Gerald Knaus, een van de grondleggers van de vluchtelingendeal tussen de Europese Unie en Turkije, is niet te spreken over de Europese aanpak van de crisis die zich momenteel aan de Griekse grens afspeelt. ‘We hebben de sleutel helemaal niet in de handen van Erdogan gelegd.’
Op 18 maart 2016 sloten Brussel en Ankara de zogenaamde Turkijedeal om bootmigratie tussen Turkije en de Griekse eilanden in de Egeïsche Zee te stoppen. Migranten die irregulier de oversteek maakten, zouden worden teruggestuurd. In ruil zou een Syriër vanuit Turkije toegang krijgen tot het Europese grondgebied. Het aantal bootmigranten nam in aantallen drastisch af, al bleek het bijzonder moeilijk om migranten vanuit Griekenland naar Turkije terug te sturen.
Afgelopen week besloot Turks president Recep Tayyip Erdogan om de Turkijedeal op te blazen. Maar volgens migratie-expert Gerald Knaus, die de basis vormde voor het akkoord in 2016, werkte het akkoord wel degelijk naar behoren. ‘De Europese Unie en de lidstaten hebben de ogen vier jaar lang gesloten’, aldus Knaus.
Gerald Knaus: Ten eerste is het aantal Syrische vluchtelingen dat naar de Europese Unie komt sinds de overeenkomst met Turkije drastisch gedaald. Vorig jaar verbleef 99,5 procent van de Syriërs in Turkije. Vanuit dat oogpunt was het misschien wel een van de meest succesvolle overeenkomsten die de EU ooit op het gebied van migratie heeft gesloten. Omdat het recht op asiel werd gewaarborgd en het aantal doden in de Egeïsche Zee sterk daalde, was het akkoord ook moreel verdedigbaar. In dat opzicht heeft de Turkijedeal gewerkt.
Hebben we de sleutel echt in handen van Turkije gelegd? Natuurlijk niet.
Ik heb er jarenlang voor gewaarschuwd dat de overeenkomst met Turkije het enige realistische alternatief is voor de maatregelen die de Hongaarse premier Viktor Orban heeft voorgesteld. Hij wil mensen aan de grens zo abominabel te behandelen dat ze liever zouden terugkeren. Is dat echt wat de Europese Unie wil? Tegelijkertijd zijn de vreselijke omstandigheden waaronder asielzoekers op de Griekse eilanden aankomen, ondanks een sterke daling van het aantal mensen dat komt, nooit serieus aangepakt. De lidstaten en de Europese instellingen hebben de afgelopen de ogen gesloten.
Hier en daar klinkt de kritiek dat de Turkijedeal Turks president Reçep Tayip Erdogan de sleutel heeft gegeven om de Europese Unie te chanteren.
Knaus: Vier jaar geleden had de Europese Unie voldoende belangen om in te stemmen met het voorstel van Turkije. De integratie van meer dan drie miljoen Syriërs in Turkije werd financieel ondersteund met het grootste hulppakket in de geschiedenis van de Unie. Meer dan drie miljoen is meer dan drie keer zoveel als het aantal Syriërs als de hele Europese Unie. Als de staatshoofden en regeringsleiders oprecht geloven dat opvang in de eigen regio de meest ideale oplossing is, dan moeten ze dit idee omarmen. En dat is wat er na maart 2016 is gebeurd. De EU heeft steun gegeven om kinderen naar school te laten gaan, om toegang tot gezondheidszorg te bieden en om 1,7 miljoen Syriërs sociale bijstand te verlenen.
Hebben we de sleutel daarmee echt in handen van Turkije gelegd? Natuurlijk niet. Vier jaar lang heeft Turkije zich aan de overeenkomst gehouden, ondanks het feit dat er niets kwam van de toetredingsonderhandelingen met de Europese Unie en de beloofde visumliberalisering. Waarom? Omdat het land de financiële steun van de Europese Unie echt nodig had. Het was een overwinning: voor de vluchtelingen, voor Turkije en voor de EU. Zo werkt de diplomatie nu eenmaal. Beide partijen hebben belangen en komen tot overeenstemming. Maar wat zien we in de laatste voorstellen van de Europese meerjarenbegroting? Er waren geen middelen voorzien om de steun de komende vier jaar voort te zetten. Als één groot belang van één partij bij een akkoord wordt genegeerd, denkt iemand in Brussel werkelijk dat dit in Ankara onopgemerkt zou blijven?
