Amerikakenner Frank Albers: ‘Ik denk dat er gegniffeld wordt in Moskou’

Frank Albers (Universiteit Antwerpen) is verbaasd dat Donald Trump erin is geslaagd om de verkiezingen nog maar eens spannend te maken.

‘Het gemakkelijkste antwoord nu is: wat zijn die Amerikanen toch een stelletje idioten en analfabeten.’ De werkelijkheid is genuanceerder en verfijnder, weet Amerikakenner Frank Albers (Universiteit Antwerpen). ‘Amerikanen uit de middenklasse zagen de financiële voordelen van de belastingverlagingen van Donald Trump. Daarom vergeven ze hem zijn aanpak van de pandemie. ‘Het ging goed tot covid’: dat hebben zij serieus genomen. Vergeet ook niet dat Trump bijvoorbeeld de prijs van insuline heeft verlaagd. Dat is van levensbelang voor sommige mensen. De dankbaarheid daarvoor betaalt zich cash uit bij verkiezingen. En die covid-gimmick, dat geënsceneerde theater waarbij hij haperend ademend salueerde op een terras van het Witte Huis, heeft blijkbaar veel indruk gemaakt. Het maakt hem voor sommige mensen onoverwinnelijk.’

Racisme, nepotisme, bestuurlijke chaos: vergeet dat allemaal. Voor Amerikanen zal het altijd zijn: ‘It’s the economy, stupid’?

Frank Albers: Blijkbaar wel. (denkt na) Wat een mysterieuze kracht heeft dat land toch om te geloven in dingen die haaks staan op de feiten. Nergens anders leven mensen zo in spagaat tussen dromen en feiten. Amerika is een religie, Amerikanen geloven in waarden die door hun land al eeuwen worden gebruuskeerd. Ze propageren vrijheid en gelijkheid, maar hun geschiedenis hangt aan elkaar van geweld, racisme, slavernij en oorlog. De American Dream overleeft alles, ook al wordt het sprookje belichaamd door een hulk.

Trump claimt de overwinning nog voor alle stemmen geteld zijn, eist dat het tellen stopt en beweert leugenachtig dat er kiesfraude is gepleegd. Dit is ongezien.

Albers: Hier mag je echt niet schouderophalend op reageren. Dit is in elk opzicht staatsondermijnende en opruiende retoriek. Je kunt je voorstellen hoe de Proud Boys en andere radicaalrechtse groepen zich nu voelen. Trump trekt a priori de legitimiteit van de uitslag in twijfel als hij verliest. Eigenlijk zou dit strafbaar moeten zijn. Maar goed, het zou niet het eerste strafbare feit zijn waar Trump mee wegkomt. Hoe dan ook: het zit nu helemaal klem voor de gematigde, Amerikaanse burger.

Wat vindt u ervan dat Trump wellicht meer stemmen behaalt dan in 2016? Een morele overwinning voor Biden is al niet meer mogelijk, zegt Democraat Anthony Van Jones.

Albers: Van Jones heeft gelijk. En dat is lichtjes verbijsterend. Zelfs als Trump deze verkiezingen alsnog verliest, en daar moet je helaas aan twijfelen, dan is dat een eervol verlies. Ook na meer dan 230.000 Amerikaanse coviddoden. Dat is adembenemend. Het is ook ongelooflijk zorgwekkend dat de peilingen er grandioos naast zaten. Opnieuw. Hoe is dat toch mogelijk? Men heeft zich suf gepeild, zogezegd hadden ze geleerd van de fouten uit 2016. Vast staat dat Trump een aanhang heeft waar peilers overheen kijken. Net zoals bij ons de kiezers van het Vlaams Blok bij Zwarte Zondag, duiken deze kiezers pas op in het stemhokje.

Aan wie heeft Trump deze uitslag te danken?

