‘Als heel het Westen heel de tijd bang moet zijn, dan heeft Poetin al een beetje gewonnen’

Niet alle generaals denken hetzelfde. Het was de Litouwse opperbevelhebber Valdemaras Rupsys die vorige week een ander geluid liet horen, na een indrukwekkende reeks van Europese militairen en defensiespecialisten die de afgelopen weken een voor een, als was het afgesproken, alarm sloegen. Wie niet beter wist, zou denken dat de Russen op het punt staan om West-Europa plat te branden.

Bij Rupsys klonk het toch net ietsjes anders. Het risico dat er een oorlog komt tussen Rusland en de NAVO is – minstens voor dit en volgend jaar – ‘extreem laag’, zei hij op de Litouwse radio. De omstandigheden kunnen veranderen, zo gaf hij toe, maar op dit ogenblik wordt het Russische leger volledig in beslag genomen door de oorlog in Oekraïne. Van een directe dreiging voor ons is er geen sprake.

Dat is een nuchtere kanttekening uit een land dat meer redenen heeft om zich bedreigd te voelen dan veel andere Europese landen, die de afgelopen tijd niettemin méér misbaar hebben gemaakt. Vorige week maande de Britse generaal Patrick Sanders zijn landgenoten nog aan om paraat te staan voor een oorlog met Rusland. Hij sprak van een ‘burgerleger’ dat zich moet voorbereiden op een landoorlog, en van een noodzakelijke ‘mentale shift’. Die voorbereiding zou, aldus de generaal, een ‘whole-of-nation undertaking’ moeten worden, een inspanning van de hele samenleving. In Duitsland had de socialistische minister van Defensie Boris Pistorius eerder al gewaarschuwd voor een oorlog van Rusland tegen de NAVO, en dat ‘binnen de vijf tot acht jaar’. Eind vorig jaar zei onze eigenste stafchef Michel Hofman dat Poetin best wel eens Moldavië of de Baltische staten zou kunnen aanvallen.

Die uitlatingen zijn dramatisch, maar dienen een wezenlijk doel. Iedereen weet dat het Westen Oekraïne blijft steunen, maar de aarzeling is zichtbaar voor iedereen. De wapendepots raken uitgeput. De Verenigde Staten laten steeds openlijker blijken dat ze de kastanjes niet uit het vuur zullen blijven halen. Miljarden dollars aan steun blijven hangen in het Congres, president Joe Biden heeft de handen vol met Israël en misschien wordt Donald Trump in november opnieuw president. Overal zie je tegenwoordig de opmerking (uit 2020) van Trump aan Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen opduiken: ‘Je moet begrijpen dat als Europa wordt aangevallen we jullie niet zullen komen helpen.’

Het was, met andere woorden, tijd dat de gemiddelde Europeaan eraan werd herinnerd wat er op het spel staat. Dan helpt het om een paar generaals het veld in te sturen om te zeggen dat ze géén algemene dienstplicht op het oog hebben – wat natuurlijk precies het idee oproept dat zoiets ooit weer mogelijk wordt. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky is niet rouwig om zo’n vernieuwd gevoel van urgentie.

Maar het militaire apparaat moet ook niet overdrijven. NAVO-topman Rob Bauer, de belangrijkste adviseur van secretaris-generaal Jens Stoltenberg, liet twee weken geleden vallen dat een beroepsleger niet voldoende zou zijn als Rusland zou aanvallen. Hij ging zelfs voluit voor de dienstplicht, als iets waarover moest worden nagedacht. Nog belangrijker was zijn pleidooi voor een compleet andere manier van denken, in een ‘whole-of-society’-aanpak, die al dan niet toevallig aan de al genoemde ‘whole-of-nation undertaking’ van de Britten deed denken. Planbaar, voorspelbaar, controleerbaar: dat was het leven in het Westen tot nog toe. Maar nu zitten we in een tijdperk ‘waarin alles kan gebeuren, op elk moment’.

Filosofisch gesproken is daar geen woord van gelogen. Je hoeft geen Herakleitos te zijn – dat is de Griek die zei dat ‘alles stroomt’ – om te beseffen dat niets zeker is, en heel weinig blijft duren. Maar als heel het Westen werkelijk heel de tijd bang moet zijn voor alles wat er kan gebeuren, op elk moment, dan heeft Poetin al een beetje gewonnen.

Beste oorlogsgeleerden, wijs ons gerust op de illusie van de eeuwigdurende vrede en het eindeloze comfort. Voer de druk op om het Oekraïense leger te helpen. Maak Europa militair minder afhankelijk van een afhakend Amerika. Maar schiet niet door naar de bange wereld van de oorlog van allen tegen allen.

Zelfs de NAVO leek te beseffen dat het allemaal een beetje uit de hand was gelopen. Na de uitlatingen van Bauer stuurde Stoltenberg bij: ‘We zien geen directe of onmiddellijke dreiging voor de NAVO-bondgenoten.’