Barack en Michelle Obama, de echte sterren van de Democraten in deze verkiezingscampagne

Niemand weet zijn publiek zo te boeien als voormalig president Barack Obama. Maar zijn optreden kan ook de zwakke punten in de verkiezingscampagne van Kamala Harris aan het licht brengen.

Barack Obama is misschien niet meer de machtigste man in de Amerikaanse politiek, maar hij blijft wel de machtigste redenaar. De voormalige president van de VS kan zijn toehoorders aan het lachen brengen en tot tranen toe ontroeren. Hij beheerst alle registers, van een hoogdravende toon tot platvloerse grappen. Hij kan vreugde, woede en troost in zijn stem leggen en spreekt altijd hart én geest van de mensen aan.

Terwijl Donald Trump de luisteraar trakteert op onsamenhangende flarden van gedachten, alsof hij in tweets spreekt, bewijst Obama de eeuwenoude kracht van de welsprekendheid. Na zijn afscheid als president in 2017 trad Obama uit de schijnwerpers. Nu toert hij opnieuw intensief door het land om de Democratische presidentskandidate Kamala Harris te steunen. Dat zegt niet alleen veel over zijn redenaarstalent, het geeft ook aan hoe hard hij nodig is en hoe bezorgd hij is over de uitkomst van de verkiezingen.

Het is vrijdagmiddag als Obama in Tucson, Arizona, verschijnt in een sporthal van het footballteam van de universiteit. Er hangt trainingsmateriaal aan de muur en op het scorebord staat de stand tussen de thuisploeg en het bezoekende team op ‘44’, een verwijzing naar Obama, de 44e president van de Verenigde Staten. Er zijn 7000 mensen komen opdagen. Oud en jong, blank en latino en zwart, en een aantal inheemse Amerikanen. Er zijn veel studenten bij, Tucson is een universiteitsstad.

Plots heeft Trump een voorsprong op Harris in de verkiezingspeilingen: hoe komt dat?

De woestijnstaat Arizona, met zijn zeven miljoen inwoners, is een van de zwaarbevochten swingstaten: in 2020 won de Democraat Joe Biden er met iets meer dan 10.000 stemmen verschil. Daarvoor hadden de Republikeinen meestal de presidentsverkiezingen gewonnen. Of Harris de triomf van Biden kan herhalen, is onzeker. Veel hangt af van de latino-stemmen: het is maar een uur rijden van Tucson naar de Mexicaanse grens.

Moordaanslag

Het bezoek aan Tucson heeft een speciale betekenis voor Obama: in 2011 hield hij hier een van zijn belangrijkste toespraken, na een moordaanslag op het Democratische Congreslid Gabby Giffords. Het was een toespraak bedoeld om de natie samen te brengen en te verzoenen.

Een vertegenwoordiger van de Tohono O’odham-indianen, wier reservaat niet ver van Tucson ligt, opent het evenement. Daarna spreken de Democratische burgemeester van Tucson, de gouverneur van Arizona en een Congreslid, die allemaal een paar Spaanse woorden in hun toespraken verweven. Gabby Giffords, die in 2011 in haar hoofd werd geschoten en het maar net overleefde, houdt ook een toespraak. Ze krijgt een overdonderend applaus.

Om vier uur ’s middags komt Obama het podium op, in een donkere broek en een wit overhemd met opgestroopte mouwen. Hij heeft een speciale manier van lopen, de Obama walk, casual en elegant tegelijk. En de manier waarop hij loopt, is ook de manier waarop hij praat. Zijn stem swingt en slingert door de woorden, soms verheft hij zijn toon en dan pauzeert hij weer even, als een prediker die wacht tot wat hij net heeft gezegd diep is doorgedrongen in de harten van zijn toehoorders.

‘Don’t boo!’

Obama zegt in feite hetzelfde als Harris – dat Trump alleen al qua karakter ongeschikt is om het land te leiden omdat hij alleen maar aan zichzelf denkt – maar hij zegt het op een grappigere, scherpere manier.

Hij drijft de spot met Trumps gesjacher, de verkoop van Trump-bijbels, die uitgerekend in China worden gemaakt, terwijl Trump import uit China aan de kaak stelt. Hij grapt met een grinnikende stem over het bizarre campagneoptreden in Pennsylvania, waar Trump gewoon muziek draaide in plaats van vragen te beantwoorden. ‘Stel je voor dat ik dat hier zou doen! Onze afspeellijst zou wel beter zijn’, zegt hij. Hij noemt de speeches van Trump ‘woordensoep’. Hij twijfelt aan de mentale fitheid van Trump. ‘Je zou je zorgen maken als je opa zich plotseling zo zou gedragen’, zegt Obama.

