Breekt Zwitserland met het wilde kapitalisme?

Bevolkingsbeperking, het optrekken van de goudreserve, én een ernstige miljonairstaks. Dat zijn de thema’s waar de Zwitsers zich mogen over uitspreken in een nationale volksraadpleging.

“Geen gezeik, iedereen rijk”. Die uitdaging beheerst de Helvetische Confederatie sinds oktober 2013. Toen waren de 100.000 benodigde handtekeningen voor een nationale volksraadpleging in een wip verzameld om elke volwassen Zwitser 2.500 frank (2.030 euro) als vast basisinkomen te waarborgen. Ongeacht of hij werkt of niet. Een Canadees experiment had al uitgewezen dat zo’n maatregel de misdaad en het schoolverzuim terugdrong, dokters- en ziekenhuisbezoek deed afnemen, en vrijwel niemand zijn werk opgaf. Het burgerinitiatief dat achter de raadpleging zit meent dat Zwitserland moet breken met het wilde kapitalisme, en dat niet de speculatie, maar de levenskwaliteit centraal moet staan. Over het voorstel wordt gestemd in 2016.

Vlucht uit de geldcrisis

Maar intussen bereidt Zwitserland zich voor op een grondige ommezwaai in de driemaandelijkse referenda. Op 30 november is het al zo ver, en Bern zit steeds duidelijker op ramkoers met zijn grootste handelspartner, de Europese Unie. In februari dit jaar zat het er al bovenarms op: met een minieme meerderheid (50,3 procent) besloten de Zwitsers paal en perk te stellen aan Schengen, het vrij verkeer van personen. Ongecontroleerde inwijking ging op de schop. Kroatië was het eerste slachtoffer. Daarop sloot de EU de Zwitsers uit van programma’s als Erasmus en Horizon 2020.

Wakker liggen ze er niet van in de Alpenrepubliek. Integendeel. De drie vragen voor eind november effenen het terrein voor nog meer terugplooien op een eigen samenlevingsmodel. Eén rode draad: gedaan met de groeifetisj, terug naar de menselijke en duurzame economie, vlucht uit de geldcrisis. De vragen gaan over het optrekken van de goudreserve, een ernstige miljonairstaks, en een halt aan de tomeloze immigratie.

Een monsterverbond van burgerbewegingen, groenen, socialisten en uiterst rechts gaat voor “Ecopop” (terug naar behoudsgezinde leefbaarheid). De kleine groei sinds 2007 is enkel te danken aan de immigratie, maar de vraag nu is of groei echt nodig is. Beter kun je, aldus de initiatiefnemers, de bevolking van zo’n 10 miljoen mensen beperken om de druk op milieu en natuur af te zwakken. Daartoe dient gehakt in de toestroom van inwijkelingen. In 2013 waren er nog 88.000 nieuwkomers, dat moet teruggedrongen tot 16.000 mensen met nuttige kennis. De gemiddelde Zwitser ligt wakker van de bouwwoede met forse stijging van de vastgoed- en huurprijzen Hij wijt dat aan de buitenlanders. Daarom wil het referendum ook af van de vlakke taks, de belasting die de 33.000 miljonairs in de meeste kantons forfaitair betalen op hun uitgaven, niét op hun kapitaal en hun winsten.

Pot vol goud

Het bedrijfsleven reageert vergramd. Vorige maand dreigden 500 ondernemingen in Genève met outsourcing en zelfs delocalisering als dit voorstel het haalt. Daarbij komt dat Zwitserland als eerste terug naar de goudstandaard wil. Ten minste als er een ja komt op de eis dat de Centrale Bank haar goudvoorraad op vijf jaar tijd moet opdrijven van 7,5 procent tot 20 procent van de reserves. Maar de vraag naar goud is groter dan de mijnopbrengsten. Dat betekent elders ondergebracht goud terugbrengen en de claims afhouden van o.m. Duitsland, dat DDR-goud in Zwitserse kluizen terug wil.

Peilingen gewagen dan wel van drie afwijzingen, maar het goud kreeg meteen een knik, min 20 dollar. Aan het eind van hun bergen ruiken heel wat Zwitsers een pot vol goud. Maar wel als de regenboog van vele nationaliteiten verdwijnt.

Bevolkingsbeperking, een kleinere verzorgingsstaat, én een leefloon voor elk, de Tegenpartij was kritisch: te populair. De burger staat tegenover de regering. Het dorp Ebikon geeft niettemin hoop. Sinds 1981 was de uitslag van referenda daar voor 96 procent de effectieve uitslag. En Ebikon zegt drie maal neen.