Bestorming van het Capitool: hoe de onderzoekscommissie Trumps kwelduivel werd

Na een kort reces hervat op 12 juli de parlementaire commissie die de bestorming van het Amerikaanse Capitool onderzoekt. Die leverde al meer op dan verwacht, van ketchup op de muur tot een met zijn chauffeur worstelende Donald Trump. Een overzicht.

Ketchup aan de muur. Donald Trump die met de chauffeur van zijn limousine worstelt. De ex-president die bewapende betogers tot zijn manifestatie wou toelaten: de parlementaire commissie die de bestorming van het Capitool onderzoekt, levert meer op dan verwacht. Tot grote frustratie van Trump. De commissie hervat dinsdag 12 juli haar publieke zittingen.

De Republikeinen hadden, onder impuls van Donald Trump, alles in het werk gesteld om van de onderzoekscommissie van het Huis van Afgevaardigden een lacheding te maken. Nadat ernstige onderhandelingen leken uit te draaien op een serieuze, door de twee partijen ondersteunde commissie, trok de top-Republikein in het Huis, Kevin McCarthy, een streep door het akkoord dat zijn eigen onderhandelaars hadden gesloten. Meer: hij stelde voor dat twee leden van het Huis die zelf verdacht werden van betrokkenheid bij de bestorming in de Commissie zouden zetelen.

Dat was onaanvaardbaar voor top-Democraat en speaker Nancy Pelosi, die dan maar een eigen commissie oprichtte. Dat beviel de Republikeinen, die de onderzoeksresultaten zouden kunnen afdoen als partijdig en bedoeld om Trump onderuit te halen. Waarom geen onderzoek naar de gebrekkige beveiliging van het Capitool op 6 januari? Waarom wordt Nancy Pelosi daarover niet ondervraagd? Dat waren de voorgekauwde Republikeinse tegenwerpingen.

Twee prominente, conservatieve, anti-Trump Republikeinen namen echter zitting in de commissie: Liz Cheney en Adam Kinzinger. Dat maakte de commissie al een stuk minder partijdig. Cheney werd vicevoorzitter.

Hoe de commissie haar slechte uitgangspositie omkeerde

De commissie werkte zich naarstig door zowat duizend interviews. Er werd ongewoon weinig gelekt. Men nam de gewezen tv-baas van ABC News onder de arm om de resultaten vorm te geven.

In juni begonnen de openbare zittingen, met een thema per zitting. Er zouden oorspronkelijk zes publieke zittingen komen. Het waren er ook zes in juni, maar er zijn er nu nog minstens twee gepland. Dinsdag 12 juli, in de Amerikaanse namiddag, zullen de banden blootgelegd worden tussen Trump of Trumps entourage en de extreemrechtse groepen die, zoals we uit de eerste openbare zitting leerden, hun acties coördineerden om de inval van het Capitool op 6 januari zo overweldigend mogelijk te maken. Eerst werd voor donderdag, in de Amerikaanse primetime (de Belgische nacht), een gedetailleerd relaas, minuut per minuut, in het vooruitzicht gesteld van wat president Trump op 6 januari 2021 uitrichtte, of naliet uit te richten. Maandag werd die sessie zonder uitleg van de website van de commissie verwijderd. Deze sessie zal allicht, misschien omdat late getuigen opdaagden, naar een latere datum worden verwezen.

De commissie is zeker partijdig in de zin dat ze wil aantonen dat Trump wist dat de beschuldigingen rond massale kiesfraude, leugens waren. Dat was hem uitentreuren gezegd door zijn minister van Justitie, door zijn eigen cijferanalist, en door de ruim 60 rechters die de Trumpcampagne ongelijk gaven telkens bezwaar werd gemaakt tegen een specifieke uitslag. Maar dat alles maakte hem niet uit en hij zocht op meerdere niveaus mogelijkheden om toch aan de macht te blijven.

