Belangrijk motief voor verspreiding van fake news? Een lucratief verdienmodel

Desinformatie lijkt een ideologisch gedreven fenomeen, maar in werkelijkheid is het voor veel verspreiders ook een businessmodel.

Discussies over desinformatie, nepnieuws en andere vormen van online misleiding focussen meestal op de politieke actoren die een slaatje willen slaan uit het bewust verspreiden van fake informatie: van radicaal-rechtse ‘accelerationisten’ die onvrede in de samenleving willen aanwakkeren en politieke tegenstanders die elkaar zwartmaken tot buitenlandse regimes die de democratie proberen te ondermijnen bij hun geopolitieke rivalen.

Twee belangrijke motieven die de verspreiding van desinformatie bevorderen worden daarbij vaak uit het oog verloren. Het eerste is dat nepnieuws vaak gedeeld wordt door zogenaamde ‘true believers’, die oprecht geloven dat wat ze delen klopt – en dat het zelfs gaat om belangrijke informatie, die iedereen gezien moet hebben. De tweede drijfveer is banaler: geld. Op sociale media valt heel wat te verdienen met het faciliteren of het verspreiden van nepnieuws en propaganda. Dat bleek recent toen enkele nepnieuwsoperaties werden ontmaskerd.

Donaties

De Zweedse nationale omroep SVT bracht vorige maand een interessant exposé over Europe Invasion, een populair profiel op X dat een stroom aan migratie-kritische tot ronduit racistische berichten plaatst. Grotendeels gaat het om grove propaganda, maar er zit ook nepnieuws tussen de berichten die Europe Invasion deelt. Begin dit jaar had nog niemand van het profiel gehoord, vandaag heeft het meer dan een half miljoen volgers. Wie schuilt er achter die succesvolle operatie?

Journalisten van SVT ontdekten dat er een hoop andere socialmediaprofielen verbonden waren aan Europe Invasion. Die bleken telkens beheerd, soms onder verschillende gedaantes, door een koppel Turkse internetondernemers dat opereerde vanuit Dubai. Een zusterprofiel van Europe Invasion dat tot voor kort Daily Reports heette en ongeveer dezelfde content deelde, werd recent omgedoopt tot Algorithm Coach. Het belooft tips over hoe men de algoritmes van het X-platform kan manipuleren om zo meer volgers, views en inkomsten te genereren. Europe Invasion schepte al meermaals op over de sommen die het verdient met tweets, en maakt ook geregeld reclame voor de diensten van Algorithm Coach.

Het is inderdaad zo dat je op X, zeker sinds de overname door Elon Musk, geld kunt verdienen als je erin slaagt veel volgers en reacties te verzamelen. Zo betaalt het platform aan ‘creators’ een percentage uit van de inkomsten uit advertenties die bij hun berichten verschijnen. Daarnaast zijn er nog allerlei abonnements- en donatiemodellen. Ook de beheerders van Europe Invasion hengelen geregeld naar donaties, via platformen als Buy Me a Coffee of het ingebouwde fooimechanisme van X.

Komen de berichten van profielen als Europe Invasion dan helemaal niet van mensen die oprecht kritisch staan tegenover migratie of de standpunten ten opzichte van migratie willen beïnvloeden? Niet per se, maar geld verdienen is in elk geval een belangrijke drijfveer. Waarschijnlijk lieten de ondernemers – want dat zijn ze – achter Europe Invasion zich inspireren door het succes van soortgelijke X-profielen als Radio Genoa (1 miljoen volgers), al is dat laatste wel degelijk opgestart door een Italiaan met uiterst-rechtse denkbeelden.

Clickbait

Het toont aan hoezeer desinformatie vervlochten is met de talloze manieren waarop mensen geld puren uit sociale media, van donatiemodellen en abonnementsformules tot influencermarketing.

Eenzelfde dynamiek vind je terug bij het fenomeen van clickbaitwebsites – ook in België, trouwens. Via talloze Facebookgroepen en Instagramprofielen worden massaal links gedeeld naar artikels met spectaculaire, ongeloofwaardige of misleidende titels. Wie erop klikt, komt terecht op websites tjokvol advertenties en pogingen om aan dataverzameling te doen – twee lucratieve zaakjes voor wie ze goed beheerst. Zulke clickbait gaat over BV’s en sport, maar ook over maatschappelijk gevoeligere onderwerpen uit de politiek en actualiteit. Het gebeurt geregeld dat nepnieuws viraal gaat door een clickbaittitel die zelfs niet eens bedoeld was om mensen een politieke boodschap op te dringen, maar puur om commerciële redenen geschreven werd.

ChatGPT: superverspreider van desinformatie?

Nuttige idioten

Wie succesvol aan desinformatie wil doen, valt ook vaak terug op allerlei bestaande aanbieders van online diensten als een soort ‘onderaannemers’ – van hackers en botfarms tot influencers. Zelfs beruchte Russische ‘trollenfabrieken’ zoals het Internet Research Agency waren vaak heuse bedrijven, met gewone werknemers die elke ochtend aan hun bureau gingen zitten in een kantoorgebouw in Sint-Petersburg. Zulke beïnvloedingsoperaties worden niet louter uitgevoerd door militaire inlichtingenofficieren.

Er wordt zelfs alsmaar vaker in het Westen gerekruteerd. Tijdens de coronaperiode werd al een kleinschalig Russisch netwerk opgerold, dat via een zogenaamd Londens pr-bureau probeerde online influencers in te huren om antivaxboodschappen te verspreiden. Maar uit een recente aanklacht van het Amerikaanse ministerie van Justitie blijkt dat achter die praktijk ook een grootse opzet kan zitten.

Een Amerikaans mediabedrijf, Tenet Media, bleek miljoenen dollars te hebben ontvangen om pro-Russische standpunten te verspreiden. Het had daarvoor lucratieve contracten afgesloten met populaire conservatieve YouTubers zoals Dave Rubin, Tim Pool en Benny Johnson. Zij kregen onderwerpen en boodschappen ingelepeld die het Kremlin goed uitkwamen. De rechtse influencers werd voorgespiegeld dat het mediabedrijf opgericht was door de fictieve, in België geboren zakenbankier ‘Eduard Grigoriann’.

Davidsterren

Er is bij deze praktijken ook een zekere escalatie merkbaar. Het fenomeen van desinformatie-voor-geld beperkt zich namelijk niet tot online misleiding. Vorig jaar werden in verschillende Europese landen – waaronder Polen, Moldavië, Duitsland en Frankrijk – in het straatbeeld opruiende graffiti aangebracht door mensen die daarvoor waren ingehuurd vanuit Rusland. Denk bijvoorbeeld aan de davidsterren die op verschillende gebouwen in Parijs werden teruggevonden en die heel wat onrust veroorzaakten.

De journalistieke ngo Organized Crime and Corruption Reporting Project berichtte vorige maand dat er vanuit Rusland wordt gerekruteerd om sabotage, brandstichting en zelfs moord uit te voeren. Een Telegramprofiel met de naam Privet Bot moedigde mensen aan om – tegen betaling – molotovcocktails te gooien naar NAVO-doelwitten in westerse landen.

Op het hoogste niveau maken desinformatie-operaties deel uit van de zogenaamde hybride oorlogsvoering tussen naties. Maar in de praktijk zien we hoe ze almaar vaker uitbesteed of zelfs spontaan opgepikt worden door een soort ‘nepnieuws-freelancers’.

Fake news in Europa: ‘80 procent van de desinformatie die hier circuleert komt uit Rusland’