Momenteel sluit Griekenland zijn landgrens met Turkije hermetisch af, met de steun van Charles Michel en Ursula von der Leyen:
Knaus: Op dit moment instrumentaliseren zowel Turkije als de Europese Unie migranten en vluchtelingen aan de Griekse grens. Dat is totaal immoreel. Turkije moedigt mensen aan om in de winter naar een gesloten grens te gaan om beelden te produceren die de Europese Unie onder druk zetten, terwijl Griekenland met traangassoldaten en helikopters het beeld creëert dat de migranten in de Europese Unie nooit binnen kunnen komen.
Maar welke methoden zullen worden gebruikt om ze er tegen te houden? En op welke manier wil de Europese Unie migranten op zee tegenhouden? Vier jaar geleden had niemand gedacht dat de Unie op deze manier met migranten en vluchtelingen zou omgaan. Wat we nu aan deze grens zien is de ultieme droom van Amerikaans president Donald Trump: het recht om asiel aan te vragen is opgeschort, militairen patrouilleren langs de grens en migranten worden niet gezien als mensen, maar als een wapen in de handen van een andere leider. Het zou een historisch keerpunt zijn in de Europese Unie en de wereldwijde vluchtelingenafspraken, tenzij het wordt teruggedraaid.
Wie de situatie grondig en rationeel analyseert, kan niet anders dan concluderen dat de Turkijedeal voor iedereen heeft opgeleverd.
Moeten we het akkoord met Turkije dan gewoon vernieuwen?
Knaus: Samengevat heeft de Europese Unie drie opties. Ofwel blijven we aanmodderen zoals we de afgelopen vier jaar hebben gedaan. Maar de voorbije maanden zijn er maandelijks tienduizend mensen per boot naar de Griekse eilanden vertrokken. Die situatie is er gewoonweg onhoudbaar. We moeten de migranten op de eilanden naar het vasteland duwen.
Een tweede optie is het stoppen van de boten op zee, maar dat is illegaal en uiterst gevaarlijk. Italië heeft er – in strijd met het internationaal recht – voor gekozen om de bootmigranten terug te duwen naar Libië. Maar er zijn geen internationale wateren tussen Griekenland en Turkije. Het zal leiden tot een directe confrontatie met enorm dodentol. De laatste mogelijkheid is dus een nieuwe overeenkomst met Turkije.
De Europese lidstaten hadden vier jaar de tijd om een structurele oplossing uit te werken. Maar daar kwam niets van in huis. Hoe komt dat?
Knaus: Omdat de lidstaten en de Europese Unie de essentie van het probleem nooit begrepen hebben. Er zijn ruwweg twee groepen die met eigen voorstellen komen. Veel politici vragen om een uitbreiding van de grens- en de kustwacht aan de Europese buitengrenzen. Maar wat kan een Belgische ambtenaar in hemelsnaam doen om te voorkomen dat mensen per boot de Egeïsche Zee oversteken? Ze zijn bevoegd om vingerafdrukken te nemen en de lokale diensten te ondersteunen. Viktor Orban beseft dit en wil daarom geen grenswachters, maar soldaten aan de grens om het aantal migranten met geweld terug te dringen. De tweede groep stelt dat de Turkijedeal immoreel is omdat we de opvang van migranten uitbesteden aan een derde land. Maar ze hebben geen realistisch en werkbaar alternatief beschikbaar.
Denkt u dat de urgentie aan de Griekse grens schot in de zaak kan brengen?
Knaus: Als de emotie overheerst en politici Erdogan blijven afschilderen als iemand die de Europese Unie alleen maar wil chanteren, zal een nieuwe overeenkomst uiterst moeilijk zijn. Als sommige landen de grenzen liever sluiten en niet langer willen betalen voor een nieuwe overeenkomst met Turkije, dan is een Europese oplossing ten dode opgeschreven.
Wie de situatie grondig en rationeel analyseert, kan alleen maar concluderen dat het akkoord met Turkije zijn vruchten heeft afgeworpen. Maar ik vrees het ergste. Degenen die zich opwerpen als de beschermers van de Europese waarden dreigen namelijk de Europese tradities van solidariteit en menselijke waardigheid te begraven. En het vluchtelingenverdrag sterft in 2020 in de Egeïsche Zee.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
