Bericht uit een wereld met de broek op de enkels

Het is lichtelijk hallucinant om vanuit de VS de aanslagen in Brussel te volgen. Tussen een tangodansende Obama en de echtelijke twisten van Donald Trump en Ted Cruz door was er vooral veel kritiek te horen op Europa in het algemeen en België in het bijzonder.

Als de Chicago Tribune van dinsdag in de winkels verdeeld wordt, zijn de kofferbommen in Brussel al vele uren ontploft. Dat is, zelfs met het tijdsverschil, net te laat gebeurd om de laatste edities van de dinsdagkrant nog te halen, en dus geeft die de gewone besognes van Chicago en de VS aan: recordtekort bij een pensioenfonds, Obama in Cuba in een onhandig zegegebaar verwikkeld met Raul Castro, een neergeschoten politieagent, en de komende voorverkiezingen in het westen van het land.

Bommen en nachtelijk tv-kijken maken murw. De berichten in de krant, hoe dramatisch ook, zijn in vergelijking bijna geruststellend. Ze vertegenwoordigen de normaliteit, niet de uitzondering.

“Ik ben niet bang voor moslimterroristen”, zegt Manuel, die in een boekenwinkel ook kranten verkoopt, en die zijn ochtenduren voor tv heeft doorgebracht: “Ik ben bang voor gangs in Chicago, de Disciples of de Latin Kings, met mensen die eruitzien als ik. Ik woon in een rustige wijk en sinds het begin van dit jaar zijn er drie mensen doodgeschoten. De weekendberichten op tv lijken wel honkbaluitslagen: 22-3 – dat wil zeggen 22 gewonden bij schietpartijen en 3 doden. Dat is een eerder rustig weekend in Chicago. Op maandbasis hebben we hier, denk ik, evenveel doden en gewonden als jullie bij die aanslagen. Of zelfs meer”.

Sorry, voegt hij snel toe: “Ik wil het leed in België niet relativeren. Wat daar gebeurde is te gruwelijk voor woorden. Dat spreekt voor zich”.

Zijn moeder, zegt hij, afkomstig uit Mexico, had een gevecht geleverd om Spaans te blijven spreken. Dat is best mogelijk in Chicago – er zijn Spaanstaligen genoeg. Hijzelf was wel voluit voor Engels gegaan, “en dat is duidelijk de betere keuze. Je kunt tegen een samenleving ingaan, of meegaan, en meegaan is gewoon gemakkelijker”. Hij is niet bij Engels en Spaans opgehouden, spreekt nu ook een behoorlijke mond Frans en voldoende Duits om ‘Wir schaffen das’ te vervoegen.

Manuel heeft zijn theorie over de problemen van Europa met migratie. “De VS zijn al eeuwen een migratieland. In Europa zijn buitenlanders vaak bezetters geweest – dat geeft een heel andere dynamiek… Ik probeer het maar te begrijpen. Je hebt de Europese mentaliteit, die al stug is, en daar breng je dan groepen in die niet willen versmelten, die geen cultuur van migratie hebben. Je moet als migrant natuurlijk niet alles opgeven, maar je moet wel samenleven. Ik denk ook dat de discriminatie harder valt, als je een buitenstaander blijft”.

“Ik houd niet minder van mijn cultuur dan mijn moeder, maar ik leef makkelijker samen omdat ik de taal beheers. Ik denk ook dat de discriminatie harder valt, als je een buitenstaander blijft. Ik heb de indruk dat ik win zonder te verliezen – misschien maak ik mezelf wat wijs”.

Let’s drop the big one

Gewapend met een krant die ik uiteindelijk niet lees, begin ik aan een dagen durende nieuws-marathon.

Manuel de boekenverkoper was opvallend mild en begripvol in vergelijking met wat op tv en in de politiek te horen valt.

In de politiek zijn er presidentskandidaten die zich op de vlakte houden – Bernie Sanders bij de Democraten en John Kasich bij de Republikeinen, die de aanvallen van IS simpelweg veroordeelden, zegden dat we de organisatie snel moeten verslaan, en die van verder campagne voerden.

