‘Assad en IS zijn minder grote vijanden dan het Westen denkt’

‘Neen politiek en poëzie zijn niet verbonden’, vertelt de Palestijns-Syrische dichter Ghayath Almadhoun. ‘Maar zoals dichters overal ter wereld haal ik mijn inspiratie uit mijn omgeving. En ja mijn verleden en heden zijn nu eenmaal verbonden met oorlog, conflict en dus ook met politiek.’

‘Ik vind het steeds geestig om te zien hoe journalisten worstelen met de manier waarop ze mij best omschrijven’, lacht de dichter Ghayath Almadhoun (36). Almadhoun is een Palestijn, geboren in een Syrisch vluchtelingenkamp, maar woont sinds 2008 in Zweden waar hij politiek asiel kreeg. We ontmoeten hem in Antwerpen waar hij enkele weken verblijft op uitnodiging van PEN Vlaanderen. In een typisch bruine kroeg vertelt Almadhoun over zijn gelaagde identiteit, windt hij zich op over de Westerse onverschilligheid tegenover de oorlog in Syrië en uit hij zijn passie voor woorden en taal.

‘Mijn bestaan is eigenlijk het resultaat van het antisemitisme in Europa’, steekt Almadhoun van wal. Zijn grootouders waren namelijk Palestijnen en werden verdreven van hun land toen Israël in 1948 werd gesticht. Ze kwamen in de Gazastrook terecht. ‘Na de Zesdaagse Oorlog werd mijn vader door Israël het land uitgezet en na enkele omzwervingen belandde hij in Syrië, waar hij mijn moeder leerde kennen.’ In 1979 werd Almadhoun geboren.

Hij groeide op in Yarmouk, een van de grootste Palestijnse vluchtelingenkampen nabij de hoofdstad Damascus. En hoewel hij zichzelf ziet als een onderdeel van ‘een generatie van bezetting’, kijkt hij ook nostalgisch terug op zijn jeugd. ‘Als kind had ik een goed leven.’ Later studeerde Almadhoun Arabische literatuur en zo rolde hij de dichterswereld in. En hoezeer hij ook hield van zijn stad, woog de dictatoriale druk steeds meer op hem. ‘Het leven als Palestijnse vluchteling werd onhoudbaar.’ Toen hij in 2008 een uitnodiging ontving voor een Zweeds literair festival twijfelde hij geen moment en besloot hij om in het Europees land asiel aan te vragen. Al verliep dat proces niet van een leien dakje.

Geen rechten

Almadhoun legt een pijnlijk onderscheid bloot tussen twee groepen Palestijnse vluchtelingen in de Syrische maatschappij. ‘Enerzijds heb je de grootste groep die in 1948 vlak na de stichting van de staat Israël in Syrië aankwam. Hun rechten zijn vergelijkbaar met die van Syrische burgers. De tweede groep kwam na 1963, het jaar waarin de Ba’ath-partij de macht greep tijdens een bloedige revolutie.

‘De groep arriveerde in 1967, toen Hafiz al-Assad (vader van) aan de macht was’, vertelt Almadhoun. ‘Hij weigerde de nieuwe Palestijnse vluchtelingen papieren of rechten te geven. We mogen dus niet werken, geen eigendom hebben en ook het land verlaten is verboden. En zelfs als je een manier vindt om op een illegale manier weg te gaan, kun je niet terugkeren. Maar het ergste van al is dat we geen identiteitsformulieren hebben. We bestaan dus niet’, vat Almadhoun het samen.

Hoe groot deze groep Palestijnse vluchtelingen is, weet de dichter niet precies. ‘Ik denk dat het om ongeveer 5.000 personen gaat. Maar je praat er beter niet over in Syrië want als je dat wel doet, bestaat de kans dat je verdwijnt.’

Almadhoun raakte via verschillende omwegen -smokkelaars vanuit de Westelijke Jordaanoever en Jordanië- uiteindelijk toch aan een paspoort. En dan nog moest hij met een ‘smak geld’ over de brug komen om het land te kunnen verlaten. ‘Ik hield het niet langer vol om te leven in een land waar ik geen rechten had.’

Schuldgevoel

‘Het leven in ballingschap is soms moeilijk, al is het ook een geschenk’, klinkt het. Toch komt een schuldgevoel meermaals aan bod in zijn gedichten. Op de vraag of hij er zich slecht bij voelt dat hij zijn vaderland heeft verlaten, antwoordt Almadhoun resoluut: ‘In 2008 zeker niet. Dat wrange gevoel kwam pas in 2011 toen de revolutie uitbrak. Het was frustrerend om te zien dat je vaderland geschiedenis schrijft en dat jij er geen deel van uitmaakt.’

Maar Almadhoun geeft eerlijk toe: ‘Ik wilde wel terugkeren, maar ik was te bang. Ik wil niet sterven.’

En hoewel Almadhoun duizenden kilometers verwijderd zit van het conflict, houdt hij het thuisfront nauwlettend in de gaten. Zijn ouders en jongere broer wonen nog steeds in Daraa, de stad waar de revolutie uitbrak, ‘maar die tegenwoordig meer wegheeft van Hiroshima.’

