‘Als alle kinderen in China naar school gingen…’

Journalist Sus Van Elzen is op doorreis in China. Voor Knack.be houdt hij een blog bij waarin hij voorbij het nieuws van de dag kijkt. In deze vierde aflevering is hij getuige van een gesprek tussen een professor en dokter over het onderwijssysteem in China.

“Nee, het kan niet,” zegt de dokter (‘noem me maar Angel’), “zonder injectie van massaal veel geld is het onmogelijk het onderwijs in China op peil te krijgen. Het percentage voor onderwijs in ons budget is belachelijk laag. Onze scholen en hogescholen, onze universiteiten zijn niets waard. Miljoenen Chinezen kunnen niet lezen of schrijven, op het platteland gaan duizenden kinderen niet naar school. Het is niet dat creativiteit daar niet bevorderd wordt. Creativiteit wordt daar verstikt.”

“Jaja,” zegt de professor.

“Hoe wil je dan die boerenbevolking van ons een ernstige opleiding geven,” vraagt de dokter. “Ik leid verpleegkundigen op. We leren ze dingen, we houden ze in het oog. Maar ze hebben geen basis en ze zijn niet gemotiveerd, ze missen de nodige cultuur. Als die ooit op patiënten losgelaten worden, hou ik mijn hart vast. Vind jij ook niet dat de mensen in Taiwan beschaafder zijn dan hier?”

“Jaja,” zegt de professor.

De twee zijn oude vrienden. De discussie waar ik bij zit is ongetwijfeld al jaren aan de gang en krijgt in dit restaurant in Shanghai — het regent buiten — een Engelstalige aflevering omdat er een vreemdeling bij zit. De dokter heeft in Taiwan gewoond, en daarna in Hong Kong, tot zijn moeder hem naar de Volksrepubliek stuurde met de boodschap dat hij nu maar iets moest doen voor China. Nu runt hij een kliniek in Shanghai. Zijn moeder was nochtans een Kuomintang-aanhangster.

Persoonlijkheidscultus

De professor komt uit een maoïstisch nest. Maoïst is hij al lang niet meer, maar wel “Rode Tweede Generatie“. Tijdens de Culturele Revolutie wèl. Maar daarna deed hij mee in de beweging van mei, juni 1989, die op het Tiananmenplein bloedig onderdrukt werd. Hij ging naar Amerika. Hij probeert met een vereniging leraars op te leiden in de boerendorpen van ruraal China. Hij neemt ze mee naar de stad, kijken hoe dat eruit ziet, een stad. Hij zegt niet veel, de prof. Angel praat honderduit.

Tijdens een adempauze, de dokter telefoneert, vraag ik de professor waar president Xi Jinping eigenlijk mee bezig is. Ik heb immers gehoord dat mensen er niet zeker van zijn dat Xi toch geen hervormingen plant. Jongeren lijken hem niet onsympathiek te vinden. En we hebben toch de dagen van de jaarlijkse plenumvergadering van het Centraal Comité van de Chinese Communistische Partij achter de rug. Een heel belangrijke vergadering, hoor ik vertellen. De professor grijpt ook maar zijn telefoon en begint erop te tikken. Is hij kwaad? Nee, hij houdt me het schermpje voor, waar hij heeft ingetikt: “persoonlijkheidscultus”. Meer komt er niet uit.

Niemand gelooft nog dat Xi Jinping iets interessants zal teweegbrengen, zal hij later zeggen, in de auto. De mensen hebben hem lang het voordeel van de twijfel gegeven, die tijd is nu voorbij, men houdt het voor bekeken.

Het dertiende vijfjarenplan van het Centraal Comité lijkt intussen weinig suspense te bieden. De details en wat ze precies betekenen zullen natuurlijk pas later uit de verf komen, maar de grote lijnen komen, de nieuwe tweekinderpolitiek uitgezonderd, neer op meer van hetzelfde. De Partij moedigt iedereen aan om met ijver voort te werken zodat de Volksrepubliek met een jaarlijkse economische groei van 6,5 % (want minder mag niet) een niveau van “matige welvaart” zou bereiken tegen 2020. Innovatie en ontwikkeling moeten daarvan de motor zijn. Daarbij moet een sociaal vangnet ontwikkeld worden met onder meer pensioenregelingen en alles moet beter en moderner worden. Dat lijkt allemaal mooi en vooral imaginair, zoals een klassiek Chinees landschap met bergen in de nevel, en een watervalletje. Daar zijn er veel van. Concreet moet er verdergewerkt worden aan de convertibiliteit van de Yuan, en de opname ervan in de korf van het IMF.

Twee kinderen

Het is vooral rond de wijziging in de geboortepolitiek dat commentaar loskwam op Weibo (de Chinese Twitter) en elders. Alle gezinnen zullen dus recht hebben op een tweede kind. Gegeven natuurlijk dat de voorstellen van het Centraal Comité ook in wetten gegoten worden, en dat die wetten toepasbaar gemaakt worden. Die commentaar was niet eens altijd positief. Een meerderheid lijkt te stellen dat de mensen die het geld hadden om zich een tweede kind te veroorloven, er al een hadden; terwijl wie nu het geld er niet voor heeft, ook nu geen tweede kind zal willen. De Partij die achter haar eigen politiek aanholt?

“Ken je de schrijver Bai Hua,” vraagt de prof. Toevallig ken ik hem, ik heb hem twintig jaar geleden ontmoet. Een oude man, toen al. “Wij hebben vorige week hier in Shanghai zijn 87ste verjaardag gevierd, met een hoop schrijvers en kunstenaars bij elkaar in een zaal. Beroemd in heel China, Bai Hua, hij heeft 22 jaar lang publicatieverbod gehad. Nu zaten we daar allemaal bij elkaar, het was alsof er een diepe zucht door die zaal ging.”

Plastische kunstenaars immers kunnen dan een zekere mate van vrijgevochtenheid hebben in China, schrijvers worden veel scherper in het oog gehouden door de censuur. Dat is altijd zo geweest, het geschreven woord is wat China bij elkaar gebracht en gedurende millennia bij elkaar gehouden heeft, dat wordt serieus genomen door autoriteiten die zich door een landschapje of zelfs door een karikatuur van Mao Zedong niet bedreigd voelen.

“Degelijk onderwijs voor iedereen,” zegt de dokter. “Dat is wat wij nodig hebben. Dat is ons grootste probleem. Groter dan de gezondheidszorg. Groter dan de corruptie waar nu campagne tegen gevoerd wordt. Corruptie is smeer. Alle machines moeten gesmeerd worden, en hoe roestiger de machine, des te meer smeer ze nodig heeft. Maar nee, zij bereiden zich voor op een nucleaire oorlog. Als ze het geld dat ze dààr aan geven zouden besteden aan goed onderwijs voor het Chinese volk… Heel het Chinese volk, zonder onderscheid, in plaats van die atoomoorlog voor te bereiden, dan zouden wij héél sterk, héél machtig worden…”

“Jazeker,” zegt de professor, “en als het hele Chinese volk verenigd en goed opgeleid is, dan zal het ook een andere regering hebben.”