Bestorming Capitool: de commissie die even vleugels kreeg

Na een moeizame start presteerde de VS-parlementscommissie die de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 onderzoekt veel beter dan verwacht. Ze onthulde zaken, bereikte een groot publiek, maar deed uiteindelijk niet zoveel mensen van idee veranderen. Na wat misschien de laatste hoorzitting was: een overzicht in etappes.

1. Het moeizame begin

Ooit was er de hoop dat het Huis van Afgevaardigden een echte, grote, breed ondersteunde commissie zou oprichten om de dodelijke bestorming van het Capitool te onderzoeken. Men dacht aan de commissie die de aanslagen van 11 september 2001 had onderzocht en die uiteindelijk een weinig betwist rapport wist af te leveren, of zelfs aan de Watergatesenaatscommissie waarin Republikeinen uiteindelijk hun partijgenoot Richard Nixon het vuur aan de schenen legden.

Maar dat was in de meer gepolariseerde jaren 2020 te veel gevraagd. De Republikeinse leider in het Huis, Kevin McCarthy, die nochtans zelf in een bekgevecht met Trump was verwikkeld op 6 januari, viel na enkele dagen weer in het gelid. Hij stond erop dat ook verkozenen die het verkiezingsresultaat betwistten, en die tot op zekere hoogte de bestorming hadden aangemoedigd, tot de commissie zouden toegelaten worden. Opper-Democrate Nancy Pelosi zag dat niet zitten. Ze wraakte twee van de vijf kandidaten die McCarthy had voorgesteld, Jim Banks en Jim Jordan, omdat zij zelf mogelijk onderzocht zouden moeten worden door de commissie. McCarthy trok alle vijf kandidaturen weer in.

Even leek het erop dat de commissie alleen uit Democraten zou bestaan, maar uiteindelijk traden twee prominente Republikeinse verkozenen toe: Liz Cheney, die vicevoorzitter werd, en Adam Kinzinger. Hun moed in de commissie werd intussen electoraal afgestraft. Kinzinger, die zo goed als onverkiesbaar geworden was door de hertekening van zijn kiesdistrict (door Democraten in de staat Illinois) stelt zich in november niet opnieuw verkiesbaar, en Liz Cheney werd in augustus tijdens Republikeinse primary’s in Wyoming verslagen door een Trumpgetrouwe tegenstander.

De aanwezigheid van Cheney en Kinzinger redde de commissie van totale partijdigheid. Er was nog een element dat de commissie hielp: ze sprak met – zegt ze zelf – 1000 getuigen. En dat zijn in grote meerderheid Republikeinen, in meerderheid mensen die tot 6 januari 2021 als Trumpgetrouwen door het leven gingen.

Donald Trump verweet sindsdien aan McCarthy zijn pro-Trump-ingreep. Als hij meer gematigde, maar pro-Trump verkozenen naar voren had geschoven, hadden zij voor weerwerk kunnen zorgen. Nu is de commissie unaniem overtuigd dat Trump de grote schuldige is van de bestorming. Die gelijkgestemdheid is niet ideaal, maar voorkomt tegelijk dat de commissieleden onder mekaar bikkelen. Dit is de meest eensgezinde parlementscommissie denkbaar.

2. De hoorzittingen, de Republikeinse sterren

Na vele maanden van hard werk en opvallend weinig perslekken, besloot de commissie vanaf juni 2022 een serie hoorzittingen te houden, sommige in prime time, andere overdag. Ook op dat moment werd er nog van uitgegaan dat het wel zou tegenvallen, en dat de commissie oude kost zou opwarmen – er was intussen een bibliotheek aan Trumpboeken verschenen, bijna alle met onthullingen rond 6 januari.

Maar de commissie verraste. Ze had weinig beloofd maar leverde – mede door de hulp van een tv-producer – beklijvende televisiemomenten op. Sessie na sessie kregen we oer-Republikeinen te zien – evangelische christenen, militairen, verkozenen, ministers – die elk op hun manier onder druk gezet waren door Trump om de verkiezingsuitslag aan te passen. De evangelische parlementsvoorzitter uit Arizona kon uitleggen dat zijn God hem niet toeliet met de Grondwet te dollen. Hij deed ook uit de doeken hoe zijn familie door Trumpsupporters was belaagd, tot en met zijn doodzieke kind.

We hoorden van topfiguren van het ministerie van Justitie. Minister Jeffrey Rosen was kort na zijn benoeming in december 2020 vervangen door een Trumpgetrouwe. Hij kon zijn baan alsnog behouden nadat medewerkers Trump hadden duidelijk gemaakt dat het ministerie zou leeglopen als de incompetente nieuwe kandidaat op post zou komen. In diezelfde sessie hoorden we ook wat eerder al in de pers verscheen: dat Trump de top van Justitie vroeg om zonder bewijs te verklaren dat er fraude geweest was bij de verkiezingen. ‘Zeg gewoon dat de verkiezing corrupt was, en laat de rest aan mij over’, aldus de toenmalige president. Laat de rest over aan hem en aan zijn bondgenoten in het parlement, preciseerde hij nog.

