Belgisch slachtoffer van Pegasus-spyware: ‘Mijn leven is in gevaar’

Eén jaar na de onthullingen over Pegasus-spyware spraken Knack en Le Soir met de Belgische veiligheidsdiensten én slachtoffers over het lopende onderzoek. ‘Het Witte Huis toont meer interesse dan de Belgische overheid.’

Precies een jaar geleden, op 18 juli 2021, publiceerden Knack en Le Soir het Pegasus Project, een samenwerking met journalistencollectief Forbidden Stories, veertien internationale mediapartners en Amnesty International Security Lab. De bottomline? Geavanceerde hackingsoftware, verkocht door het Israëlische bedrijf NSO Group, werd door autoritaire overheden gebruikt om de smartphones van journalisten en mensenrechtenactivisten te bespioneren in tal van landen.

Ook in België werden sporen van Pegasus-infecties aangetroffen. Dat was het geval bij de smartphones van Carine Kanimba (dochter van Paul ‘Hotel Rwanda’ Rusesabagina), VRT-journalist Peter Verlinden en zijn echtgenote Marie Bamutese, en bij Belgisch Saharawi-activist El Mahjoub Maliha.

Na onze publicaties startte de militaire inlichtingendienst ADIV een onderzoek, en schakelde een gespecialiseerde cybermagistraat van het federaal parket de Federal Computer Crime Unit (FCCU) van de politie in. Hoe staat het een jaar later?

100 ICT-managers aangeschreven

‘Het Pegasus Project heeft wel wat stof doen opwaaien’, zegt Miguel De Bruycker, directeur van het Centrum voor Cybersecurity België (CCB). ‘Het dossier is met de chefs van de Belgische inlichtingen- en veiligheidsdiensten besproken op het Coördinatiecomité Inlichtingen en Veiligheid. Een van die diensten heeft een interessant document gemaakt dat beschrijft hoe je Pegasus kunt opsporen en hoe slachtoffers kunnen reageren. Het CCB heeft dat document verspreid naar een honderdtal ICT-managers van onze overheidsdiensten. Voorts leveren we in het Pegasus-dossier technische steun aan andere diensten, en plannen we eind dit jaar een awarenesscampagne in heel België over de risico’s van smartphones en tips om je te beveiligen.’

‘Voorzichtig blijven is een tweede natuur geworden’

De ADIV geeft geen commentaar. Maar uit goedgeïnformeerde bronnen vernamen we dat de militaire inlichtingendienst een lijst met 27 telefoonnummers heeft opgesteld en vervolgens contact heeft opgenomen met de eigenaars met het aanbod een forensische analyse uit te voeren. Een tiental gecontacteerden heeft dat geweigerd. Tot nu toe vond de ADIV slechts twee positieve gevallen, namelijk Peter Verlinden en zijn echtgenote. De analysewerkzaamheden worden voortgezet.

‘De bevoegde Belgische veiligheidsdiensten hebben naar ons weten hun definitieve rapport over de Pegasus-besmetting van onze telefoons afgerond en dat overgemaakt aan de Belgische justitie’, zegt Verlinden. ‘Dat rapport is toegevoegd aan de klacht die wij hebben ingediend bij de politie. Wij hebben bevestiging gekregen van de ontvangst van die klacht, maar verder niets meer.’

Welke impact had de Pegasus-onthulling op het leven van Verlinden en Bamutese? ‘Eens te meer zijn wij ons bewust van het feit dat we door het Rwandese regime “in de gaten gehouden worden”. Op de sociale media wordt het trollenleger af en toe nog eens in stelling gebracht als ik (als journalist) een kritisch bericht plaats over het regime. Het is eigenlijk een tweede natuur geworden: beseffen dat je geviseerd kunt worden, je daar niet door laten beïnvloeden, maar toch voorzichtig blijven.’