De commissie had het eerder over zeven niveaus waarop Trump handelde om aan de macht te kunnen blijven.

Enkele daarvan kon ze al uitgebreid illustreren.

Nep-kiesmannen

Men toonde hoe de gewezen president druk uitoefenende op kiesverantwoordelijken om uitslagen die bonafide waren in twijfel te trekken of ongedaan te maken, desnoods door aan te kondigen dat er een foute optelling was gebeurd.

Toen dat niet wilde lukken, probeerde men een schema met fake kiespersonen.

In de VS worden op basis van de kiesuitslag per staat kiespersonen afgevaardigd die de president verkiezen. In staten die vrij nipt door Joe Biden waren gewonnen, lieten Trumpgetrouwen alternatieve lijsten met Trumpgezinde kiespersonen opstellen. Het plan was uitgedokterd door advocaat John Eastman. Trump zelf en zijn persoonlijke advocaat Rudy Giuliani probeerden partijgenoten in hoge functies in de staten zover te krijgen de alternatieve lijsten ‘officieel’ te bekrachtigen en de pro-Biden-lijsten te verwerpen. Toen dat niet wilde lukken, probeerde men deze neplijsten op 6 januari aan te voeren als een element dat twijfel kon oproepen bij vicepresident Mike Pence. Pence moest als Senaatsvoorzitter de sessie voorzitten waarin de uitslag officieel werd bekrachtigd. De diensten van Ron Johnson, een van de parlementsleden met boter op het hoofd die de Republikeinse leiding in de commissie wou doen zetelen, fungeerden als doorgeefluik om de lijsten op 6 januari bij Pence te krijgen (medewerkers van Pence weigerden de lijsten in ontvangst te nemen).

Kiesmachines in beslag laten nemen door leger

Begin december 2020 was er een vergadering waarin het plan voorlag om kiesmachines door het leger in beslag te laten nemen. Dat zou ook weer twijfel stichten over de kiesuitslag en eventueel reden worden om enkele voor Biden gunstige uitslagen tegen te houden. Over deze vergadering zal de commissie, volgens Adam Kinzinger, in de loop van deze week opheldering geven.

Een nieuwe minister van Justitie

Op het ministerie van Justitie probeerde Trump een minister aan te stellen die wél geneigd was hem gelijk te geven inzake kiesfraude. Eerst had minister Bill Barr de president ongelijk gegeven. Barr, die de aantijgingen rond kiesfraude had laten onderzoeken, had Trump punt per punt weerlegd. Neen, argumenteerde hij onder meer, er was geen massale kiesfraude geweest in Detroit, Trump had er zelfs méér stemmen gekregen dan in 2016. Maar hij voelde dat al zijn ontkenningen verticaal werden geklasseerd, waarna Trump de fraudebeschuldigingen toch weer herhaalde.

Barr besloot dan maar tot een drastische ingreep. Op 1 december 2020 nodigde hij een journalist van het persagentschap AP uit om uit de doeken te doen dat er van ‘grootschalige fraude’ geen sprake was. Er was, verklaarde hij, geen fraude geweest op een schaal die ergens een uitslag had kunnen veranderen. Het was op die dag (zie verder) dat Trump zijn lunch tegen de muur gooide.

Barr zag de bui hangen en nam gauw ontslag – om niet ontslagen te worden. Na hem werd Jeffrey Rosen dienstdoend minister. Trump hoopte op meer inschikkelijkheid van Rosen en diens adjunct Richard Donoghue. Rosen en Donoghue hadden echter dezelfde verslagen gelezen als Barr en waren evenmin geneigd de president te volgen.

Trump benoemde dan de verantwoordelijke voor milieuzaken op het ministerie, Jeffrey Clark, als de nieuwe minister van Justitie. Clark, leerde deze commissie, stond al officieel als minister aangeduid op de logs van het Witte Huis toen onder meer Rosen en Donoghue hem ten aanzien van de president kleineerden als iemand die geen benul had van echte processen. Ze voorspelden massale ontslagen op het departement van Justitie als Trump zou doorzetten met de aanstelling van Clark.