Donald Trump, koploper bij de Republikeinen, is er de man niet naar om een aanslag onbesproken te laten passeren. Hij vond dat men Salah Abdeslam had moeten martelen om hem sneller informatie te ontfutselen. Hij herhaalde zijn voorstel om moslims het inreizen van de VS tijdelijk te verbieden, vond dat de aanslagen zijn gelijk bewezen hadden. Er zijn te veel gevaarlijke moslims om er nu binnen te laten, betoogde hij, al voorzag hij al wel uitzonderingen. Even later weigerde hij ook de kernoptie van tafel te nemen. Hij zei dat men die lui van IS tenminste de indruk moest geven dat de VS zouden overwegen kernwapens tegen hen in te zetten.

Ted Cruz stelde speciale politiepatrouilles voor in moslimbuurten, met de bedoeling radicalisering in de kiem te smoren. Hij wilde ook een drastische herziening voor het visumprogramma uit Europa. Dat visum-systeem, zei hij, (waarbij EU-toeristen over het algemeen geen visum nodig hebben) werkte behoorlijk toen het ontworpen werd, maar “met hun migratiepolitiek die zoveel radicale moslimterroristen in hun landen brengt, en die hen de nationaliteit geeft, is er niet alleen een ernstige bedreiging in Europa maar ook in de VS”. En dus moet het systeem verstrengd worden.

Hillary Clinton, de koploper bij de Democraten, verwierp met klem de martelingen die Trump voorstelde of de politiepatrouilles van Cruz. Zij maande Europa aan tot betere samenwerking tussen inlichtingendiensten, meer actie in Irak en Syrië, grotere investering in het leger, investering in achterstandsbuurten, grensbewaking om jihadisten tegen te houden. Maar, voegde ze toe, “men mag niet wegwandelen van de droom van een eengemaakt, vrij, vredig Europa”.

In de loop van de week werden dat een beetje de alternatieven: Trump en Cruz die via maatregelen wilden beletten dat de VS worden als Europa, in de vrees, zoals een Republikein het formuleerde, dat het “over tien jaar bij ons zal zijn als in Europa” – terwijl Clinton leek te suggereren dat Europa best een beetje van de VS kan leren inzake beveiliging en integratie van diverse groepen. Cru samengevat: de VS mag in geen geval uitdraaien zoals Europa versus Europa mag best wat Amerikaanser worden.

Geen puf voor radicalisme

De tv toonde beelden van Belgische jongeren die wantrouwig hun politie bejegenden, die flessen gooiden na de arrestatie van Abdeslam. En als er geen beelden waren, werd dat wantrouwen beschreven, de sympathie van jongeren voor de extremisten, of toch het wantrouwen tegenover hun eigen land en hun eigen politie dat groter was dan het wantrouwen tegenover bevriende jihadi’s, die nochtans daden stellen waar ze het niet mee eens zijn. Dat werd dan in brede stroken gecontrasteerd met de goede integratie van moslims in de VS.

Vraag is of de situatie van moslims in de VS vergelijkbaar is met die in Europa. Ze hebben een andere origine – uit het Subcontinent, of uit Libanon, en in dat laatste geval verdeeld tussen sjiitisch en soennitisch. De moslimmigranten uit het Subcontinent zijn vaak hooggeschoold, veelal in de medische sector, terwijl de Libanese migratie voor een groot stuk uit ondernemers bestaat.

En zijn de Amerikaanse moslims zo patriottisch als wordt beweerd? De Amerikaanse inlichtingendiensten lijken daar in ieder geval niet zo zeker van: recordaantallen inwoners in Dearborn, bij Detroit, worden in de gaten gehouden. Dearborn heeft de grootste concentratie aan moslims in de VS, en een recordaantal aan geschaduwde inwoners.

De integratie van bijvoorbeeld de Jemenieten in Hamtramck, ook bij Detroit, is duidelijk niet vergevorderd.

Maar er is zeker proportioneel minder radicaliteit, minder conflict met het land waarin ze wonen – gedeeltelijk omdat de plaats van religie in de samenleving quasi-onbetwist is, maar misschien ook, wordt hier weleens aangegeven, omdat het sociaal vangnet minder groot is, en mensen druk in de weer zijn om in hun levensonderhoud te voorzien – ze hebben geen tijd voor radicalisme.

Het gros van de kritiek uit de VS had te maken met de beveiliging in België en Europa. De inlichtingendiensten werden, door een anoniem lid van de CIA, shitty genoemd, en in de loop van de week werd het moeilijk om vol te houden dat die diensten niet ten minste af en toe shitty hadden gewerkt, zware steken hadden laten vallen. De kritiek was velerlei en kwam er in de meest gekuiste versie op neer dat het onmogelijk was met nationale inlichtingendiensten te werken binnen een Europa waar geen grenzen meer bestaan – zeker met terroristen die sneller gaten opsporen dan anderen ze kunnen dichten.