Assad, de koning van de vernietiging

Zolang het gesprek over Damascus of poëzie gaat, praat Almadhoun zacht en glimlacht hij veelvuldig, maar aanbeland bij de huidige oorlog en Assad – De koning van de vernietiging – windt hij zich op.

‘Het Westen is mee verantwoordelijk voor de vele doden die er gevallen zijn en nog dagelijks vallen in Syrië.’ Hij verwijst naar Libië: ‘Toen Khadaffi zijn eigen volk afslachtte, werd een no-flyzone boven het gebied ingevoerd. In Syrië weigert de internationale gemeenschap zoiets te doen.’

‘Het Westen geeft Assad een vrijgeleide om te doden. Zo maakte de Verenigde Naties (VN) in 2014 een beslissing die ongezien is in de geschiedenis, de VN is gestopt met het tellen van doden, klonk het. Wel dat is simpelweg het paradijs voor Assad: nu kan hij doden zoveel hij wil, en niemand die het bijhoudt. Niemand zegt hem dat hij moet ophouden. Het enige dreigement dat het Westen uitte tegenover Assad was dat hij geen chemische wapens mocht gebruiken, dat zou de rode lijn zijn. Maar toen er sporen van zulke wapens werden gevonden, gebeurde er hoegenaamd niets. De wereld kijkt gewoon toe.’

IS

Maar is het Westen niet bang dat als Assad wegvalt, de terreurgroep Islamitische Staat (IS) in het machtsvacuüm zal springen? ‘Dat is onzin’, reageert Almadhoun fel. ‘IS zaait pas de afgelopen twee jaar dood en vernieling. Daarvoor was Assad ook al brutaal aan het moorden en ook toen ondernam het Westen niets.’ Volgens Almadhoun gebruikt de internationale gemeenschap IS zelfs als excuus om niets concreets te ondernemen.

Waarop hij volgende vraag oppert: ‘Waarom bevecht IS Assad niet, zoals al-Qaida doet?’ Hij benadrukt dat er veel vragen en mist hangt rond de terreurgroep. ‘IS valt geen steden aan waar Assad-gezinde troepen zich bevinden, ze bevechten enkel gebieden bevrijd door het Vrije Syrische Leger. En ook vice versa stelt hij zich vragen: ‘waarom bombardeert Assad heel Syrië behalve de steden die in handen zijn van IS?’ Waarop hij suggereert dat beide kampen misschien wel niet zo’n grote vijanden zijn. Al beseft hij dat hij zich met deze these op glad ijs begeeft. ‘Iedere keer ik dit tegen mensen vertel, beginnen ze te lachen en denken ze dat ik gek ben. Toch sta ik niet alleen met deze visie. Zeker in Syrië denkt men er hetzelfde over.’

Hoe de situatie op korte termijn opgelost moet worden, daar is Almadhoun niet erg rooskleurig over. ‘Er is geen situatie meer. Het land is vernietigd, er zijn vier miljoen vluchtelingen in het buitenland en negen miljoen ontheemden in Syrië zelf. Duizenden vrouwen werden systematisch verkracht, meer dan 5 tot 6 miljoen huizen bestaan niet meer.’

Berlijn versus Damascus

Toch koestert de dichter nog ‘een sprankeltje hoop’, wat treffend aan bod komt in zijn poëziefilm The Celebration, die hij samen met de Zweedse dichteres Marie Silkeberg maakte. Daarin worden beelden van het gebombardeerde Berlijn in 1945 gecombineerd met poëzie over de oorlog in Syrië vandaag. ‘Als je de beelden van Berlijn toen ziet en deze vergelijkt met de huidige bruisende stad Berlijn, denk ik dat er nog hoop bestaat voor Damascus.’ Al geeft hij toe dat beide situaties niet vergelijkbaar zijn: ‘Europa werd vernield door vijanden, Assad vermoordt zijn eigen mensen.’

Daarnaast koos Almadhoun ervoor om deze beelden van Berlijn te gebruiken, ‘omdat de Tweede Wereldoorlog niet losstaat van de huidige situatie in het Midden-Oosten.’ ‘Het Palestijnse volk betaalt nog steeds de prijs voor wat de nazi’s de joden hebben aangedaan tijdens de oorlog.’

Almadhoun zit niet verlegen om een politieke uitspraak, maar wanneer ik hem vraag of politiek en poëzie in zijn ogen verbonden zijn, ontkent hij dat. ‘Waarover schrijft een dichter in België, vraagt hij: ‘Euhm zijn dagelijks leven en ervaringen’, antwoord ik aarzelend. ‘Exact’, beaamt hij. ‘Zoals alle dichters ter wereld haal ook ik inspiratie uit mijn omgeving. Tja, het verschil is dat mijn verleden en heden verbonden zijn met oorlog, conflict en dus ook met politiek.’

Weg van Damascus – Ghayath Almadhoun, 2014 , Uitgeverij Jurgen Maas