‘Mijn leven is in gevaar’

Carine Kanimba voelt zich niet meer veilig in België. ‘Mijn leven is in gevaar. Ik heb onlangs gemerkt dat de Rwandese overheid mij zelfs fysiek volgt.’

Eind oktober ging Kanimba in een Brusselse hotelbar iets drinken met een vriend. Kanimba: ‘We zagen dat twee Rwandese mannen aan de deur stonden, naar ons keken, en heen en weer stapten. Tien minuten later kwamen twee jonge Rwandese vrouwen binnen, en ze gingen aan de tafel vlak naast ons zitten. Het leek alsof ze ons gesprek afluisterden. Ze keken geregeld onze richting uit. Het is duidelijk dat ze er waren om ons in de gaten te houden. Na enkele uren zijn we vertrokken. Daarna heb ik bij de lokale politie een klacht ingediend wegens intimidatie.’

Het federaal parket bevestigt dat de klacht is ontvangen. We contacteerden de Rwandese overheid voor een reactie maar kregen geen antwoord.

Witte Huis

Een onthulling uit het Pegasus Project: op 14 juni 2021 had Kanimba’s team in Brussel een vertrouwelijke ontmoeting met toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès (MR) om de zaak van haar vader te bepleiten. Die dag had ze haar iPhone op zak.

Kanimba vindt dat België ‘veel bozer zou moeten zijn over wat er gebeurd is. En toch zie ik geen enkele reactie. Een buitenlandse regering die bekendstaat als een dictatuur heeft hen én een Belgische burger bespioneerd in een Belgisch regeringskantoor. Maar na de onthulling hebben we van Buitenlandse Zaken niets gehoord. Mijn vraag aan de Belgische regering is: wat is uw doel als u uw kwetsbare burgers die uw steun nodig hebben niet eens beschermt?’

Ook Peter Verlinden vindt dat België forser moet reageren: ‘Wij blijven vooral hopen dat de Belgische politieke autoriteiten veel moediger dan nu het geval is zouden optreden tegen de Rwandese overheid, die op alle mogelijke manieren kritische stemmen het zwijgen probeert op te leggen. Wij weten dat alle informatie voorhanden is bij de bevoegde diensten, maar dat “de politiek” op dit ogenblik blijkbaar niet geneigd is om dit probleem ten gronde aan te pakken.’

De VS zijn volgens Kanimba, die de dubbele Belgisch-Amerikaanse nationaliteit heeft, wél meer betrokken. ‘In mei was ik uitgenodigd in het Witte Huis voor een ontmoeting met de Nationale Veiligheidsraad’, zegt Kanimba. ‘We hebben met één van president Bidens adviseurs voor nationale veiligheid gesproken over hoe ik bespioneerd werd met Pegasus.’

Nog meer sporen van infectie gevonden

In september 2021 werd Paul Rusesabagina in Rwanda schuldig bevonden aan ‘terreur-gelinkte aanklachten’. Hij werd veroordeeld tot de maximumstraf van 25 jaar gevangenis. ‘De American Bar Association en de Clooney Foundation for Justice noemen het proces politiek gemotiveerd. Ook de Verenigde Naties en de Verenigde Staten bekritiseren zijn detentie. We zetten de campagne voor mijn vaders vrijlating voort’, zegt Carine Kanimba. ‘Over zijn gezondheid maken we ons wel zorgen, maar mentaal staat hij sterk.’

Zelf nam Kanimba de nodige veiligheidsmaatregelen om haar eigen toestel te beschermen. ‘Sommige mensen zijn wel bang geworden om contact met mij op te nemen’, zegt Kanimba. ‘De ADIV heeft intussen mijn telefoon onderzocht en de Pegasus-infectie bevestigd. Het Canadese Citizen Lab heeft recent zelfs nog oudere sporen van Pegasus-infecties vastgesteld op mijn gsm. Die dateren van september 2020, meteen nadat mijn vader gekidnapt werd.’ Rwanda heeft steeds ontkend dat het Pegasus gebruikt.

