Ambassadeurskwestie zet diplomatieke relaties tussen België en Rwanda onder hoogspanning

De zenuwen bij Buitenlandse Zaken staan strak gespannen: deze zomer eindigt het mandaat van Bert Versmessen, de Belgische ambassadeur in Kigali, en zijn opvolger is nog altijd niet goedgekeurd door Rwanda. Omgekeerd weigerde ons land de accreditatie van Vincent Karega als nieuwe ambassadeur in België.

Naar aanleiding van 30 jaar Rwandese genocide bracht minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) begin april nog een bezoek aan Kigali. Op het eerste gezicht lijkt alles misschien pais en vree tussen België en Rwanda, maar achter de schermen spelen ernstige diplomatieke spanningen, zo blijkt uit een onderzoek van Knack, Le Soir en de RTBF in samenwerking met het journalistenconsortium Forbidden Stories.

Inschattingsfout

Het begon al in 2020, toen de Belgische minister van Defensie en Buitenlandse Zaken Philippe Goffin (MR) twee Belgische diplomaten liet terugroepen van hun post in Kigali. De Belgische militair attaché en een jonge diplomaat op onze ambassade moesten vervroegd terugkeren omdat ze op 6 april 2020 in Kigali een herdenking hadden bijgewoond van de moord op tien Belgische para’s in 1994.

Die herdenking an sich was niet het probleem, wel de timing: 6 april ligt in Kigali bijzonder gevoelig. Het is een symbolisch erg beladen datum omdat op die dag 30 jaar geleden het privévliegtuig met aan boord de Rwandese president Juvénal Habyarimana werd neergeschoten. Een dag later brak de genocide tegen Tutsi’s uit.

België erkende dat het een inschattingsfout had gemaakt, al was het terugroepen van de twee diplomaten tegelijkertijd ook een buitenproportionele geste tegenover Rwanda. België wilde vooral de gevoeligheid erkennen, om goede relaties te blijven onderhouden. Maar de diplomatieke spanningen namen alleen maar toe.

M23-rebellen

In augustus 2020 werd mensenrechtenactivist Paul Rusesabagina – een Belg – gekidnapt naar Rwanda. Op 4 april 2022 werd hij in Kigali veroordeeld voor terrorisme. Toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès (MR) noemde het in een reactie ‘zeer betreurenswaardig dat sommige rechten van de verdediging niet volledig zijn gerespecteerd’.

Na onze onthullingen over Pegasus-spyware op de smartphones van Kigali-critici in België riep Wilmès de Rwandese ambassadeur op het matje. En begin dit jaar riep België Rwanda op om ‘alle steun aan M23’, een rebellenbeweging actief in Oost-Congo, stop te zetten. Maar weinig landen gingen zo ver in hun kritiek op Rwanda als België.

Vorig jaar liep de Belgisch-Rwandese agitatie nog verder op. In maart 2023 droeg Rwanda Vincent Karega (61) voor als nieuwe ambassadeur voor België. Toen gebeurde iets wat in diplomatieke kringen erg uitzonderlijk is: België weigerde zijn kandidatuur. Zonder publieke motivering bovendien. De Conventie van Wenen, die de diplomatieke relaties regelt, laat dat toe in twee gevallen: ofwel omdat er problemen zijn tussen twee landen, ofwel vanwege het profiel van de voorgedragen ambassadeur in kwestie.

Het belang van sereniteit

Volgens onze informatie speelden verschillende elementen een rol in de beslissing die Buitenlandse Zaken nam – nadat het advies had ingewonnen bij de twee Belgische inlichtingendiensten, de Staatsveiligheid en de ADIV. In het verleden had Karega zich op Twitter (nu X) erg ondiplomatisch uitgelaten over België en sommige Belgen. Maar vooral: Karega was als ambassadeur op post geweest in Zuid-Afrika van 2013 tot 2019. En uitgerekend in die periode stuurde Zuid-Afrika vier Rwandese diplomaten de laan uit na de moord op de voormalige topman van de Rwandese buitenlandse inlichtingendienst, Patrick Karegeya. Die werd op 31 december 2013 in Johannesburg om het leven gebracht.

Maar ook twee Belgen, Thomas Ngeze en Pieter-Jan Staelens, lieten in Zuid-Afrika het leven in 2018, toen Karega daar ambassadeur was. Het federaal parket opende daarop een onderzoek naar de twee verdachte overlijdens. En dat onderzoek loopt nog steeds, bevestigt het federaal parket.

Wij hebben geen indicaties dat Karega ook maar iets met hun dood te maken heeft. Maar louter het feit dat hij in die periode ambassadeur was, en dat er in België nog altijd een onderzoek loopt – waarin Karega mogelijk ooit als getuige zou kunnen worden opgeroepen – maakt dat er voor Buitenlandse Zaken nog een bijkomend element was om Karega te weigeren. Zeker gelet op het feit dat een ambassadeur zijn functie altijd sereen moet kunnen uitoefenen.

‘Wij zijn van mening dat deze persoon zijn werk niet zou kunnen doen in de sereniteit die nodig is om de goede betrekkingen tussen onze twee landen in stand te houden’, reageert minister van Buitenlandse Zaken Lahbib in een interview met onze mediapartner RTBF.

Kagame: ‘Wij stellen niemand anders voor’

We namen contact op met Vincent Karega in het kader van wederhoor. ‘Wat heeft mijn aanwezigheid in Zuid-Afrika te maken met de dood van Ngeze en Staelens, mensen die ik niet eens ken?’ merkt Karega op. ‘Op welke manier ben ik of Rwanda, mijn land, verantwoordelijk voor hun dood? Op welke manier heeft de dood van Karegeya in Zuid-Afrika ook betrekking op België en specifiek op mijn accreditatie in België? (…) Als België ooit over redelijke feiten en bewijzen beschikt die mijn functies en mijn verblijf in Zuid-Afrika in verband brengen met de dood van bovengenoemde personen, dan is het welkom om deze feiten op tafel te leggen en ze rustig en openlijk te bespreken met de Rwandese regering.’

In maart reageerde ook de Rwandese president Paul Kagame op de kwestie, in een interview met Jeune Afrique. Kagame was duidelijk niet te spreken over de Belgische beslissing over Karega en had ook een duidelijke boodschap: ‘Wij zullen niemand anders voorstellen’.

Blijft de vraag hoe het nu verder moet. In juli loopt het mandaat af van Bert Versmessen, de huidige Belgische ambassadeur in Rwanda. Buitenlandse Zaken heeft eind december 2023 al de naam van een opvolger voorgesteld aan Kigali. Maar volgens onze informatie heeft Rwanda daar nog altijd niet op gereageerd. Buitenlandse Zaken wenst geen commentaar te geven. Inmiddels tikt de klok.