Bijklussen of spionage: wat doen Duitse gevechtspiloten in China?

Enkele Duitse ex-piloten geven in China trainingen aan soldaten – en daar verdienen ze grof geld mee. Geven ze ook militaire informatie door? Hun activiteiten roepen alvast vragen op bij de Duitse veiligheidsdienst.  

Het vroegere leven van Alexander H. heeft weinig te maken met de troebele wereld van militaire spionage, een Chinese luchtbasis en staatsgeheimen doorspelen. In een rustige, moderne woonwijk buiten Rostock, een buurt met mooi geschoren hagen en goed onderhouden voortuinen, staat het gele huis waar Alexander H. woonde. Het is niet ver van zijn vroegere werkplek, de thuisbasis van de Tactical Air Force Wing 73 ‘Steinhoff’ ten zuiden van Rostock in het dorp Laage. Als officier in de Bundeswehr, de Duitse krijgsmacht, trainde Alexander H., bijgenaamd Limey, piloten in het Eurofighter-gevechtsvliegtuig.

De buurtbewoners herinneren zich een vriendelijke man met rossig blond haar. Hij is met zijn Amerikaanse vriendin vertrokken, vertellen ze, waarschijnlijk naar de Verenigde Staten. Alexander H. heeft zijn verhuizing zelfs geregistreerd in maart 2013. Maar zijn nieuwe adres lag niet in de VS. Het was de luchthaven in Qiqihar.

Qiqihar

Qiqihar is een afgelegen stad in het noordoosten van China, in de provincie Heilongjiang dat grenst aan Siberië. Elke dag landt er een passagiersvliegtuig vanuit Peking en als ze de luchthaven naderen, checkt het cabinepersoneel dat alle luiken gesloten zijn. Niemand in het vliegtuig mag de Jian-11-straaljagers van Chinese makelij op de tarmac en in de hangars zien.

In Qiqihar bevindt zich een luchtmachtbasis van het Volksbevrijdingsleger. Naar verluidt woonde en werkte de voormalige Bundeswehr-officier daar. Vermoed wordt dat Alexander H. er Chinese piloten opleidde.

Volgens berichtgeving van Der Spiegel en de Duitse publieke televisieomroep ZDF zouden er meerdere Duitse ex-gevechtspiloten in China werken als vlieginstructeurs. Daarvoor ontvangen ze een salaris dat je eerder zou verwachten bij topatleten of bestuurders van multinationals.

Duitse veiligheidsfunctionarissen sluiten niet uit dat de piloten militaire expertise en vertrouwelijke operationele tactieken hebben doorgespeeld. Ze kunnen zelfs oefenaanvallen in scène gezet hebben, zoals een offensief tegen Taiwan. En dat terwijl de spanning tussen China en het Westen groeit. De voorbije maanden was er amper communicatie tussen Washington en Peking. Het gevaar voor escalatie dreigt constant. Vorige week vrijdag bijvoorbeeld vlogen twee gevechtsvliegtuigen gevaarlijk dicht bij elkaar boven de Zuid-Chinese Zee.

‘Enorm veiligheidsrisico’

Het Duitse parlementaire controleorgaan behandelde de voorbije weken ‘de professionele activiteit van ambtenaren na afloop van hun tewerkstelling’. Leden van het comité, dat de inlichtingendiensten van Duitsland moet monitoren, maken zich zorgen dat vakkennis in verkeerde handen kan vallen. Een van hun aandachtspunten zijn de voormalige Bundeswehr-piloten in China. Als de vermoedens bevestigd worden, zegt Konstantin von Notz (Bündnis 90/Die Grünen), voorzitter van het controleorgaan, is dat ‘een ongehoorde, schandalige en problematische situatie’ die een ‘enorm veiligheidsrisico’ vormt.

Het past wel in Pekings standaardaanpak. Veiligheidsexperts noemen het de ‘grijzebaardstrategie’. Al jaren zijn Chinese instanties op zoek naar voormalige besluitvormers die beschikken over vertrouwelijke informatie, zelfs vrij recente. In ruil bieden ze lucratieve consultancyovereenkomsten, onderscheidingen en uitnodigingen voor conferenties. Hun doel? Knowhow vergaren, ook uit militaire bronnen.

