Amnesty: veiligheidsmaatregelen in Europa en in België ‘buiten proportie en gevaarlijk’

De afgelopen twee jaar heeft zich in een aantal EU-landen ‘een verraderlijke verschuiving’ voorgedaan. Waar regeringen eerst hun burgers wilden beschermen zodat ze van hun rechten zouden kunnen genieten, vinden steeds meer regeringen dat ze ‘de rechten moeten beperken om veiligheid te bieden’.

Dat schrijft Amnesty International in een rapport dat vandaag dinsdag onder de titel Dangerously Disproportionate (Gevaarlijk Buiten Proportie) wordt vrijgegeven en dat de situatie in veertien EU-landen beschrijft, waaronder België.

In België, signaleert de mensenrechtenorganisatie, staan privacy, vrije meningsuiting, vrijheid van beweging en de dubbele nationaliteit zwaar onder druk.

Amnesty minimaliseert de dreiging niet. “Honderden mensen werden tussen januari 2015 en december 2016 gedood en verwond tijdens een serie gewelddadige aanslagen in EU-lidstaten”.

“Deze gewetenloze misdaden waren niet alleen gericht tegen individuen maar ook tegen samenlevingen, de manier waarop mensen leven en hoe mensen denken”.

Dat het recht op leven, om vrij te leven, zich vrij te bewegen, vrij te denken, moet beschermd worden “is vanzelfsprekend”.

“Maar niet ten koste van alles”. De bescherming van de rechten mag of kan “nooit worden uitgevoerd door juist die rechten met voeten te treden die door regeringen zouden moeten beschermd worden”.

En dat is gebeurd, schrijft Amnesty in de inleiding tot het rapport.

Macht van de staat vs macht van het individu

De afgelopen twee jaar heeft “een duidelijke verschuiving plaatsgevonden in de manier van denken door heel Europa: van het idee dat regeringen veiligheid moeten bieden zodat mensen kunnen genieten van hun rechten, naar het idee dat regering de rechten van mensen moeten beperken om veiligheid te bieden. Het resultaat is een verraderlijke verschuiving van de grenzen tussen de macht van de staat en de rechten van het individu”.

“Individuele EU-lidstaten en regionale instanties reageerden op de aanslagen door steeds weer nieuwe antiterrorismemaatregelen voor te stellen, aan te nemen en uit te voeren. Deze maatregelen hebben de rechtsorde aangetast, de uitvoerende macht uitgebreid, het rechterlijk toezicht ingeperkt, de vrijheid van meningsuiting beperkt en iedereen blootgesteld aan surveillance door de overheid. Het bouwwerk dat onze rechten beschermt, dat zo zorgvuldig is opgebouwd na de Tweede Wereldoorlog, wordt steen voor steen afgebroken”.

Deze nieuwe wetten, zegt John Dalhuisen, hoofd van Amnesty voor Europa, “zijn buiten proportie en discriminerend”.

Amnesty lijst de problemen per onderwerp en per land op, te beginnen met de staat van beleg.

Officieel is die binnen de veertien onderzochte landen alleen in Frankrijk afgekondigd, maar, schrijft Amnesty, het begint erop te lijken dat “de onrustbarende gedachte” veld wint “dat Europa met een permanente noodtoestand te maken heeft”.

Bijna overal zijn noodmaatregelen of sinds de aanslagen afgekondigde wetten van kracht., en de drempel voor dergelijke maatregelen wordt duidelijk in vele landen lager.

Beperkingen aan de speciale maatregelen

Voor Amnesty kunnen speciale maatregelen alleen als er inderdaad acuut gevaar is, dat wil volgens de internationale regels inzake mensenrechten zeggen: “in tijd van oorlog of een andere publieke noodtoestand waardoor het voortbestaan van de natie wordt bedreigd”.

Maar ook dan moeten een aantal fundamentele rechten gevrijwaard blijven. Amnesty somt er vier essentiële op: het recht op leven, het verbod op marteling en andere onmenselijke of degraderende behandeling of straf, de garantie van een eerlijk proces, en het principe van niet-discriminatie.