Een medewerker van Justitie wees Trump erop dat de publieke reactie op de nieuwe benoeming niet zou zijn dat Trump eindelijk iemand had aangesteld die de beschuldigingen van kiesfraude serieus zou nemen. Neen, het publiek zou beseffen dat hij tot op de marginale dienst milieu had moeten zoeken alvorens iemand te vinden die zijn fraudetheorieën wou ondersteunen. Op dat moment, getuigde Donoghue, besliste Trump dat Rosen kon aanblijven. Clark werd terug geschrapt als minister.

Kijkcijfers

De commissie haalde voor de eerste openbare zitting net geen 20 miljoen kijkers. Die ging door in prime time, en werd op bijna alle zenders (minus het rechtse Fox News) uitgezonden. 20 miljoen werd niet beschouwd als een overdonderend succes. Maar de zittingen gaven net genoeg drama, net genoeg verhaallijnen en onverwachte wendingen, om het publiek te kluisteren. Voor de zesde zitting waren er – overdag, verspreid over veel minder zenders, maar wel mét Fox News erbij) – 13 miljoen kijkers. Dat werd dan weer als een onverwacht succes beschouwd.

De commissieleden laten er geen twijfel over bestaan dat ze Trump rechtstreeks schuldig achten aan de bestorming van het Capitool. Ze tekenen een directe lijn van ‘de grote leugen’ rond verkiezingsfraude, over de pogingen om kiesverantwoordelijken en uiteindelijk Mike Pence te bewerken, naar de betoging in Washington en de bestorming van het Capitool om de officiële bekrachtiging van de kiesuitslag te verhinderen.

Die eensgezindheid van de commissie heeft het nadeel dat er geen tegensprekende argumenten aan bod komen. Maar het heeft tegelijk het voordeel dat de sessies niet het klassieke verhakkelde en uitgerekte patroon van meer uitgebalanceerde commissies tonen, waarbij een Republikein teniet probeert te doen wat de Democraat eerder probeerde een getuige te laten zeggen.

In dit geval ligt de verhaallijn per openbare zitting min of meer vast. Er is maar een commissielid dat de vragen bundelt. Naast haar of hem komen alleen voorzitter Bennie Thompson en vicevoorzitter Liz Cheney aan het woord. De live getuigenissen en filmfragmenten van eerdere getuigenissen dienen om die verhaallijn te illustreren. Men probeert de sessies relatief kort te houden, 2 uur, met een pauze in het midden.

Men probeert zo min mogelijk vooraf te onthullen en in elke sessie onverwachte en onbekende elementen te verwerken. Dat is geen sinecure gelet op de karrevracht boeken die al over het onderwerp zijn verschenen.

De stergetuige en haar advocaatwissel

De recentste sessie, die op 28 juni doorging, was op een onderkoelde manier sensationeel.

Aan het woord kwam Cassidy Hutchinson, de nu 26-jarige assistente van Trumps laatste stafchef in het Witte Huis, Mark Meadows. Op het moment van de feiten was ze 24 jaar. Na de machtswissel werd ze werkloos. Toen de commissie haar convoceerde, kon ze zich geen advocaat permitteren. Geen nood: de Trumpcampagne stelde haar gratis een Trumpgezinde advocaat ter beschikking.

Zelfs onder leiding van die Trumpgezinde advocaat gaf Hutchinson elementen vrij die redelijk opmerkelijk waren. Ze verklaarde dat al in november 2020 Republikeinse leden van het Huis van Afgevaardigden het plan suggereerden dat vicepresident Mike Pence (als Senaatsvoorzitter) de kiesuitslag zou kunnen ongedaan maken. Ze zei ook dat Mark Meadows dagen op voorhand op de hoogte was gebracht van rapporten van de inlichtingendiensten die wezen in de richting van geweldpleging op 6 januari.  