Wachten op instructies

El Mahjoub Maliha uit Tessenderlo werkt als vrijwilliger voor Codesa, een collectief van Saharawi mensenrechtenactivisten. Begin dit jaar kreeg hij de vraag van de FCCU of hij bereid was om vrijwillig zijn telefoon te onderwerpen aan een forensische analyse. Aanleiding waren de artikels in Knack en Le Soir. Mahjoub: ‘Ik heb hen laten weten dat ik bereid was om mijn gsm binnen te brengen. Maar de forensische analyse is nog altijd niet gebeurd. Blijkbaar wacht de FCCU nog op instructies van het federaal parket.’

Een woordvoerder van het federaal parket reageert dat het onderzoek nog loopt en een ‘normaal en diligent verloop kent’.

Charles Michel

Een andere belangrijke onthulling uit het Pegasus Project ging eveneens over België. Uit een gelekte lijst met meer dan 50.000 telefoonnummers bleek dat een overheidsdienst die klant was van het Israëlische bedrijf NSO Group in maart 2019 het gsm-nummer van Charles Michel (MR) had geselecteerd als potentieel doelwit voor cyberspionage. Michel (MR), vandaag voorzitter van de Europese Raad, was in die periode nog eerste minister van België.

We namen herhaaldelijk contact op met de woordvoerder van Charles Michel en vroegen of zijn toestel intussen onderzocht is op mogelijke sporen van Pegasus-spyware, maar we kregen geen antwoord.

‘De Staatsveiligheid wil en kan niet de gsm’s van alle Belgen analyseren’

Hoe is de Staatsveiligheid (VSSE) aan de slag gegaan met de Pegasus-onthullingen?

‘De VSSE neemt de dreiging van spionage, inclusief cyberspionage, zeer ernstig’, reageert de woordvoerster van de inlichtingendienst. ‘Enerzijds proberen we de dreigingsactoren en hun activiteiten optimaal in kaart te brengen. Anderzijds zetten we in op het versterken van de weerbaarheid van de maatschappij en de burgers tegen (technische) spionage via bewustmakingscampagnes en briefings. De risico’s van technische spionage, waaronder dit type van remote infection technology, nemen we op in onze counter-intelligence bewustmakingsbriefings die we geven aan de private sector, overheidsdiensten en politieke mandatarissen.’

De Staatsveiligheid laat weten dat ze de Pegasus-onthullingen heeft bestudeerd. ‘Dit type van dossiers – dat meerdere facetten omvat en specifieke expertise vergt – toont eens te meer aan dat het antwoord op dit soort dreigingen niet kan komen van een enkele dienst of actor in België. Enkel een goede coördinatie en samenwerking tussen meerdere partners, zowel privé als bij de overheid, kunnen de algemene weerbaarheid in België op dat vlak verbeteren. We hebben bijvoorbeeld telecomoperatoren gecontacteerd. Door de beperkte dataretentie konden enkele sporen niet onderzocht worden, aangezien de gegevens niet langer beschikbaar waren. De nieuwe dataretentiewet zal een nieuw wettelijke kader scheppen dat nieuwe mogelijkheden biedt.’

‘De VSSE kan en wil uiteraard niet van alle Belgen de smartphone analyseren. Een multidisciplinaire aanpak moet de Belgische belangen beter beschermen.’

Lockdown Mode

Het Europees Parlement van zijn kant richtte in maart het PEGA-commissie op om het gebruik van Pegasus en soortgelijke spyware te onderzoeken. De commissie telt 38 leden (onder wie 4 Belgen) en heeft een mandaat van één jaar. Ze organiseert hoorzittingen met deskundigen en slachtoffers.

En Apple kondigde begin juli aan voor zijn iPhones een nieuwe ‘Lockdown Mode’ te introduceren, die mensenrechtenverdedigers, politieke dissidenten en journalisten moet beschermen tegen geavanceerde hackaanvallen.