Wellicht de grootste ster van de hoorzittingen werd Cassidy Hutchinson, de 26-jarige die als medewerkster van Trumps stafchef Mark Meadows in het midden van de actie had gezeten in het Witte Huis. Zij getuigde met precisie, zowel in opgenomen interviews als in een live uitzending. Ze schetste een beeld van een humeurige (gooide met ketchup) Trump, die op 6 januari niet van zijn tv was weg te branden, en die verder niet tot actie was te bewegen, al helemaal niet om zijn vicepresident en de parlementsleden te beschermen tegen zijn opgejutte aanhang. Ze legde ook uit dat Trump wel degelijk wist dat sommige manifestanten gewapend waren. Hij hoorde dat velen de metaaldetectoren vermeden die waren opgetrokken aan het Witte Huis, waar Trump zijn aanhang zou toespreken. Hij beval de controles te verslappen zodat ook de gewapende aanhangers dicht bij het podium konden komen. ‘Ze zijn hier niet gekomen om mij te kwetsen’, zei hij, volgens Hutchinson.

De komst van Hutchinson, op dat moment een werkloze jonge vrouw die deed wat machtige mannen niet aandurfden, zette anderen aan om te getuigen. Even leek het erop dat er een dijkbreuk zou ontstaan, maar de echt grote vissen, zoals vicepresident Mike Pence of stafchef Mark Meadows waagden zich toch niet aan een publieke verschijning voor de commissie. Ze verleenden hooguit achter de schermen enige lippendienst.

3. De grotere lijnen

Gedurende de vele zittingen probeerden de commissieleden een totaalbeeld te schetsen van de pogingen die Trump had ondernomen om de kiesuitslag te veranderen. Ze presenteerden wat tot nader order een semiofficiële versie van de geschiedenis is.

Al voor de verkiezingen was een plan gesmeed om in elk geval de overwinning uit te roepen, hoorden we donderdag. Trump mikte op een grote voorsprong bij de dagstemmen. Hij had zijn aanhang opgeroepen om naar de stembus te gaan en geen gebruik te maken van poststemmen. Hij was daarmee ingegaan tegen adviseurs en tegen zijn schoonzoon Jared Kushner, die het idioot vonden om te mikken op één soort van stem.

Trump wou de overwinning uitroepen vooraleer de poststemmen, die in meerderheid naar Biden gingen, zouden geteld zijn. Hij zou de tellingen vervolgens laten stilleggen, op grond van een niet-bestaande regel dat alleen op kiesdag zelf getelde stemmen meetellen. Er was vooraf een overwinningstoespraak voorbereid.

Waar het plan precies stokte, maakte de commissie donderdag niet duidelijk, maar er zijn een serie opties. Fox News riep Biden onwaarschijnlijk snel uit tot winnaar in Arizona. In andere staten was het ook met de dagstemmen te nipt om een voorlopige winnaar aan te duiden. Trump had de medewerking van staten nodig om de tellingen stil te leggen, en die staten waren niet geneigd om miljoenen van hun kiezers te negeren.

Trump, hoorden we ook van meerdere getuigen, was herhaaldelijk door naaste medewerkers op het hart gedrukt dat hij wis en waarachtig de verkiezingen had verloren. Een van zijn reacties was: ‘Dit is gênant, ik wil niet dat mensen weten dat we verloren hebben’.

Sinds de presidentsverkiezingen in november 2020 probeerde Trump een aantal pistes uit om de uitslag te veranderen. Hij liet zijn advocaten resultaten voor de rechtbank aanvechten. In 61 op 62 gevallen ving hij bot (of erger: de rechtbank nam sancties tegen advocaten wegens frivole aantijgingen), in een 62^ste geval kreeg hij op technische gronden gedeeltelijk gelijk, zonder dat de rechtbank fraude aanvaardde.

Vervolgens probeerden Trump en zijn advocaten druk uit te oefenen op staatsverkozenen om ofwel een ingreep te doen in de uitslag (bepaalde stemmen als ongeldig te verklaren) ofwel via het staatsparlement tussen te komen en de uitslagen als ongeldig te diskwalificeren. Hij liet in enkele staten ook fake lijsten opstellen van kiesmensen, die als alternatief konden dienen voor de officiële pro-Biden lijsten.

Dat alles leidde tot niks. Midden december 2020 waren de officiële kieslijsten in de regionale parlementen bekrachtigd en was er eigenlijk niets meer te beginnen tegen de verkiezing van Biden.