Na drie ondervragingen met de Trumpadvocaat aan haar zij had Hutchinson de indruk dat ze nog veel meer te vertellen had. Haar advocaat was minder dan enthousiast over dat vooruitzicht. Cassidy zocht naar een mogelijkheid om de advocaat te vervangen, en vond er door bemiddeling uiteindelijk een die haar gratis wou bijstaan. Haar vierde gefilmde getuigenis zou meer saillante details opleveren. Maar net voor ze met de nieuwe advocaat in besloten omgeving voor de commissie zou getuigen, kreeg ze een anoniem telefoontje. De spreker zei dat ‘iemand me heeft laten weten dat je morgen een verklaring aflegt. Hij wil je laten weten dat hij aan je denkt. Hij weet dat je loyaal bent. En dat je zal doen wat hoort’. Dat werd als een bedreiging beschouwd door zowel Hutchinson als de commissie, en de commissie, die vreesde dat Hutchinson onder dat dreigement zou terugkrabbelen, besloot tot een spoededitie van een openbare zitting op 28 juni.

Hutchinson, zowel beslist als bedeesd, bracht genuanceerd en gedetailleerd verslag uit en schetste minstens drie scènes die sindsdien over de tongen gaan.

Ketchup op de muur

De eerste betrof 1 december 2020, en het moment waarop Trump vernam dat minister van Justitie Barr publiekelijk had gezegd dat er geen noemenswaardige kiesfraude was geweest. Ze hoorde kabaal in de presidentiële eetruimte. De president was overstuur omwille van het AP-interview, zegden medewerkers. Hij had zijn lunch tegen de muur gegooid. Hutchinson ging de eetruimte binnen. ‘Er droop ketchup van de muur’, getuigde ze, ‘en er lag een verbrijzeld porseleinen bord op de grond.’ Ze nam een handdoek en hielp de persoonlijke bediende van de president bij het verwijderen van de ketchup.

Er waren eerder soortgelijke woedeaanvallen geweest, zei ze, waarbij de president met porselein gooide of het tafelkleed naar zich toetrok waarbij wat op tafel stond op de grond belandde.

Gewapend publiek

Andere elementen die ze aanbracht, waren ernstiger in die zin dat ze juridische gevolgen kunnen hebben. Tijdens de Stop the Steal-manifestatie die op 6 januari voorafging aan de bestorming van het Capitool was Trump op de hoogte gebracht dat meerdere manifestanten bewapend waren. Iemand met een wapen zat op de uitkijk in een boom. Anderen hadden vuurwapens bij terwijl ze in de manifestatie opstapten, of droegen als vlaggenstok vermomde speren. De president, zei ze onder ede, had zijn medewerkers aangemaand om iedereen toe te laten op de manifestatie, en de controle met metaaldetectie uit te schakelen. Zijn reden was dat het beter oogde op tv als de ruimte voor het podium dicht bezet zou zijn. Hij maakte zich geen zorgen over zijn eigen veiligheid. ‘Ze zijn niet hier om mij kwaad te berokkenen’, zei de president op dat moment. De manifestanten konden dan, zei hij, van het Witte Huis naar het Capitool stappen.

Geworstel in The Beast

Na zijn toespraak wou Trump dat zijn presidentiële auto (alias ‘The Beast’) hem naar het Capitool zou voeren. De lijfwacht weigerde. Hutchinson kreeg uit tweede hand, verklaarde ze, maar in aanwezigheid van de chauffeur die het meemaakte, een relaas van de president die kwaad werd en zei: ‘Ik ben de fucking president, breng me naar het Capitool’. Hij probeerde het stuur over te nemen, en greep vervolgens zijn chauffeur bij het schouderblad. Maar de geheime dienst hield voet bij stuk en de president werd niet naar het Capitool gebracht.

