‘Als Donald Trump wint, is Viktor Orbán de Europese leider met veruit het beste netwerk’

Stel dat Donald Trump volgende week de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint. Dan is de Hongaarse premier Viktor Orbán met stip de best genetwerkte Europese regeringsleider. ‘En dat noopt tot nadenken’, schrijft Knack-redacteur Kamiel Vermeylen.

Afgelopen zondag regende het verontwaardigde reacties vanuit de Europese Unie over de verkiezingen in Georgië. Georgische Droom, de regeringspartij die een steeds fellere antiwesterse retoriek hanteert, won in het Kaukasusland met een absolute meerderheid van de stemmen. Na kritiek van onder meer waarnemers op het verkiezingsproces, schreven dertien Europese ministers niet onterecht hun bezorgdheden over de gang van zaken in een open brief.

Verkiezingen in Georgië: ‘Het gaat niet over vrede of oorlog, maar over democratie of dictatuur’

Daar had de Hongaarse premier Viktor Orbán duidelijk geen boodschap aan. Nog voor de Georgische kiescommissie zaterdagavond de verkiezingsresultaten had bekendgemaakt, feliciteerde hij Georgische Droom al met de verkiezingsoverwinning. Maar het mocht wat meer zijn, moet Orbán hebben gedacht. Want een dag later was hij al in Georgië om de regeringspartij te feliciteren – op weg naar zijn auto werd hij door de demonstranten aan het Georgische parlement uitgejouwd.

In Brussel zette de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell alle zeilen bij om duidelijk te maken dat Orbán met zijn reis en standpunten niet de voltallige Europese Unie vertegenwoordigt. Hongarije heeft momenteel het roterende voorzitterschap van de Europese lidstaten, maar formeel genomen geeft dat Orbán niet de bevoegdheid om namens de Unie te spreken. Daar kan zowel binnen als buiten de Unie wel eens verwarring over bestaan.

Déjà-vu

Borrell had afgelopen zondag ongetwijfeld een weinig prettige déjà-vu. Toen Hongarije in juli het EU-voorzitterschap van België overnam, trok Orbán prompt naar Moskou, Peking en Mar-a-Lago – het buitenverblijf van de Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump. Ook toen kreeg hij een heleboel kritiek, te meer omdat hij bij die reizen nogal provocatief het logo van het Hongaarse EU-voorzitterschap gebruikte.

De kritiek is allemaal mooi en wel, maar als Trump komende dinsdag aan het langste eind trekt, dan is de nationalistische Orbán met stip de best genetwerkte leider van de Europese lidstaten. Met de Russische president Vladimir Poetin onderhoudt hij soms zelfs verdacht goede banden en volgens Trump vindt Orbán hem ‘de meest gerespecteerde en meest gevreesde persoon’ op deze aardbol – een boodschap die Trump uiteraard met grote dank aanvaardt.

‘Echte mannen’ stemmen op Donald Trump: is dat het grote nadeel van Kamala Harris?

Daar blijft het niet bij. Ook met de steeds driestere maar invloedrijke Israëlische premier Benjamin Netanyahu kan Orbán prima overweg. En met de balsturige Servische premier Aleksandr Vucic heeft Orbán een belangrijke bondgenoot in de Westelijke Balkanregio – de achtertuin van de Europese Unie waar Brussel, Moskou en China al geruime tijd om invloed strijden. Bovendien vond Orbán bij de Slowaakse president Robert Fico sinds kort een gelijkgestemde ziel in eigen Europese rangen.

Oekraïne

Europa moet in eigen boezem kijken. In Parijs heeft de Franse president Emmanuel Macron zijn eigen positie verzwakt door in juni nieuwe verkiezingen uit te schrijven, en zowel in als buiten Duitsland geniet Olaf Scholz niet het gezag dat je van een Duitse bondskanselier zou verwachten. Alleen Ursula von der Leyen, als Europese Commissievoorzitter verantwoordelijk voor het machtige Europese handelsbeleid, wordt overal nog met een zeker aanzien ontvangen.

Want ook de Europese structuren schieten tekort. De Europese Buitenlandvertegenwoordiger kan door de unanimiteitsregel zelden namens alle lidstaten spreken en het zogenaamde Europese Strategisch Kompas is en blijft een papieren tijger. De Europese Dienst voor Extern Optreden telt wereldwijd een honderdvijftigtal delegaties en daar zitten wel een heleboel knappe koppen tussen, maar zonder onderliggende politieke visie is het voor die Europese ambtenaren ook vaak pappen en nathouden.

Als de Unie en haar leiders het initiatief de komende jaren niet aan de Hongaarse premier en zijn bondgenoten willen overlaten, moet het dus anders. Handelsbeleid, visaliberalisering of een uiterst technisch lidmaatschapsproces dat decennia kan duren, spreken onvoldoende tot de verbeelding en volstaan bijgevolg niet om elders de forcing te voeren. De vorige Europese Commissie had dan wel de ambitie om een geopolitieke rol te spelen, maar het is Orbán die momenteel de kaarten schudt.

Dat kan grote gevolgen hebben. Ten overstaan van Oekraïne pleit Orbán al geruime tijd voor wat hij zelf als ‘vredesdiplomatie’ bestempelt: een onmiddellijk staakt-het-vuren waarbij Rusland (een deel van) de bezette gebieden op Oekraïens territorium kan behouden. Afhankelijk van de voorwaarden lijkt het een voorstel waar Poetin vrede mee kan nemen. Bovendien is het een plan dat Trump als vredespresident in de geschiedenisboeken kan doen belanden. Toch tot Poetin zijn veldtocht nadien voortzet.

Stokebrand Viktor Orbán: ‘Hij wil de waarden van de Europese Unie kapen’