Gelekte documenten tonen dat de familie van de president in Azerbeidzjan geld verdient met goudmijnen en buitenlands vastgoed.
Ilham Aliyev, de toen pas verkozen president van Azerbeidzjan, sprak op 31 oktober 2003 presidenten, premiers en tweeduizend andere genodigden toe in het Respublika Paleis, vanop een podium dat versierd was met witte bloemen. Eerst raakte hij de Grondwet aan en daarna de Koran, waarna hij zwoor om het volk van Azerbeidzjan te dienen. Die nacht werd de hemel boven Baku verlicht door het feestelijke vuurwerk.
Aliyev volgde daarmee zijn zieke vader Heydar op die het decennium daarvoor de energierijke voormalige Sovjetrepubliek geleid had. Volgens verkiezingswaarnemers had de politie mensen geslagen en werden politieke tegenstanders van Aliyev gevangengezet -geheel in overeenstemming met de reputatie voor repressie die het land al had.
Het presidentschap was niet de enige grote stap voor Ilham Aliyev in 2003. Zijn familie, adviseurs en bondgenoten gebruikten dat jaar een netwerk van geheime ondernemingen in belastingparadijzen. Ze deden dat om in het buitenland duur vastgoed te kopen, maar ook om aandelen te verwerven in waardevolle bedrijven en grondstoffen van Azerbeidzjan. Dat leidde tot de meerderheidscontrole van een belangrijke goudmijn door de familie, een gegeven dat tot nu onbekend was.
De nieuwe details over het offshore-imperium van de Aliyevs komen tevoorschijn uit het onderzoek dat het ICIJ, de Süddeutsche Zeitung en tientallen andere media (waaronder Knack, MO*, De Tijd en Le Soir) gedaan hebben op 11 miljoen gelekte documenten van het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca.
Familiebanden
De documenten tonen dat de minister van Belastingen in Azerbeidzjan, Fazil Mamadov, al enkele maanden voor de verkiezingen van oktober 2003 begon met het opzetten van AtaHolding. Dat is intussen uitgegroeid tot een van de grootste conglomeraten van het land. Mamadov, die sowieso een invloedrijk speler is in Azerbeidzjan, nodigde daarna president Aliyev uit om mee in het bedrijf te stappen, waardoor er stevige zakelijke en politieke banden ontstonden.
AtaHolding heeft aanzienlijke belangen in de Azerbeidzjaanse banken-, telecommunicatie-, bouw-, mijnbouw-, olie- en gassectoren. Volgens de jongste aangifte heeft het bedrijf belangen ter waarde van 490 miljoen dollar.
De gelekte documenten tonen dat de belastingminister FM Management Holding Group S.A oprichtte in Panama met de hulp van Mossack Fonseca. Het Panamese advocatenkantoor leverde ook stromannen die dienst deden als directeurs, zodat de betrokkenheid van Mamadov verborgen bleef.
Daarna zette Mamadov een tweede offshore op, deze keer een stichting: UF Universe Foundation. Stichtingen zijn in Panama onderworpen aan heel strikte regels wat betreft vertrouwelijkheid. Wie informatie over stichtingen bekendmaakt kan een boete krijgen of zelfs een gevangenisstraf oplopen.
Volgens de gelekte documenten werden Mamadov en de vrouw van Aliyev, Mehriban Aliyeva, in 2005 de directeurs van UF Universe Foundation.
In februari 2005 vroeg een advocaat die de Azerbeidzjaanse cliënten vertegenwoordigde dat de toen zesjarige Heydar Aliyev, de zoon van de president, begunstigde zou worden van 20 procent van de opbrengsten van de stichting. Dat blijkt uit bijlagen van een e-mail die met hoge prioriteit verstuurd werd. In hetzelfde plan werd voorzien dat de twee dochters van de president, de toen 19-jarige Leyla en de 17-jarige Arzu, elk 15 procent zouden krijgen. De zoon van Mamadov kreeg 30 procent, terwijl vroegere ambtenaren van het ministerie kleinere aandelen in de winst zouden krijgen. Ten slotte was er ook nog een aandeel voor Ahmet Erentok, de voorzitter van AtaHolding. Of deze constructie effectief uitgevoerd werd, is onduidelijk.
Er waren dus eigenlijk drie lagen in het geheim: de UF Universe Foundation (1) die de controle had over FM Management (2), het Panamese bedrijf dat opgezet werd door Mamadov en dat aandelen had in Financial Management Holding Limited (3), een bedrijf in Groot-Brittannië. Volgens een schema dat in 2005 met Mossack Fonseca gedeeld werd, bezat het Britse bedrijf 51 procent van de aandelen van AtaHolding Azerbaijan.
UF Universe Foundation werd in januari 2007 opgedoekt, maar in februari 2014 (een maand nadat Ilham Aliyev voor de derde keer de eed afgelegd had als president) vroeg een Londense advocaat om zowel de Stichting als FM Management Holding Group te reactiveren. Mossack Fonseca deed dat graag en stuurde daarvoor een factuur van 9.000 dollar.
Het jaarverslag toont dat 51 procent van de aandelen van AtaHoldings in handen waren van FM Management Holding Group. Een brief die getekend werd door Mossack Fonseca in 2010 noemt Arzu en Leyla, de dochters van de president, samen met de Zwitserse advocaat Mestelan als directeurs.
ICIJ vroeg alle genoemde individuen in dit artikel om commentaar, maar kreeg geen reactie. In een antwoord op eerdere berichten over de bezittingen van de familie zei de woordvoerder van de president dat de dochters ‘volwassen zijn en het recht hebben om zaken te doen’.
Vriendschapsbanden met de Verenigde Staten
Azerbeidzjan heeft altijd nauwe banden gehad met de Verenigde Staten, ondanks de toenemende kritiek op het autoritaire regime. De VS hebben honderden miljoenen uitgegeven voor militaire training en de vorming van veiligheidsdiensten. Anderzijds is de Azerbeidzjaanse overheid een van de grootste kopers van invloed in Washington: samen met zijn lobbyisten spendeerde Azerbeidzjan in 2014 alleen al minstens 4 miljoen dollar aan het oppoetsen van zijn blazoen. Leden van het Congres kregen volledig betaalde reizen naar Azerbeidzjan, waarbij geschenken als zijden sjaals, kristallen theeserviezen en tapijten niet ontbraken.
Azerbeidzjan is van belang als energieleverancier voor de Verenigde Staten, doorvoerroute voor de troepen in Afghanistan en zijn potentiële rol in het bestrijden van IS. Dat verklaart waarom de VS zo terughoudend zijn in hun kritiek, zegt voormalig VS-ambassadeur in Baku Richard D. Kauzlarich, die momenteel hoogleraar is aan de George Mason University.
‘Azerbeidzjan ligt in een onstabiele regio en grenst aan Rusland en Iran. Dat is voldoende om het tot een unieke partner te maken’, zegt Kauzlarich. Maar hij voegt eraan toe dat het niveau van corruptie en economische controle door de elite in het land hoger zijn dan in buurlanden, waar deze fenomenen ook niet onbekend zijn.
‘Het uitbesteden van economische activiteiten aan families en clans die cruciaal zijn voor het aan de macht houden van het huidige regime is geen ongewoon patroon’, zegt Kauzlarich nog. ‘Maar in Azerbeidzjan werd het systeem zeker geperfectioneerd.’
Door Will Fitzgibbon, Miranda Patrucic en Marcos García Rey
Vertaald door MO*, bewerkt door Naomi Skoutariotis
Panama Papers
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier