Annelien de Dijn over Roe v. Wade: ‘Eigenlijk komt het in Amerika altijd weer neer op hetzelfde probleem: de Republikeinse partij is geen democratische partij meer’

Met de afschaffing van Roe v. Wade haalt conservatief Amerika een serieuze slag binnen. ‘Deze beslissing toont perfect aan waarom het Hooggerechtshof zo problematisch is,’ zegt historica Annelien de Dijn.

‘We wisten allemaal dat dit ging gebeuren,’ zegt Annelien de Dijn, hoogleraar moderne politieke geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. ‘Vanaf het moment dat Trump verkozen werd en in die ambtstermijn de mogelijkheid kreeg om drie hogerechters te benoemen, was het duidelijk dat de dagen van Roe v. Wade geteld waren. Dit is het resultaat van een decennialange strategie van de conservatieve vleugel van de Republikeinse partij – en dat is de enige vleugel die die partij tegenwoordig nog heeft.’

Het belang van Roe v. Wade kan nauwelijks overschat worden. Met dat arrest oordeelde het Amerikaanse Hooggerechtshof in 1973 dat wetten die abortus onmogelijk maakten niet strookten met de Amerikaanse grondwet. Sindsdien hadden Amerikanen in alle staten (minstens in theorie) het grondwettelijke recht op abortus. Aan dat recht komt nu een einde. Het Amerikaanse Hooggerechtshof, dat sinds het presidentschap van Donald Trump een robuuste conservatieve meerderheid heeft, besloot op vrijdagochtend het mijlpaalarrest op te heffen. In conservatieve staten hebben gouverneurs voortaan de handen vrij om abortus formeel te verbieden.

De Dijn, die in Amerika onder andere aan Columbia University, Berkeley en aan de conservatieve University of Notre Dame verbonden was, zit in de adviesraad van Take back the court, een stichting die argumenteert dat het huidige Amerikaanse Hooggerechtshof een bedreiging is voor de democratie en onderzoekt hoe het hervormd kan worden. ‘Deze beslissing toont perfect aan waarom het Hooggerechtshof zo problematisch is,’ zegt De Dijn. ‘Het Hooggerechtshof heeft in Amerika heel veel ruimte heeft om wetgeving te toetsen aan een grondwet die zeer gedateerd en vaag is. Eigenlijk heeft het Hof vandaag de mogelijkheid om elke wet die hen niet bevalt te vernietigen. Dat is in een democratie onverdedigbaar.’

Hoe groot is het belang van deze beslissing?

Annelien de Dijn: Het is natuurlijk niet zo dat abortusrechten hiermee verdwijnen. Het Hooggerechtshof zegt niet dat Amerikaanse vrouwen geen abortus meer mogen hebben. Het is veel slimmer dan dat: ze leggen de verantwoordelijkheid bij de staten. Dat lijkt misschien democratisch, maar dat is het niet. De opkomst bij lokale verkiezingen in Amerika is enorm laag. Bovendien zijn net de conservatieve staten tegelijk die staten die het voor minderheden buitengewoon moeilijk maken om te stemmen. Je kan je afvragen of dergelijke verkiezingen nog representatief zijn.

Gaat deze beslissing snel impact hebben?

De Dijn: In tal van conservatieve staten ligt er al wetgeving op tafel om abortus de facto af te schaffen. Het zal héél snel gaan. De verwachting is dat ongeveer de helft van de Amerikaanse staten op korte termijn het recht op abortus zullen beperken.

Vindt u het vreemd dat Democratische politici zoals Joe Manchin verbaasd zijn dat het Hof dit toch heeft gedaan?

De Dijn: Wie nu verbaasd is, is ofwel enorm naïef, ofwel hypocriet. In het geval van Joe Manchin: hypocriet. Het is volslagen onzin. De Republikeinse partij heeft er nooit een geheim van gemaakt dat dit het plan was.

Waarom hebben de Democraten dit nooit proberen tegenhouden?

