Amnesty International: ‘Na 70 jaar mensenrechten staan we op een kantelpunt’

Veel leiders en politici vertaalden afgelopen jaar hun stoere retoriek in maatregelen die ten koste gingen van de mensenrechten. Anderzijds bracht die aanval op de fundamentele mensenrechten wereldwijd talloze activisten samen die ongeziene protestbewegingen opzetten. Dat concludeert Amnesty International in haar nieuwste jaarrapport.

‘Haatzaaiende politiek is niet meer enkel in opmars, het is ondertussen in de praktijk omgezet’, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen. ‘Gemarginaliseerde minderheden zijn hier de dupe van.’ Volgens De Graeve nemen staats- en regeringsleiders het niet op voor mensenrechten, ‘waardoor autoriteiten in eigen land zonder gevolgen lang verworven mensenrechten kunnen afbouwen’.

De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens viert dit jaar haar zeventigste verjaardag. ‘Sommige leiders denken dat zeventig jaar genoeg is om mensenrechten met pensioen te sturen. Dit is niet alleen een symbolisch jaar, het is ook een wake-up call. We staan op een kantelpunt tussen regressie en progressie.’

Het jaarrapport van Amnesty verwijst onder meer naar de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht die in Polen ontmanteld wordt en naar de exodus van meer dan een half miljoen Rohinghya-moslims uit Myanmar naar het naburige Bangladesh.

Vluchtelingen als probleem in plaats van mensen met rechten

Overheden respecteren de fundamentele sociale en economische rechten van burgers niet, zegt De Graeve. ‘Leiders worden hier ook niet op aangesproken. Als gevolg blijven wereldwijd miljoenen mensen verstoken van essentiële basisrechten, zoals het recht op zuiver water en voedsel.’

In Europa toonden leiders zich niet bereid om de uitdaging van het spreidingsplan voor migranten aan te gaan. Na de vluchtelingendeal met Turkije lag de focus in 2017 op de uitbreiding van grens- en kustwachten en op het weghouden van de vluchtelingen. ‘Het misbruik van vluchtelingen in Libië was hier het onvermijdelijke gevolg van. Europese leiders zijn daar medeplichtig aan’, zegt de directeur van Amnesty. ‘In feite laten ze de situatie daar verrotten. Over de hele wereld benaderden leiders de vluchtelingen als een probleem en niet als mensen met rechten.’

De prijs van vrije meningsuiting

Als reactie tegen de schendingen van de mensenrechten werd in 2017 heviger dan ooit geprotesteerd, geeft Amnesty aan. Het grootste protestevenement was de gigantische vrouwenmars in de Verenigde Staten, gericht tegen de nieuwe president Donald Trump en de beschuldigen van ongepast seksueel gedrag. In Zimbabwe kwamen tienduizenden mensen op straat voor eerlijke verkiezingen en in India leidde het lynchen van moslims en dalits (kastenlozen) tot hevige protesten: ‘Not in my name’, klonk het.

Amnesty stelt tegelijk vast dat de kostprijs van vrije meningsuiting in vele landen hoog ligt. In de Democratische Republiek Congo en Oeganda worden demonstranten hardhandig aangepakt. Chinese autoriteiten leggen sociale media aan banden in de naam van nationale veiligheid. In Turkije is de aanval op het maatschappelijk middenveld, in de nasleep van de mislukte staatsgreep, willekeuriger en meedogenlozer dan ooit. Talloze journalisten, rechters en politici werden gevangengenomen. ‘In plaats van zich te buigen over de bezorgdheden van de burgers, verkiezen overheden het om repressief op te treden tegen proteststemmen’, zegt De Graeve.

Ook de persvrijheid is volgens het rapport een belangrijk slachtoffer van de staatsrepressie. In 2017 zaten in totaal 262 journalisten in de cel. ‘Overheden proberen de mond te snoeren van zij die ingaan tegen haatretoriek en strijden voor mensenrechten.’

Overheden beschermen hun inwoners tegen geweld en terreur, maar doen dat steeds vaker ten koste van mensenrechten.

Wake-up call

In het rapport verwoordt Salil Shetty, de secretaris-generaal van Amnesty International, het zo: ‘Overheden hebben de overduidelijke verantwoordelijkheid om mensen te beschermen tegen geweld en terreur. Dat doen ze steeds vaker ten koste van de rechten van de mens’.

Europa is volgens Amnesty International in een bijna permanente staat van beveiliging beland. Frankrijk bijvoorbeeld is sinds november niet meer in noodtoestand. Veel beveiligingsmaatregelen die tijdens de noodtoestand werden afgekondigd, zijn ondertussen wel in de nieuwe antiterreurwet opgenomen.

België

Ook in België is er veel werk aan de winkel, aldus Amnesty: ‘Belgische leiders moeten de problemen in eigen land proberen op te lossen, zoals de overbevolking in de gevangenissen. Ook in het Sudan-rapport hebben Belgische autoriteiten onvoldoende onderzocht of mensen bij terugkeer het gevaar liepen om gefolterd te worden. Daarnaast moeten onze politici consequent zijn in het toekennen van wapenlicenties aan Saudi-Arabië, dat Jemen voortdurend bombardeert en ook verhongert’, zegt Wies De Graeve.

Volgens De Graeve kunnen Belgische leiders voor de fundamentele mensenrechten opkomen, nu minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders(MR) volop campagne voert voor een zitje in de VN-Veiligheidsraad. ‘Mensenrechten worden als speerpunt naar voor geschoven en dat kunnen we alleen maar toejuichen. Dit is een uitgelezen kans om op te komen voor de universele mensenrechten.’

Amnesty International wil komend jaar focussen op het ondersteunen van de opkomende tegenbewegingen, maar blijft realistisch in zijn doelstellingen: ‘Het terugdringen van de polariserende retoriek is op korte termijn onmogelijk, polarisering zal waarschijnlijk ook nog toenemen. Ons doel is om de bewegingen die gericht zijn op solidariteit te ondersteunen.’