Voor Frankrijk zelf, waar die staat van beleg al enkele keren verlengd is en meer en meer “het nieuwe normaal” lijkt, klaagt Amnesty een serie ingrepen aan, zoals huiszoekingen zonder huiszoekingsbevel, huisarresten die buiten proportie en soms zonder grond (en zonder compensatie) levens verstoren, het sluiten van moskeeën of bedrijven zonder de geijkte procedure. Volgens de Franse uitzonderingswet kunnen niet alleen de elektronische data van individuen die als bedreigend beschouwd worden opgevraagd en geanalyseerd worden maar ook die van iedereen in de omgeving van dat individu die “wellicht verbonden is aan die bedreiging”. Jongeren van 16 en ouder kunnen afhankelijk van de feiten tot een maximum van 3 jaar vastgehouden worden vooraleer hun proces begint.

België

België is niet het meest prominente land in het rapport, maar op enkele punten baart dit land Amnesty zorgen.

Zo zijn er een aantal maatregelen die de privacy bedreigen. De nieuwe database voor uitwisseling van informatie over ‘Foreign Fighters’ en ‘gewelddadig extremisme’ zijn niet onderworpen aan de gebruikelijke garanties inzake privacy, aldus de mensenrechtenorganisatie. Amnesty maakt zich ook zorgen over de staat van het beroepsgeheim, dat onder bepaalde omstandigheden zal sneuvelen in lokaal overleg. En dat telecombedrijven metadata over de communicaties van hun klanten, zonder onderscheid des persoons, 12 maanden moeten bijhouden en beschikbaar stellen ingeval onderzoek, kan volgens Amnesty ook leiden tot misbruik. Met name dat doorgaans beschermde categorieën als dokters, journalisten en advocaten niet buiten deze regeling vallen, vindt Amnesty dubieus.

Op gebied van vrijheid van meningsuiting ziet Amnesty in België een aantal nieuwe beperkingen ontstaan. Een wet die voor het zomerreces van 2016 “haastig” werd goedgekeurd, verbreedde de definitie van “aanzetten” tot een terreurdaad. De bewijslast werd verlaagd en het aanzetten moet niet langer het risico inhouden dat er inderdaad een aanslag wordt gepleegd, aldus Amnesty.

Er liggen ook twee wetsvoorstellen klaar, een van Vlaams Belang, een ander van MR, om het minimaliseren, rechtvaardigen, goedkeuren of verschonen van terreurdaden strafbaar te stellen.

Ook N-VA heeft een gelijkaardig plan aangekondigd maar heeft nog geen wetsvoorstel ingediend.

“Al deze voorstellen zouden”, eens ze wet worden, “het recht op vrije meningsuiting in België bedreigen”, aldus Amnesty in het rapport.

72 uur voorhechtenis

Derde punt van zorg in verband met België betreft de vrijheidsberoving. Tot dusver kan men in België 24 uur opgesloten worden vooraleer men in beschuldiging gesteld wordt. Een parlementscommissie onderzoekt of dat 72 uur moet worden. Het is een maatregel die ingegeven is door de strijd tegen terrorisme maar zal volgens Amnesty wellicht op alle verdachten slaan. De verdachte heeft in dat geval weliswaar recht op een advocaat, maar door de ondervraging uit te stellen, kan men ook de legale bijstand uitstellen, aldus Amnesty, zodat een verdachte bijna 72 uur aan haar of zijn lot kan worden overgelaten.

Tot slot maakt Amnesty zich ook zorgen over de nieuwe wetgeving inzake afnemen van de nationaliteit voor mensen met dubbele nationaliteit. De wet heeft “grote bezorgdheid doen ontstaan” of België niet twee types van burgers creëert, waarbij “Belgen van Noord-Afrikaanse origine – van wie velen de dubbele nationaliteit hebben – tweederangs worden, en een voorwaardelijk burgerschap krijgen”.