De Dijn: Omdat binnen de Democraten lange tijd de overtuiging bestond dat de rechterlijke macht aan hun kant stond. Door arresten zoals Roe v Wade en Brown vs Board of Education (het arrest dat oordeelde dat raciale segregatie op openbare scholen illegaal was, nvdr.) is de linkerzijde in Amerika gaan geloven dat het Grondwettelijk hof kwetsbare minderheden beschermt. Dat klopt gewoon niet. Als je naar de geschiedenis kijkt, staat het Grondwettelijk hof doorgaans net aan de zijde van de machtigen. Het heeft lange tijd bijvoorbeeld slavernij goedgekeurd.

Tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen werd gespeeld met het idee om extra rechters te benoemen. Is het een fout geweest van Joe Biden om dat uiteindelijk niet te doen?

De Dijn: Ik denk niet dat Biden dat had kunnen doen. De progressieve zijde heeft veel te lang gedacht dat het probleem met het Grondwettelijk hof was dat de Republikeinen het spel niet eerlijk speelden. Het Hof heeft zelfs bij progressieven een soort mystiek aura. Er was tot op vandaag geen draagvlak ter linkerzijde om het te hervormen. Ik hoop dat de ogen stilaan open gaan.

U beschouwt het Amerikaans Grondwettelijk hof als ondemocratisch. Waarom?

De Dijn: Er is iets inherent conservatiefs aan dit systeem. Dit zijn negen hyperelitaire mensen. Ze hebben allemaal aan de duurste universiteiten van het land gestudeerd en zijn stuk voor stuk multimiljonair. Dit zijn geen mensen die enig besef hebben van hoe het leven er voor normale Amerikanen uitziet. Vanuit democratisch oogpunt is het ongehoord dat zo’n klein clubje mensen zo’n impact kan hebben. Bovendien is het proces om hogerechters te benoemen grotendeels in handen van de Senaat. Doordat elke Amerikaanse staat onafhankelijk van zijn bevolkingsaantal twee senatoren afvaardigt, zijn Republikeinen er oververtegenwoordigd. De Republikeinse partij heeft een enorme impact op het benoemingsproces die democratisch geen steek houdt.

Eigenlijk zegt u: dit zijn wereldvreemde rechters.

De Dijn: Dat is een slogan die in Europa gekaapt is door extreemrechts, dus ik hoed mij voor die bewoordingen. Maar in de Amerikaanse context is het gewoon waar. Eigenlijk komt het in Amerika altijd weer neer op hetzelfde probleem: de Republikeinse partij is geen democratische partij meer.

Hoe bedoelt u?

De Dijn: De Republikeinen zijn niet langer bereid om het democratische spel te spelen. Ze proberen niet langer een meerderheid van de kiezers aan hun kant te krijgen, maar manipuleren het systeem om aan de macht te blijven. Er is het voorbije decennium een sterk conservatief-ideologische beweging in Amerika die zich in de Republikeinse partij heeft ingekapseld. Hyperconservatieve denkers als Adrian Vermeule of Patrick Deneen willen in essentie een theocratie oprichten. Zij geloven echt dat onze maatschappij verdorven is. Wij maken ons zorgen over islamitische fundamentalisten, maar dit zijn mensen die véél dichter bij het centrum van de macht is dan gelijk welke jihadist. Hebt u ooit The Handmaid’s Tale gezien? Dat is waar die mensen naartoe willen.

De conservatieve hogerechter Clarence Thomas heeft al aangekondigd dat het Hof zich nu over zaken als contraceptie en homohuwelijk moet buigen. Verwacht u dat dat zal gebeuren?

De Dijn: Absoluut. Figuren als Clarence Thomas hebben een soort missionaire visie. Zij willen komaf maken met de democratie en de seculiere maatschappij. Dit lijkt misschien een Amerikaans verhaal, maar dat is het niet. Conservatieve bewegingen in Amerika steunen nu al gelijkaardige bewegingen in Europa die proberen om een conservatieve, juridische elite te creëren die probeert om bijvoorbeeld het homohuwelijk en abortus af te schaffen. Het is niet moeilijk om nu al te zien wie hun fellow travellers zullen zijn. Politici die nu dingen roepen over omvolking sluiten naadloos aan bij religieuze conservatieven die de vrouw terug aan de haard willen om kinderen te maken. Als het in Amerika regent, duurt het niet lang voor het ook in Parijs of Berlijn begint te druppelen.