Het Duitse ministerie van Defensie bevestigt ‘dat China, via externe instanties, oud-NAVO-piloten probeert te rekruteren als instructeurs’, onder wie ‘voormalige Bundeswehr-piloten.’ Volgens het ministerie is er ‘een aanzienlijk gevaar dat niet alleen de basisbekwaamheid wordt overgedragen, maar ook relevante tactieken, technieken en procedures’.

Pensioen vanaf 41 jaar

Bundeswehr-gevechtspiloten gaan doorgaans met pensioen als ze 41 jaar worden, zodra hun reflexen afnemen en hun zicht achteruitgaat. Als ze voor de Duitse luchtmacht vliegen sinds hun twintigste, krijgen ze de helft van hun laatste maandloon als pensioen zodra ze 41 zijn. De meeste ex-piloten vinden dat niet genoeg en gaan op zoek naar een tweede job.

Het opleiden van piloten in China begon iets meer dan tien jaar geleden. Toen kreeg een voormalige Bundeswehr-piloot een baan aan de Test Flying Academy of South Africa (TFASA) dat Chinese piloten opleidt. Bronnen in Berlijn zeggen dat die piloot geen enkele formele beperking heeft overschreden. China werd toen niet gezien als een autoritaire rivaal. Duitsland gaf in die tijd ook officiële training aan Chinese officieren.

Alarmbel

De naïviteit van die aanpak werd afgelopen herfst duidelijk, toen Australië de Amerikaanse piloot Daniel Duggan arresteerde. Hij wordt ervan beschuldigd Chinese piloten te hebben opgeleid, net zoals zijn Duitse collega’s. Duggan ontkent. Hij zit in de gevangenis en kan uitgeleverd worden aan de Verenigde Staten.

Ook Britse instanties trokken vorige herfst aan de alarmbel. Het Britse ministerie van Defensie vermoedt dat maar liefst dertig oud-officieren van de Royal Air Force de laatste paar jaar training hebben gegeven aan Chinese gevechtspiloten. Ze kregen daar elk het vorstelijke loon van 280.000 euro voor. Omdat de piloten geen wetten schonden, kondigde Londen een hervorming aan.

Amerikaanse rechercheurs denken dat Duggan werd gerekruteerd door Lode Tech, een Chinees bedrijf dat werd opgericht door de zakenman Su Bin. Su, zoon van een officier in het Volksbevrijdingsleger, woonde jaren in Canada waar hij een luchtvaartmaatschappij met tachtig werknemers runde. Later raakte bekend dat hij ook spioneerde voor de Chinese overheid.

Spionage

Su had vooral interesse voor de blauwdrukken van de C-17, een transportvliegtuig van Boeing voor het Amerikaanse leger. In de zomer van 2014 werd hij gearresteerd. De zakenman bekende dat hij zes jaar lang in het geheim informatie had verzameld voor China. Hij steunde op een uitgebreid netwerk aan contacten in de luchtvaartindustrie. Zo kon hij interessante ingenieurs en andere professionals vinden voor zijn opdrachtgevers in China. Via phishing-e-mails braken hackers van de overheid binnen in de computernetwerken van Boeing. In totaal hebben ze 630.000 stukken data over de C-17 gestolen.

In de zomer van 2016 veroordeelde een Amerikaanse rechtbank Su Bin tot een gevangenisstraf van 46 maanden. Maar een jaar later werd hij uitgewezen naar China. De reden voor zijn vervroegde vrijlating? Een ruilonderhandeling opgezet door de Chinezen. Enkele weken na de arrestatie van Su arresteerde de Chinese overheid een Canadees koppel op verdenking van spionage om de druk op te drijven.

