezingsdatum, enkele dagen voor de premier de vervroegde verkiezingen van 4 juli aankondigde. De Britse kansspelcommissie onderzoekt of er sprake is van voorkennis.
De zwakke reactie van Sunak – hij is ‘ongelofelijk boos’ maar wacht het onderzoek af – is de zoveelste in een reeks van flaters tijdens de verkiezingscampagne. Zo verliet Sunak de herdenking van D-Day voor een televisie-interview. In het patriottische Verenigd Koninkrijk is dat een faux pas van staatsbelang, zeker omdat een van Sunaks voornaamste verkiezingsbeloften de herinvoering van een soort dienstplicht is.
Downing, drowning
Veertien jaar Tory-beleid bracht onder andere de Brexit, het valse intermezzo van Liz Truss als prime minister en een noodlijdende gezondheidszorg. Bovendien begon Sunaks campagne letterlijk in zwaar weer. Toen hij op 22 mei voor zijn ambtswoning vervroegde verkiezingen aankondigde, in de hoop durf uit te stralen, stond hij in de gietende regen. D(r)owning Street 10 was het beeld waarmee hij zijn campagne inzette.
Tot overmaat van ramp werd zijn speech overstemd door ‘Things Can Only Get Better’, dat door een gettoblaster in het publiek schalde. Die popsong was het lijflied van de Labourpartij na de verkiezingsoverwinning van Tony Blair in 1997.
‘Is Rishi Sunak een politiek genie of gewoon een slecht politicus?’
Blair veroverde toen voor Labour het recordaantal van 418 van de 650 zetels in de House of Commons, het Britse parlement. Volgens de meeste peilingen zal Labourleider Keir Starmer dat record op 4 juli breken. Politoloog Simon van Teutem (Universiteit van Oxford): ‘In 1997 stemden veel mensen vóór de charismatische Blair, nu is het vooral tégen de Tories. Britten stemmen op wie het minst afgrijselijk is, dat heeft Starmer goed begrepen en dus vaart hij een centristische koers.’
Starmer laat zich adviseren door voormalige medewerkers van Tony Blair en Gordon Brown, de laatste Labour-premier. Slaat hij ook de Derde Weg in die voor sociaaldemocraten eerder dood leek te lopen? De vorige, linksere Labour-voorzitter Jeremy Corbyn behaalde in 2019 veel stemmen in Londen en in studentensteden, maar door het Britse kiessysteem van winner takes it all zijn stemmen op het platteland vaak doorslaggevend. De ‘Britse Bernie Sanders’ verloor de verkiezingen en stapte op. ‘Hoewel rond onderwijs, klimaat en armoedebestrijding Labour de klassieke linkse recepten blijft gebruiken, is Starmer met taal als “take back our streets” een pak flinkser dan Corbyn’, zegt Van Teutem. ‘Daarmee wil hij de gematigde conservatieve kiezers verleiden.’
Rode loper op strand
In een campagnefilmpje schetsen de Tories het doemscenario van Labour-winst. Aan de krijtrotsen van Dover wordt een rode loper uitgerold en ‘welcome’ in het zand geschreven: dat is volgens hen ‘de aanpak van Labour voor illegale immigratie’. Op 18 juni staken op één dag 800 migranten in 15 bootjes het Kanaal over. In totaal spoelden er dit jaar al meer dan 12.300 mensen aan.
Van Teutem: ‘De Conservatieve Partij doet er alles aan om van immigratie een thema te maken, want op dat vlak stemmen veel Britten conservatief. Maar na veertien jaar Tories is de illegale immigratie alleen maar toegenomen. Zelfs nu het VK zijn eigen grenzen kan controleren door Brexit en een asieldeal sloot met Rwanda.’
Inzetten op migratie is dan ook een enorm risico, denkt Van Teutem: ‘De kans is groot dat Britten denken: voor een echt hard migratiebeleid stem ik wel op Nigel Farage.’ Die zou eerst niet deelnemen aan deze verkiezingen, maar stelde zich dan toch kandidaat. Reform UK is de nieuwe naam van zijn rechtspopulistische brexitpartij.
‘De zware gevolgen van Brexit – de belangrijkste reden voor de afkeer van de Conservatieven – lijkt taboe in de campagne,’ zegt van Teutem. ‘Dat thema heeft zo lang alle zuurstof uit het publieke debat gezogen dat mensen er ziek van werden. Labour zwijgt er nu tactisch over.’
Hoe zwaar zullen de Tories verliezen op 4 juli? Dat lijkt nu de hamvraag. De zwaarste naoorlogse Tory-nederlaag was die van 1997, toen ze nog 165 van de 650 zetels hadden. Alle peilingen voor 2024 zien het voor de blauwe partij nóg somberder in. Schattingen gaan van 53 tot 155 zetels.