Gesneuvelde vrijheid

Misschien het meest confronterend waren de reportages uit Molenbeek. Er is, met name bij Fox News, zonder veel eigen ervaring, niet veel nodig om te spreken van no-go zones in Molenbeek (eerder signaleerde de zender zonder veel voorbehoud no-go zones in Frankrijk en Groot-Brittannië). Een veiligheidsspecialist op die zender zei dat Molenbeek zich tot onderdeel van het IS-kalifaat kon uitroepen zonder dat België er weet van zou hebben – zo geïsoleerd leeft het, zei hij.

Er is dus nogal wat onzin verteld. In gelijkaardige, veel minder onzinnige reportages op CNN kon je bewoners aan het woord horen, dikwijls met verborgen gezicht. Ze klaagden over racisme en gebrek aan kansen, of over het laksisme van de autoriteiten. Het verhaal was bekend, maar dat ze hun gezicht verborgen hielden, toonde aan dat de vrijheid in België niet alleen in het geding is, dat ze al ergens gesneuveld is, namelijk in Molenbeek, waar mensen al langer dan gisteren meer schrik hebben voor de buurt dan voor de politie.

Van de drie grote nieuwszenders, Fox News, CNN, en MSNBC, bleef CNN het best bij het onderwerp. Fox en MSNBC dwarrelden na enige tijd geregeld terug naar de nationale politiek, met globaal twee onderwerpen: de buitenlandse reis van president Obama, en de modderoorlog tussen Donald Trump en Ted Cruz, die hallucinante vormen begon aan te nemen. Dat Obama zijn reis niet onderbroken had om zich voluit met de aanslagen bezig te houden, dat hij in Cuba tijdens een honkbalwedstrijd deelnam aan de wave, dat hij in Argentinië onhandig de tango danste (hij moest overtuigd worden eer hij eraan begon), werd door sommigen als ongepast beschouwd.

Tijdens de trek- en duwwedstrijd van Trump en Cruz gaven zelfs hun eigen aanhangers aan dat het een beschamend en uiteindelijk contraproductief spektakel was.

Maar het bizarre was ook: hoe kinderachtig ze zich ook gedroegen, aanslagen helpen de Republikeinse kandidaten. Als er maar genoeg bommen in het westen ontploffen, kan de door vrouwen en minderheden gewantrouwde tot vervloekte Trump toch president worden. Omdat hij autoriteit uitstraalt. Omdat hij zegt dat hij dingen oplost. En omdat de anderen ze tot dusver niet oplossen.

‘Respect’

Enkele dagen na de aanslagen moet je aan veel Amerikanen niet meer uitleggen dat België de West-Europese koploper inzake jihadisme is, met meer IS-leden per bevolkingseenheid dan andere landen.

Ze waren te beschroomd of te suf of eerder te gehaast om te vragen waarom. En ik zou het antwoord niet geweten hebben. Op basis van de reportages op CNN zou Molenbeek een gigantische zone van gruwelijke discriminatie moeten zijn, qua onderwijs en qua werkgelegenheid.

Dat er discriminatie was en is, staat buiten kijf, maar hadden ze ook niet langdurig de meest onkritisch pro-moslim burgemeester uit de Belgische geschiedenis? Er werden ze zodanig gediscrimineerd dat het in hun ogen slavernij en volkerenmoord aanvaardbaar tot wenselijk maakt, dat in hun ogen extreme discriminatie een goede zaak werd? Werden ze erger gediscrimineerd dan zwarten in de VS?

En waarom waren jonge mensen die nu in staat zijn tot gruweldaden, waarvoor planning, creativiteit en discipline vereist zijn, niet in staat tot die planning, creativiteit en discipline op school, of bij het oprichten van een eigen bedrijf, of om hun criminele carrière zo in te richten dat ze niet in de gevangenis belandden? Was daarvoor een hoger doel nodig? En hoe laag kun je vallen in de zoektocht naar een hoger doel?