De zaak kreeg aandacht in de VS van The New York Times, The Wall Street Journal en The Washington Post. Amerika zette Lode Tech op zijn sanctielijst op 1 augustus 2014, een duidelijk teken dat het bedrijf te mijden was. Maar juist op dat moment begon een trio van Duitse ex-gevechtspiloten zaken te doen met Su en zijn bedrijf.

Een ‘unieke’ beslissing

Het bewijs daarvoor staat in de Panama Papers, de schat aan data van het advocatenkantoor Mossack Fonseca, die eerst gelekt werd bij de Duitse krant Süddeutsche Zeitung. Der Spiegel kon de Panama Papers ook inkijken. En Alexander ‘Limey’ H., de Duitse ex-luchtmachtpiloot van Rostock, duikt op in die documenten. In augustus 2013 was hij aanvankelijk de enige aandeelhouder van de lege vennootschap Phamivity Consult Ltd., gevestigd op de Seychellen. Op 8 maart 2016 bevestigde een werknemer van Su Bin in Peking schriftelijk dat Alexander H. voor het bedrijf werkte als ‘luchtvaartadviseur’. Bij het document zat een kopie van het paspoort van de ex-piloot, verstrekt door een gemeente in de Baltische Zee.

Alexander H. maakte geen geheim van zijn werkgever. Maar zijn vrienden en familie zeggen dat ze geen goed gevoel hadden bij de beslissing van Limey om de baan in China aan te nemen.

Normaal gezien gaan gepensioneerde gevechtspiloten aan de slag bij Duitse bedrijven die banden hebben met het Duitse leger, vertelt een anonieme oud-collega. De beslissing van Alexander H. om adviseur te worden voor een ander land is volgens de ex-piloot ‘uniek’. Het betekent ook niet automatisch dat Alexander H. geheime informatie heeft doorgespeeld aan de Chinezen, vindt hij. Voor hem is Alexander H. een patriot, professioneel en onomkoopbaar, en iemand met organisatietalent. Hij is er zeker van dat Alexander H. de Duitse autoriteiten heeft geïnformeerd vooraleer hij de nieuwe job aanvaardde.

Het werk van Limey voor de Chinezen was vanzelfsprekend wel een gespreksonderwerp bij zijn bezoeken aan Duitsland, aldus nog de oud-collega. Alexander H. verzekerde hem dat hij alleen informatie gaf die ook te vinden was op het internet: ‘Opstijgen, landen, in formatie vliegen – basiszaken.’

Vorstelijk salaris

Hoe verklaart Alexander H. dan zijn salaris van honderdduizenden euro’s per jaar? Dat, zegt zijn oud-collega, kan te maken hebben met zijn tactische kennis. De Chinezen hopen misschien dat Alexander H hun piloten een nieuwe mentaliteit kan bijbrengen. Bij de NAVO is het begrip ‘mission command’ algemeen verspreid: een piloot heeft een zekere mate van vrijheid en individuele verantwoordelijkheid bij zijn opdrachten. Maar in China houden ze al lang vast aan ‘command control’: autoriteit van bovenaf. Limey had laten doorschemeren, aldus de oud-collega, dat die mentaliteit doorbreken een uitdaging is. Dat Alexander H. werkt voor een bedrijf van een veroordeelde Chinese spion, wist de oud-collega helemaal niet. Toch is hij er zeker van dat Limey niks verkeerds heeft gedaan.

Alexander H. weigerde een interview en schriftelijke vragen van Der Spiegel en ZDF. Ook Su Bin, die achter de schermen aan de touwtjes trekt, is moeilijk te bereiken. Hij antwoordt op geen enkel verzoek tot een interview. Zijn bedrijf Lode Tech bestaat nog altijd. De officiële hoofdzetel bevindt zich op de zevende verdieping van een winkelcentrum in het oosten van Peking. Maar daar kent niemand hem of zijn bedrijf.