De rest van de dag, terwijl het geweld aan het Capitool woedde, wilde de president niet gestoord worden. Stafchef Meadows was Hutchinsons beschrijving tijdens de bestorming lethargisch, hij scrolde op zijn telefoon maar was niet tot actie te bewegen.

Aan het einde van haar getuigenis somde ze de namen op van Republikeinse leden van het Huis van Afgevaardigden die na 6 januari via haar Trump om gratie hadden gevraagd. De meesten waren bij brainstormingen aanwezig geweest die tot doel hadden de kiesuitslag te veranderen.

Hutchinson zit sinds haar publieke getuigenis samen met haar familie in afzondering. Ze krijgt bewaking.

Na haar getuigenis liet de ex-president zich bijna meteen misprijzend uit over Hutchinson. Hij had haar nauwelijks gekend. Ze had gesolliciteerd voor een baan en sinds ze die niet kreeg, zon ze op wraak. Het klonk bekend omdat Trump in bijna gelijkaardige woorden andere medewerksters afkraakte die hem sinds de verkiezingen bekritiseerden. Ook andere Republikeinen bekritiseerden haar.

Liz Cheney nam haar verdediging op zich. ‘De commissie zal niet stilzwijgend toezien hoe karaktermoord wordt gepleegd door anonieme bronnen en door mannen die het recht op geheimhouding claimen om niet te moeten getuigen’.

De ex-president is gefrustreerd

Sinds de publieke hoorzittingen zoveel aandacht opeisen, is gewezen president Trump er in toenemende mate over gefrustreerd dat zijn stem niet vertegenwoordigd is. De eerdere strategie, waarbij de Republikeinen hun handen van de commissie hadden afgetrokken om diezelfde commissie vervolgens van partijdigheid te kunnen beschuldigen, keert zich nu tegen hem.

Want de commissie mag dan partijdig anti-Trump zijn, bijna alle getuigen die ze opvoert, zijn door de wol geverfde supporters van Trump. Ze ondersteunden hem met hart en ziel tot er, na de presidentsverkiezingen van 2020, een breuk ontstond.

Rusty Bowers, speaker van het Huis van Afgevaardigden van de staat Arizona, zei na zijn getuigenis dat hij nog altijd op Trump zou stemmen. Maar hij kon niet ingaan op diens pogingen om de Grondwet en de kiesuitslag te negeren, en de echte kiespersonen in te ruilen voor valse. Met tranen in zijn ogen verklaarde hij tijdens de commissiezitting: ‘Het is mijn geloofsovertuiging dat de Grondwet goddelijk geïnspireerd is’. Met die geloofsovertuiging morrel je niet om een mens ter wille te zijn.

Hij sprak de taal van de miljoenen evangelische christenen die voor Trump kozen.

Anderen waren dan weer kleine garnalen die vertrappeld werden omdat het Trump, de zelfverklaarde verdediger van de kleine man, goed uitkwam. Rudy Giuliani en Trump zelf duidden zonder bewijs een vrouw uit Georgia aan als degene die op grote schaal stemmen had verwisseld ten voordele van Biden. Haar leven werd een hel. Onderzoek wees uit dat ze geen USB-sticks met haar dochter had uitgewisseld, zoals Giuliani en Trump hadden beweerd, maar wel gembermuntjes.

Ook gij, Ivanka

Zelfs zijn dochter Ivanka viel de ex-president in een opgenomen fragment af. Zij vond de uitleg van Barr over de niet-bestaande kiesfraude overtuigend, liet ze weten.

‘De waarheid’, zei Chris Christie zondag, ‘helpt Trump niet’. Christie, ex-gouverneur van de staat New Jersey, was tot de presidentsverkiezingen van 2020 een medestander en adviseur van de president.

De huidige gouverneur van Maryland, Larry Hogan, een gematigde Republikein, verklaarde zondag in de tv-uitzending Meet The Press dat Trumps invloed in de partij ‘dramatisch’ aan het verminderen was.