“Respect”. Dat was een ander sleutelbegrip dat geïnterviewden met uitgegomd gezicht op CNN vaak ter sprake brachten. Ze voelden geen respect in de Belgische samenleving. En IS gaf dat wel. Dat vertelden jongeren die zelf niet vertrokken waren, maar die er begrip voor hadden dat anderen het wel deden. De CNN-verslaggevers vroegen spijtig genoeg niet door, of de verdere vragen werden niet uitgezonden. Wie gaf geen respect? De eigen cultuur? België? En wat met de wandaden van IS? Wat is er aantrekkelijk aan respect in een samenleving met slaven en bloedbaden?

Misschien is het een fase, zitten we gevangen in een periode van godsdienstwaanzin zoals die nog enkele keren in de geschiedenis is genoteerd, en is IS gewoon een etterbuil op de menselijkheid, zoals de Inquisitie dat was.

Misschien schuren de tektonische platen van sjiisme en soennisme op dit ogenblik zodanig tegen elkaar dat de vonken mensen tot in België aansteken – en zal dat pas eindigen als de machtsstrijd tussen de groepen wereldwijd weer luwt.

Misschien is een specifiek Belgisch probleem dat we wetten en regels niet serieus nemen, en dan kregelig zijn als anderen zich niet aan de regels houden.

We kunnen mekaar wel met platitudes om het hoofd slaan, maar de realiteit is dat we allen met de broek op de enkels staan (of met de rok, of met de wat dan ook – verstokte nudisten moeten zelf maar iets verzinnen).

De enigen die met de aanslagen hun eigen gelijk halen zijn de jihadisten en extreemrechts, de fracties van de extreme uitsluiting, van de botsende beschavingen. Maar voor het overige bestaat er een mooi lijstje van mislukkingen en mislukkelingen. In willekeurige volgorde, een kleine, gruwelijk onvolledige staalkaart:

-de EU, een organisatie die al minstens sinds het verdrag van Maastricht geen rekening houdt met wat de kiezers vinden, en die nu geen raad weet met het dubbele probleem van vluchtelingenstroom en extremisme

-België: een land dat, zoals Jan Lippens deze week beschreef, al sinds Paula D’Hondt Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid was, weet wat er zou moeten gebeuren, maar dat altijd zijn gedachten elders had

-de multiculturele samenleving: waar is de tijd dat men kruisbestuiving voorspelde?

-de VS, die onder George W. Bush het Midden-Oosten verstoord hebben, en het onder Barack Obama laten sudderen

-Turkije, in toenemende mate totalitair, in toenemende mate expansionistisch, wat graag bereid IS te verkiezen boven de Koerden

-Rusland, Turkije met een andere naam en andere bondgenoten

-Saudi-Arabië, heel verontwaardigd over Trump maar probeer er maar als christen of niet-gelovige in te komen (of met dat verboden boek, de bijbel), voert liever oorlog tegen Iranbondgenoten in Jemen dan tegen IS

-Iran, met Hezbollah en Syrië een triumviraat van moorddadigheid en anti-democratie

-Israël, dat onder meer via een misdadige weigering om serieus te onderhandelen het Midden-Oosten blijft verzieken

-de Palestijnen, te vaak bereid wat erg is erger te maken

-de Arabische Lente, vol aspiratie maar met te korte beentjes en zonder veel politiek inzicht – vooral in Egypte een fiasco

-de Midden-Oostenstrategie: heeft iemand een idee hoe het daar beter kan gaan?

Zelfs degenen die met vallen en opstaan in enig fatsoen gedijen, zoals Tunesië en zijn prille democratie, blijken dan weer grootleveranciers voor IS te zijn, een beetje zoals België maar dan in een veelvoud.

Het voordeel van een wereld waar iedereen de rok of broek op de enkels heeft, is dat je illusieloos op zoek kunt naar wat nog haalbaar is, in geschokt vertrouwen, ontwaakt in een staat van bezetting. Zoals dat deze week heette: zonder taboes. Echt zonder taboes, er is niets dat bij voorbaat overeind moet blijven. Hoe groot is het wantrouwen? Hoe groot is de binnenlandse aanhang/sympathie voor IS, en wat doen we daarmee? Wat doen we met IS in Syrië/Irak/Libië? Willen we samenleven, hoe willen we samenleven? Wat moet daarvoor veranderen? Wat willen we opgeven voor veiligheid en wat niet? Wie is solidair met wie? Is dat maatschappelijk mogelijk: winnen zonder verliezen?

Het tegenovergestelde van IS lijkt dan een uitgangspunt.