Albers: Voor een grondige analyse van het electoraat is het nog te vroeg. Het is hoe dan ook opmerkelijk dat Trump het nog eens zo spannend kan maken. 2016 heetten al de verkiezingen van de laatste kans voor het oude, witte, bange Amerika dat in het defensief zit door de multiculturele samenleving. Natuurlijk was Joe Biden wat dat betreft geen alternatief of wissel op die kleurrijke toekomst. Ook hij is een oud, wit mannetje. Zou je met een andere campagne ook een ander Amerika hebben aangetrokken? Die vraag is nijpend.

Kon dat wel? Er was een historisch hoge opkomst.

Albers: Ja, maar dat zijn niet louter Bidenkiezers geweest. De evangelische christenen zullen wellicht ook massaal zijn opgedaagd, omdat ze van Trump de hen beloofde recordaantallen conservatieve rechters kregen, tot in het Hooggerechtshof toe. Op de grote groep mensen die achterdochtig is jegens politiek, heeft hij de indruk gewekt dat hij geen politicus is. Op een rare manier heeft deze man, die per dag duizend keer liegt, een zekere geloofwaardigheid. Je weet wat je eraan hebt: ongepolijst, ruw en rauw krijg je te horen wat hij denkt. En hij is a proud American aan wie geen zwarte vrouw hangt. Dat is genoeg in een land waar racisme zo hardnekkig leeft. Zou het toeval zijn dat Joe Bidens kandidaat-vicepresident Kamala Harris amper werd uitgespeeld in de Democratische campagne? Ik kijk zeer uit naar de analyse van de zwarte en de progressieve kiezers. Ik vermoed dat een deel van die laatsten is afgehaakt.

U hebt acht jaar in de VS gewoond en noemt het een ‘gruwelijk en keihard land van geweldige rassenhaat en ongelijkheid’. Ziet u dat nu opnieuw bewezen?

Albers: Onder Trump hoef je je alvast niet meer te generen voor racisme. Hij had al een lang, racistisch trackrecord voor hij president werd. Als jonge vastgoedmakelaar heeft hij, net als zijn vader voor hem, zich in de rechtbank moeten verantwoorden voor racisme. Laten we het beleefd zeggen: de Trumps zijn een familie van zeer zelfbewuste witte mensen.

Betekent winst voor Trump het einde van de Amerikaanse democratie zoals we ze kennen?

Albers: Ik ben daar net als vele mensen heel beducht voor. Als hij verder gaat met dit sloopbeleid, met nog eens vier jaar lang rechtse rechters benoemen en de VS terugtrekken uit internationale instellingen… Laat ik het zo stellen: ik denk dat er nu al gegniffeld wordt in Moskou. Een optimistische ziel zou kunnen hopen dat Trump, verlost van de last om herkozen te worden, zich nu als een staatsman zal gaan gedragen. Dat is erg naïef. Dat ligt niet in zijn karakter. Een ander scenario is dat hij dit geen vier jaar meer aankan, Trump is oud. Dan krijgen we president Mike Pence. Ik weet niet of dat beter nieuws is. Pence is minstens even rechts, maar voorspelbaarder qua temperament en minder labiel. Dat kan voordelen hebben, maar ook het nadeel dat hij efficiënter zijn agenda uitvoert.

Hoe dan ook, als dit drama zich voltrekt, dan moet je hopen dat de Democraten de Senaat heroveren. Dat is al één dam tegen het populistische gevaar van Trump. Hij kan via presidentiële besluiten regeren, maar heeft voor benoemingen en voor wetgevend werk de Senaat nodig. De Senaat is onze laatste hoop. Want ook een verdeeld Congres, met een Democratisch Huis van Afgevaardigden en een Republikeinse Senaat, is een droomscenario voor een autocraat als Trump. Zijn instincten dicteren hem eigengereid op te treden, hij doet niet aan adviseurs, hoogstens verzamelt hij wat kontlikkers om zich heen. Laat staan dat hij een parlement in de weg wil hebben. Een verdeeld Congres kan zijn autocratische tendensen alleen maar aanwakkeren.