Belarussische oppositieleidster Tichanovskaja: ‘Ik heb alles gepland voor als ik word ontvoerd’

De Belarussische Svetlana Tichanovskaja (31) nam het in de presidentsverkiezingen van 2020 op tegen Aleksandr Loekasjenko in plaats van haar man Sergej Tichanovski. Die werd opgepakt nadat hij zijn kandidatuur had aangekondigd. Na vervalste verkiezingen riep Loekasjenko zichzelf tot winnaar uit. Er volgde massaal straatprotest. Tichanovskaja werd door het regime onder druk gezet om Belarus te verlaten en woont nu in Litouwen, vanwaar ze de oppositie organiseert.

U werd bij verstek tot 15 jaar cel veroordeeld wegens hoogverraad en ook andere Belarussische oppositie- leden kregen zware straffen. Tegelijkertijd is het Westen steeds minder geïnteresseerd in wat er met uw land gebeurt. Wat geeft u de moed om door te gaan?

Svetlana Tichanovskaja: Buiten Belarus ontbreekt het soms aan belangstelling of politieke wil. Maar de meerderheid van de Belarussen geeft de moed niet op. Vorig weekend was er in Vilnius een bijeenkomst van Belarussen uit de hele wereld. Ik heb daar gezegd dat wij de stem zijn van negen miljoen landgenoten die in Belarus gegijzeld worden. Ik zet mijn woede om in energie.

Wordt u bedreigd?

Tichanovskaja: Zeker. Dingen als: ‘We zullen u weten te vinden.’ Fysiek beschermt de Litouwse regering mij, daar ben ik dankbaar voor. Maar wie zorgt er voor mijn kinderen als er iets gebeurt? Ik heb alles gepland voor het geval ik ontvoerd word of iets dergelijks. Ik ben elke dag bang, maar je kunt niet zomaar weglopen als zo veel anderen ook in angst leven.

Veel van uw medestrijders zitten gevangen, zoals Maria Kalesnikava, die u in 2020 steunde bij uw kandidatuur. Vorige week wenste u haar een gelukkige verjaardag in een filmpje. Zal ze dat in de gevangenis te zien krijgen?

Tichanovskaja: Nee, maar ik hoop dat haar advocaat de boodschap kan overbrengen. Ze was mijn steun en toeverlaat tijdens de campagne. Ze bleef maar zeggen: ‘Sveta, het komt goed. We gaan vooruit.’ Nu moet ze weten dat ze steun krijgt uit de hele wereld.

Uw man zit ook om politieke redenen in de gevangenis. Hebt u contact met hem?

Tichanovskaja: Ik heb hem sinds 2020 niet meer gezien of gesproken. Ik stuur hem krantenartikelen over Belarus uit de internationale pers, zodat hij op de hoogte blijft. Mijn dochter stuurt tekeningen. Een maand geleden werd zijn advocaat geroyeerd, wat in Belarus steeds vaker gebeurt. Zijn nieuwe advocaat mag hem niet bezoeken. Sindsdien weten we niet hoe het met hem gaat.

Tijdens een toespraak in Berlijn las u een gedicht voor van uw man. Daarin roept hij op om te blijven strijden. Is er ondanks de repressie een plicht tot verzet?

Tichanovskaja: Ja, en we doen dat niet alleen in het openbaar. Mensen opereren ondergronds, ondanks alle risico’s.

Internationaal maken velen zich zorgen over de nucleaire veiligheid sinds de Russische president Vladimir Poetin heeft aangekondigd dat hij tegen de zomer tactische kernwapens zal stationeren in Belarus. Daar zijn blijkbaar al Belarussische soldaten voor opgeleid. Zal Poetin dat plan doorzetten?

Tichanovskaja: Daar kan ik geen eenduidig antwoord op geven. Ik weet dat sommige diplomaten denken dat het bluf is. Maar als die wapens worden gebruikt, zal dat vreselijke gevolgen hebben. Voor Oekraïne, maar ook voor Belarus. De reactie zal niet terechtkomen in Moskou, maar in Belarus. En de vraag is wie over de rode knop zal beschikken.

Is dat niet sowieso het Kremlin?

Tichanovskaja: Jazeker, maar Loekasjenko probeert een andere indruk te geven. Hoe dan ook moeten we alles doen om te verhinderen dat er kernwapens worden ingezet.

Wat zou de EU moeten doen om het regime van Loekasjenko te verzwakken?

Tichanovskaja: We zien helaas een beleid dat meer op belangen dan op waarden is gericht. Vernedert het regime het Belarussische volk? Niemand reageert. Kaapt het een vliegtuig? Er komen sancties, maar ze zijn beperkt. De handelsrelaties met Europa blijven overeind. Sinds 2020 proberen we bedrijven zover te krijgen dat ze geen zaken meer doen met Belarus. Internationaal wordt nu gesproken over het opheffen van de sancties voor meststoffen. We hebben onze partners ervan kunnen overtuigen dat zoiets een ramp zou zijn. Meststoffen zijn de belangrijkste bron van inkomsten voor het Belarussische regime. Die vloeien naar de oorlog in Oekraïne en naar de onderdrukking van het volk.