Europees energiebeleid: Ursula von der Leyen heeft oor naar Belgische ideeën

De Europese Commissie heeft nieuwe voorstellen om de energiecrisis aan te pakken. Na lang aandringen worden de Belgische voorkeuren ditmaal wel voorzichtig meegenomen.

Nee, de energiecrisis is al een tijdje niet meer zo acuut als deze zomer. In augustus moesten we nog 350 euro betalen voor een megawattuur gas. Begin deze week was die prijs al gezakt tot 131 euro. Toch blijven het voor gezinnen en bedrijven moeilijke tijden. Om de schijnbaar dalende gasprijs in perspectief te plaatsen: eind vorig jaar was gas bijna drie keer goedkoper dan nu.

In het begin van de crisis troffen de meeste lidstaten van de Europese Unie hun eigen, nationale maatregelen. Intussen zoeken ze al enige tijd naar gezamenlijke oplossingen, zoals het RepowerEU-programma. Dat voorziet tegen 2030 de afbouw van Russische fossiele brandstoffen, een vermindering van het energieverbruik en een versnelling van de klimaatomslag. Op die manier hoopt de EU vooral te voorkomen dat de huidige crisis zich kan herhalen.

Over maatregelen om het acute probleem te milderen, armworstelen de lidstaten al enkele maanden. En dat doen ze steeds meer voor de bühne. Maandag verklaarde de Franse president Emmanuel Macron dat de Duitse Alleingang eindelijk plaats moet maken voor Europese solidariteit. Eerder namen zowel de Italiaanse premier Mario Draghi als zijn Poolse ambtgenoot Matteusz Morawiecki de Europese Commissie onder vuur. Volgens hen sleepte de Commissievoorzitter Ursula von der Leyen met de voeten.

Stilaan lijken de noodzakelijke compromissen te ontstaan. Dinsdag stelde Von der Leyen opnieuw een reeks wetteksten voor waarover de EU-landen zich kunnen buigen. Het goede nieuws: de teksten bevatten al heel wat elementen waar de meeste nationale lidstaten zich in kunnen vinden.

Whatsappgroep met België

België, Griekenland, Polen en Italië – de vier energieministers overleggen via een WhatsAppgroep – ijveren al langer voor een zogenaamde ‘corridor’ voor de invoerprijs. Binnen die corridor mag de invoerprijs nog fluctueren, en ook de bodem en het plafond van de corridor kunnen mee verschuiven met de globale gasprijzen. Daarnaast willen de vier dat Europa snel kan ingrijpen wanneer marktspeculatie zonder gegronde reden de prijzen omhoog jaagt. Tot slot pleit België al geruime tijd voor meer solidariteit tussen de lidstaten, en voor groepsaankopen om goedkopere prijzen af te dwingen.

Die elementen zaten dinsdag mee vervat in de voorstellen van de Commissie. Zo legt Von der Leyen een tijdelijk en dynamisch prijsplafond op tafel voor al het gas dat wordt verhandeld op het invloedrijke Nederlandse TTF-platform. Volgens het voorstel kan dat weliswaar slechts voor een periode van drie maanden en de maatregel vereist een aparte goedkeuringsprocedure. Maar die activering behoeft slechts een gekwalificeerde meerderheid en geen unanimiteit onder de lidstaten. Het moet de markten het signaal geven dat de Unie bereid én in staat is om snel in te grijpen.

LNG

Het is niet alles, maar het is een begin. Het TTF-platform bepaalt namelijk nog altijd voor een groot stuk de prijs van langetermijncontracten, de spotmarkt en de facturen van de huishoudens. Vooral dat laatste is een doorn in het oog van heel wat lidstaten. Hoewel er in België voldoende gas is, ligt de prijs bij ons hoog omdat Duitsland met een gastekort kampt – een rechtstreeks gevolg van de TTF-maatstaf. De Europese Commissie stelt daarom voor om een nieuwe maatstaf te ontwikkelen voor het vloeibaar gas (LNG), die genuanceerder is dan de huidige.

Vooral Duitsland toonde zich de afgelopen maanden sceptisch over de dynamische prijscorridor. Het land vreest voor tekorten in de winter. De globale LNG-leveringen zijn namelijk beperkt en 67 procent van de Europese gasinvoer komt via moeilijk heroriënteerbare pijplijnen. Het dwong de groene energieminister Robert Habeck om de Duitse kolencentrales opnieuw te laten draaien, zodat de schaarse gasinvoer kon worden gebruikt om de voorraden aan te vullen. Berlijn roept daarom samen met Oostenrijk en Hongarije ook op tot Europese solidariteit, in de vorm van compensaties en minder verbruik in nood. Ook dat heeft de Commissie in haar voorstel verwerkt.

Of dat de uiteenlopende meningen in de Duitse coalitie kan overtuigen, valt nog af te wachten. Zowel de Poolse als de Belgische regering hopen Duitsland voldoende in hun richting te kunnen duwen. Tijdens de zesde Duits-Belgische energieconferentie in Berlijn liet minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) er dinsdagvoormiddag weinig gras over groeien tijdens een ontmoeting met haar Duitse collega Annalena Baerbock. ‘Sinds het vroege voorjaar’, zo zei Lahbib, ‘pleit België voor een dynamisch plafond van de gasprijzen op Europees niveau. Een vroegtijdig optreden zou de stijging en de stormloop op gas in de zomer hebben kunnen voorkomen.’

Tot slot wil Von der Leyen dat de lidstaten – lees: de bedrijven in de lidstaten – tegen volgende winter minstens vijftien procent van hun gasvoorraden vullen via Europese groepsaankopen – gas dat niet uit Rusland mag komen. Al een half jaar bestaat er op Europees niveau een gemeenschappelijk gasplatform, maar tot op heden blijft dat ongebruikt. Vooral de grote lidstaten staan op de rem. ‘Gezamenlijke aankopen zouden nochtans helpen ons gewicht te gebruiken om betere contracten met derde landen te krijgen’, zei Lahbib in Berlijn.

Volgens energieminister Tinne Van der Straeten (Groen) beseffen veel landen intussen dat tegen elkaar opbieden net het omgekeerde effect bereikt en dat lidstaten de energiecrisis niet op eigen houtje kunnen overwinnen. Desalnietemin houdt de Commissie nog wel een slag om de arm, omdat bedrijven die aangeven gas te willen bestellen uiteindelijk niet verplicht zijn om het ook effectief aan te kopen.

Of de voorstellen van de Europese Commissie iedereen zullen kunnen overtuigen, valt af te wachten. In ieder geval probeert Von der Leyen ditmaal de nationale bezorgdheden over de prijzen enerzijds en die over de bevoorradingszekerheid anderzijds met elkaar te verzoenen. ‘Ze beslaan in ieder geval een brede balans en de meest belangrijke elementen zitten er zeker in vervat’, klinkt het in regeringskringen.

De Europese staatshoofden en regeringsleiders zullen de kwestie later deze week onder de loep nemen op de Europese top in Brussel. Waarnemers verwachten niet meer dan een principieel akkoord. Volgende week dinsdag komen ook de ministers van Energie nog samen op een Europese top. Vermoedelijk zullen ook zij de mogelijke maatregelen nog verder bespreken. Of stellen ze de moeilijkste kwesties nog eens uit naar een latere datum, zoals het al een tijdlang gaat?