Ondanks protest van NAVO-bondgenoten zette de Amerikaanse president Joe Biden het licht op groen voor de levering van clusterbommen aan Oekraïne. Het valt te betwijfelen of clustermunitie de slagkracht van het Oekraïense leger echt zal verhogen. President Volodymyr Zelensky en zijn medestanders zeggen dat ze hopen op een ‘psychologisch effect’ op de Russische soldaten. Vraag is dan waarom Oekraïne en de VS zo veel belang hechten aan de levering van het omstreden wapen.
Het antwoord zou wel eens cynisch kunnen zijn: clustermunitie is omstreden omdat ze een bovengemiddeld verwoestend effect heeft en net daarom gebruiken oorlogvoerende partijen ze graag. Als de clusterbom ontploft, verspreidt de zogenaamde submunitie (springstof, napalm, saringas, …) zich over een relatief uitgebreid gebied en komt pas daarna tot ontploffing. Soms zelfs pas na jaren, wat verklaart waarom clustermunitie meer burgerslachtoffers dan militairen treft – en dat een op de drie slachtoffers een kind is. In Vietnam en Laos heeft de ngo Handicap International nog altijd de handen vol, terwijl de oorlog daar in 1975 is beëindigd.
Gelukkig is er ook veel verzet tegen clustermunitie. In 2006 kondigde België als eerste land ter wereld een verbod op clusterbommen af. In 2010 volgde een internationale Convention on Cluster Munitions: de (tot dusver) 111 ondertekenaars bepleiten een wereldwijde ban. Tegelijk beslisten 79 andere landen om clustermunitie níét te verbieden. Daarbij zijn militaire supermachten als de VS, Rusland, China en India; usual suspects als Pakistan, Israël, Syrië en Iran; maar ook NAVO-lidstaten als Griekenland, Turkije, Roemenië, Polen, Estland en Letland. Zelfs NAVO-nieuwkomer Finland vindt het gebruik van clusterbommen nog altijd geoorloofd. Net als kandidaat-lidstaat Oekraïne.
Een propere oorlog bestaat niet, maar in Oekraïne wordt die almaar vuiler.
Het stond dus in de sterren geschreven dat er in de Oekraïense oorlog clusterbommen zouden vallen. Al op 24 februari 2022, de dag van de invasie, meldde de ngo Human Rights Watch dat Rusland clusterbommen had gebruikt, waarbij helaas ook de eerste Oekraïense (burger)slachtoffers waren gevallen. De meldingen hielden niet op. Vanaf maart 2022 kwamen de eerste berichten over clustermunitie aan Oekraïense zijde.
Het is in zekere zin ook wel begrijpelijk. De Russen vallen Oekraïne binnen en ontketenen daar een nietsontziende oorlog, tegen alle internationale rechtsregels in. Dus verdedigen de Oekraïners zich met alle mogelijke middelen. En naarmate de oorlog vordert (voor geen van beide partijen in positieve zin), stijgt de vraag naar meer man- en vuurkracht, naar meer hoogtechnologisch materiaal, maar ook naar ‘ergere’ wapens – de nucleaire dreiging is nooit ver weg. Al enige tijd nu vraagt Kiev nadrukkelijk om clustermunitie. Na lang aarzelen gaf president Biden toe. Dat de VS beschikken over een gigantische stock die stilaan de vervaldatum bereikt, zou daar ook mee te maken kunnen hebben. De wapenlevering ligt niet gemakkelijk binnen de NAVO, maar echt lastig doen ze daar niet. NAVO-leden zoals België, die ooit pionierden met het verbod op clusterbommen, tonen zich vandaag bezorgd, meer niet.
De Oekraïense regering belooft dat er alleen ‘zo nauwkeurig mogelijke’ clusterbommen ingezet zullen worden – in tegenstelling tot de ‘vuile’ Russische clusterbommen die veel burgerleed veroorzaken – en alleen in ‘te heroveren’ gebieden, dus niet in Rusland zelf. Die ‘goede’ voornemens maken de inzet van clustermunitie niet minder wrang. Als het Oekraïense leger erin slaagt de Russen terug te drijven, dan zal na de oorlog de niet ontplofte clustermunitie vooral slachtoffers maken onder Oekraïense burgers.
Een propere oorlog bestaat niet, maar in Oekraïne wordt die almaar vuiler. Rusland toont grote minachting voor het oorlogsrecht en de mensenrechten. Dat kan de Oekraïners in verleiding brengen om de eigen ethische standaarden te verlagen. Het gebruik van clusterbommen past in die neerwaartse spiraal. Er staat in deze oorlog, beweert Oekraïne graag, niet alleen een natie maar ook een beschaving op het spel. Het zou voor Kiev ook het ultieme argument kunnen zijn tégen de inzet van clustermunitie.