Voorlichtingscampagne

Het Duitse ministerie van Defensie probeert al een tijdje uit te zoeken wat de ex-luchtmachtpiloten aan hun studenten in China leren. Zit daar ook vertrouwelijke militaire informatie tussen? ‘In het kader van het onderzoek werkt de Duitse contraspionagedienst nauw samen met de federale dienst voor de bescherming van de grondwet, de Bundesnachrichtendienst en internationale partners’, zegt het ministerie in een verklaring, verwijzend naar de binnenlandse en buitenlandse geheime diensten van Duitsland.

De contraspionagedienst heeft al een voorlichtingscampagne gelanceerd om te voorkomen dat nog andere piloten een job aannemen in China. Wie met pensioen gaat, wordt eraan herinnerd dat staatsgeheimen doorspelen een misdrijf is met ernstige gevolgen. De autoriteiten willen ‘de toekomstige rekrutering van piloten actief verhinderen’.

‘Hij woont al lang in China’

Net als Alexander H. was Peter S. een piloot bij de luchtmacht in Laage. Ook hij verhuisde naar China en werd een ‘luchtvaartadviseur’ in Su Bins bedrijf Lode Tech. De woonplaats van Peter S. is officieel een huis in Duitsland dat zijn ex-partner verhuurt als vakantiehuis. Zijn naam staat nog altijd op de brievenbus. De buren zagen hem een paar maanden geleden voor het laatst. ‘Hij woont al lang in China’, zegt een buur.

Een van de buren heeft het Duitse gsm-nummer nog van Peter S. De telefoon gaat over. Peter S. neemt op en vraagt of de beller weet dat het midden in de nacht is in China. Eerst weigert hij een gesprek over zijn baan. Maar even later neemt een pr-adviseur van de TFASA, het Zuid-Afrikaanse bedrijf waarvoor Peter S. nog altijd werkt, contact op.

TFASA zegt dat het Lode Tech van 2009 tot 2018 had ingeschakeld ‘om administratief werk in verband met visa en belastingen te verrichten’. Nog volgens het bedrijf heeft Peter S. de Duitse regering ingelicht over zijn werk in China en volgt hij alle relevante wetgeving. Hij heeft ‘geen werkrelatie’ met Su Bin. ‘Voor zover TFASA weet, heeft meneer Su Bin begin 2014 Lode verlaten.’ Maar volgens het Chinese handelsregister heeft Su Bin nog altijd 37 procent van de aandelen in Lode Tech. Hij wordt vermeld als ‘manager’.

Geheimzinnig

Een derde Duitse piloot zou ook deel uitmaken van Su Bins groepje piloten. Het huis van de ouders van Dirk J. ligt aan het einde van een doodlopende straat, omheind door een bruine schutting. Zijn ouders, broer en schoonzus wonen er nog altijd. Maar Dirk J. hebben ze al enige tijd niet meer gezien. Ze hebben ruzie gemaakt en hebben geen contact meer met hem. Zijn ex-vrouw, een Amerikaanse, voelde zich nooit echt op haar gemak in Duitsland. En als Bundeswehr-piloot was hij toch vooral in het buitenland, meestal in Amerika en Canada.

Dirk J. is bij het leger gegaan toen hij klaar was met school, vertelt zijn broer. Eerst was hij een piloot bij de marine en daarna een gevechtspiloot. Toen hij 40 werd en zijn cockpit moest inruilen voor een bureau, besloot hij het leger te verlaten.

Op zijn LinkedIn-profiel staat dat Dirk J. een paar jaar vlieginstructeur was in Florida en daarna adviseur. Begin april 2013 vertrok hij naar China als ‘senior-luchtvaartadviseur’. Hij omschreef zijn nieuwe taken als: vliegveiligheid, vlieginstructeur, adviseur voor luchtvaartelektronica, -systemen en verbetering van de infrastructuur. Adviseert Dirk J. China ook over hoe het zich beter kan bewapenen tegen het Westen?

Dirk was altijd heel geheimzinnig en wou niet praten over zijn werk in de Volksrepubliek, zegt zijn broer. Blijkbaar wou hij dat thuis niemand wist wat Duitse piloten doen in China.

Copyright: Der Spiegel – Vertaling: Lara Thierens