Hij stort al zijn minachting over Trump uit. En telkens als in het publiek boegeroep klinkt omdat hij het over Trump en zijn beleid heeft, vermaant Obama de toehoorders op energieke toon: ‘Don’t boo! Ga stemmen!’ Aan het eind houden ze daadwerkelijk op met joelen en scanderen ze in plaats daarvan ‘Stemmen!’

Er is geen andere spreker in de Amerikaanse politiek die zijn publiek zo kan betoveren. Obama is een natuurkracht als redenaar. Maar het is een ambivalent talent: hij wekte er torenhoge verwachtingen mee, die hij vervolgens tijdens zijn presidentschap niet wist in te lossen. Over zijn mislukte buitenlandse beleid, bijvoorbeeld, zei hij in zijn 45 minuten durende toespraak geen woord.

En wie weet heeft hij Trump in zekere zin tot presidentskandidaat gemaakt met zijn spreekvaardigheid – die laatste is in elk geval nooit vergeten hoe Obama hem in 2011 op een gala in het Witte Huis met veel vaardigheid bespotte. Trump zocht vergelding.

Obama spreekt in Tucson over de economische situatie, hij heeft het over immigratie – een kwestie die vooral de grensstreek van Arizona raakt – en gezondheidszorg. Hij oogst veel bijval als hij het recht op abortus opnieuw bevestigt, want op de verkiezingsdag wordt er ook gestemd over de vraag of dat in de grondwet van de staat moet worden opgenomen. Het referendum zou veel jonge vrouwelijke kiezers kunnen mobiliseren, van wie Harris afhankelijk is.

Bij de Democraten in strijdstaat Georgia: ‘Trump is voor mij de vleesgeworden incompetentie’

Slimme zet

Maar in essentie gaat het Obama niet om bepaalde politieke thema’s, maar om een tegenstander die haat zaait en de regels van het fatsoen breekt. Hij maakt zich zorgen over de figuur Trump, niet over inflatie of immigratie of belastingtarieven.

Als positief tegenbeeld prijst Obama uitgerekend een overtuigd conservatieve Republikein, wijlen John McCain. Het is een slimme zet: McCain was een senator uit Arizona en vertegenwoordigde dat deel van de Republikeinen dat de lastercampagnes van Trump verafschuwde. Kamala Harris moet in haar campagne een opening naar hen maken als ze haar basis wil uitbreiden. Niet alleen mijn vrouw heeft me tot de betere persoon gemaakt die ik nu ben, zegt Obama, maar ook John McCain.

Hij onthoudt zich dit keer van kritiek op de jonge zwarte mannen die van de Democraten naar het Trump-kamp zijn overgelopen en die hij onlangs in Pittsburgh beschuldigde van vrouwenhaat. ‘Jullie komen met allerlei argumenten en excuses’, zei hij toen. ‘Daar heb ik een probleem mee.’ Dat klonk arrogant, alsof de Democraten een gegarandeerd recht hadden op de zwarte stem. Maar wie anders onder de Democraten zou jonge zwarte mannen zo geloofwaardig kunnen aanspreken als Obama, de eerste zwarte president van het land?

‘We gaan niet terug!’

Obama spreekt 45 minuten lang. Aan het eind tikt hij nonchalant en stevig met zijn handen op de lessenaar en maakt gebruik van een lang applaus om het publiek op de eerste rijen de hand te schudden, breed lachend en iedereen het gevoel gevend dat de beste vrienden hier bij elkaar zijn gekomen. Dan verdwijnt hij, op weg naar zijn volgende optredens.

Donderdag gaat zijn vrouw Michelle Obama ook met hem mee, en ze zijn van plan om samen met Kamala Harris op te treden in Georgia. Obama, die zich heeft teruggetrokken uit de grote politiek, en zijn vrouw, die nooit de politiek in wilde, zijn de sterren van de Democraten in deze verkiezingscampagne. Charismatischer en inspirerender dan de presidentskandidaat zelf, die in vergelijking bleekjes voor de dag komt.

‘We gaan niet terug!’ is een van de slogans van de Harris-campagne, die vrijdagavond ook in Tucson weerklonk. Dat kan veel dingen betekenen: niet teruggaan naar de ambtsperiode van Trump, maar ook niet teruggaan naar een verleden waarin vrouwen het recht op abortus werd ontzegd. Voor Barack Obama betekent ‘niet teruggaan’ ook zijn eigen nalatenschap verdedigen. De ironie is dat het hem dwingt om terug te keren op het politieke toneel.