‘Ik voelde me lang als de enige persoon in het reddingsbootje. Maar nu hebben we een grotere reddingssloep nodig’.

In de peilingen valt de schade voor Trump nog wel mee. Onder Republikeinse kiezers blijft het vertrouwen in de ex-president groot.

Trump deed het tot dusver altijd beter in de verkiezingen dan in de peilingen. Dat werd onder meer toegeschreven aan de ‘schuwe’ Trumpkiezer die niet wil weten van traditionele media of van telefonische peilingen. Democraten opperen met meer hoop dan bewijs dat er nu misschien ‘schuwe Trump-sceptici’ ontstaan – mensen die nog niet publiekelijk willen toegeven dat ze hun eerdere favoriet afvallen.

Trumps tegenstrategie

Trump werkt aan een tegenstrategie, blijkt uit medialekken. Een ervan zou erin bestaan om zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezingen van 2024 sneller dan gepland bekend te maken. Volgens sommige bronnen, die eerbare kranten bereiken, zou de bekendmaking nog deze maand kunnen gebeuren. Dat heeft een dubbel voordeel: het leidt de aandacht af van de hoorzittingen, en het bemoeilijkt de pogingen van jongere Republikeinen om een eigen presidentscampagne op poten te zetten.

Misschien verklaart de poging om de verhaallijn van de commissie te veranderen ook de ommezwaai bij Trumpvertrouweling Steve Bannon. Bannon, campagneleider van Trump in 2016 en nadien enkele maanden diens ‘ideoloog’ in het Witte Huis, moet later deze maand voor de rechter verschijnen omdat hij ostentatief weigerde mee te werken aan het onderzoek van de parlementscommissie.

Hij heeft in de nacht van zaterdag op zondag aan de commissie laten weten dat hij nu ineens wel bereid is publiekelijk te getuigen. Trump heeft hem daarvoor de toestemming gegeven, schrijft hij.

De commissie zal Bannon zeker niet live en ongefilterd laten getuigen – de werkwijze is dat uitvoerige interviews worden opgenomen en dat uit urenlange interviews fragmenten geplukt worden voor publieke consumptie. Alleen ‘veilige’ getuigen worden live opgevoerd.

Door zijn medewerking te verlenen kan Bannon misschien een gevangenisstraf ontlopen, maar hij is ook een zelfverklaarde onruststoker, doorgaans ten voordele van Trump. Vraag is wat in dit geval de bovenhand krijgt: onrust stoken of een straf ontlopen? De rechter in zijn proces liet maandag weten dat het gewoon zal plaatsvinden, te beginnen op maandag 18 juli.

‘Elk denkbaar misdrijf’

In de zittingen van deze week zullen naar alle waarschijnlijkheid fragmenten opduiken uit het bijna 8 uur durende getuigenis dat Pat Cipollone vrijdag aflegde. Cipollone, hoofdraadsman van het Witte Huis gedurende de laatste jaren van Trumps presidentschap, was volgens meerdere getuigen degene die ‘de gekken’ rondom Trump weerwerk bood en die Trump en mensen in zijn omgeving herhaaldelijk wees op de illegaliteit van hun plannen. Cipollone stond op 6 januari uitvoerig met de president in contact. Tot dusver had Cipollone informeel voor de commissie getuigd, maar na een dagvaarding besliste hij tot antwoorden onder ede, die gefilmd konden worden.

Hij was volgens Cassidy Hutchinson degene die beklemtoonde dat Trump in geen geval naar het Capitool mocht gaan op 6 januari. ‘We worden aangeklaagd voor elk denkbaar misdrijf’, als de trip toch zou doorgaan, aldus Cipollone in Hutchinsons bewoordingen. Misschien horen we het deze week uit zijn eigen mond.

Wanneer commissie haar openbare zittingen afsluit, is nog onduidelijk. Er dagen nog altijd nieuwe getuigen op, stellen de leden. Het werk is niet afgerond. Een eindrapport zou in september klaar kunnen zijn.