Maar Trump en enkele advocaten zagen nog een kans op 6 januari, wanneer de vicepresident en het parlement in Washington de uitslag zouden bekrachtigen – iets wat als een formaliteit gold.

4. Tekortkomingen

Een manifestatie op 6 januari 2021 in Washington moest tonen hoeveel mensen het niet eens waren met de gang van zaken. Het zou niet bij een manifestatie blijven. De inlichtingendiensten gewaagden al minstens tien dagen op voorhand van mogelijk geweld tegen het Capitool, met mensen die erop uit waren dodelijke slachtoffers te maken (dat werd donderdag duidelijk uit interne berichten). Extreemrechtse milities hadden gemobiliseerd en hun krachten verenigd. Zij verkozen meteen naar het Capitool te trekken en Trumps toespraak aan het Witte Huis te negeren.
Trump riep ook zijn aanhangers aan het Witte Huis op om naar het Capitool te trekken. Dat leek een ingeving van het laatste moment, maar online was al dagen eerder beweerd dat Trump ‘onverwacht’ zijn aanhang zou oproepen om naar het Capitool te trekken.

Dat is een van de weinige zaken waar de commissie meer beloofde dan leverde. Leden opperden enkele keren dat ze details zouden geven over de banden tussen Trumps Witte Huis en de milities. We wisten voordien al dat Roger Stone, een vriend van Trump, goede connecties had met de milities. Kan het toeval zijn dat de milities zich aan het Capitool posteerden en dat Trump even later zijn ‘gewone’ aanhangers naar het Capitool stuurde? Maar hoe verliep de concrete coördinatie, als die er was?

Op een ander punt ging de commissie niet heel diep: waarom was het Capitool zo slecht beveiligd? Wie is daar tussengekomen? Wie is daar in gebreke gebleven? Pelosi, als hoofd van het Huis van Afgevaardigden? Heeft Trump ingegrepen om de beveiliging af te bouwen, of hield hij gewoon de mobilisatie van de Nationale Garde tegen op het moment van de bestorming?

Donderdag gaf de commissie beelden vrij van de leiding van het Congres, Nancy Pelosi en Chuck Schumer aan Democratische kant en Kevin McCarthy en Mitch McConnell aan Republikeinse. We horen hoe Pelosi en Schumer verwoede pogingen ondernamen om steun te mobiliseren, bij naburige gouverneurs, en bij minister van Justitie Rosen die onzacht opgeroepen werd om Trump op te trommelen.

CNN toonde later meer van de beelden, onder meer een fragment wanneer Pelosi hoort dat Trumps plannen om naar het Capitool te komen afgeblazen zijn. Hij wilde de manifestanten vervoegen, en werd met enige moeite door zijn beveiliging overtuigd dat dit geen goed idee was. ‘Ik hoop dat hij komt’, reageerde Pelosi, ‘Ik zal hem knock-out kloppen. Ik zal hem knock-out kloppen, ik zal in de gevangenis belanden, en gelukkig zijn’.

5. Impact?

De commissie leek in de zomer, op een moment dat de olieprijzen weer wat leken te zakken, bij te dragen tot een lichte heropleving van de Democraten in de peilingen. Uiteindelijk heeft die impact in de peilingen de zomer en de weer stijgende olieprijzen niet overleefd. Aan Republikeinse kant is nog altijd een meerderheid van kiezers gewonnen voor Trump en is nog altijd een groot deel overtuigd dat Biden zijn overwinning gestolen heeft. Als de commissie al mensen overtuigde, was dat zo te zien tijdelijk.

De commissie, dat was een van haar eigenaardigheden, kende een vrij chaotisch publiek bestaan. Hoorzittingen werden gepland en afgelast, of verplaatst. Er kwamen zittingen tussendoor. Al enige tijd werd de hoorzitting van donderdag gepresenteerd als de allerlaatste alvorens de commissieleden hun eindreport zullen schrijven. Intussen is daar alweer twijfel over. Als er nog getuigen opdagen, komen er misschien nog extra zittingen, maar dan allicht na de tussentijdse verkiezingen van november. Als Trump, bij wonder, beslist in te gaan op de dagvaarding om te getuigen, zal dat zeker nog een extra hoorzitting waard zijn.

De commissie overleeft allicht de komende verkiezingen niet. Als de Republikeinen, naar verwachting, in november 2022 de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden veroveren, zullen ze de commissie opdoeken. Wat betekent dat ze begin januari 2023, bij de officiële beëdiging van de nieuwe verkozenen, haar werkzaamheden moet beëindigen.

Voorzitter Bennie Thompson en vicevoorzitter Liz Cheney zijn zelf niet optimistisch gestemd. Ze waarschuwden al dat wat Trump deed zich kan herhalen. De verkiezingen zijn niet beveiligd, het gevaar van gewapende oproer is niet geweken. De democratie blijft onder vuur.