‘Wat gebeurt er in Hongkong?’, vragen de meeste Chinezen die je ontmoet, schrijft Sus Van Elzen vanuit China. ‘Iedereen is nieuwsgierig naar de acties, de halve opstand van de studenten en de ontruimingen.’
‘Wat gebeurt er in Hongkong?’, vragen de meeste Chinezen die je ontmoet. Iedereen wil meer weten over de acties, de halve opstand van de studenten en de ontruimingen. Veel antwoorden komen er niet. En de antwoorden die er zijn, spreken elkaar tegen. M., een jonge actieve Beijinger, komt er net vandaan en had toch niet zo veel op met de studenten. ‘Wat ze vragen is eigenlijk soevereiniteit voor Hongkong,’ zegt hij, ‘dat zit er niet in. Ze zullen moeten aanvaarden dat Hongkong een stuk van China is.’
‘Terrorisme van Oeigoeren, boel in Hong Kong, allemaal nevenproblemen,’ zegt een bevriende journalist in Peking. ‘Dat zogenaamde terrorisme wordt gebruikt om de bevolking een repressievere atmosfeer te doen slikken. Het échte probleem is de anticorruptiecampagne. Die tast heel sterke gevestigde belangen aan, die zich verzetten. Onder meer door oproer te stoken, zoals in Hongkong. Er is geen uitweg uit het Hongkong probleem, dat kan nog aanslepen tot lang na 2017. Zeggen jouw vrienden dat buitenlanders gepest worden, dat kritische schrijvers en intellectuelen opgepakt worden? Dat zal zeker zo zijn. Je moet begrijpen dat buitenlanders en schrijvers niet belangrijk zijn voor het regime, die zijn dan collateral damage. Ik herhaal, het echte probleem is de anticorruptiecampagne, daar moet alles voor uit de weg, daar moet iedereen nu voor zwijgen.’
Dit gaat over de Partij. De Chinese Communistische Partij vormt met haar 86 miljoen leden het feitelijke politieke weefsel in de Chinese samenleving, en is na 64 jaar aan de macht, zo totaal en structureel corrupt in haar leden, haar gewoontes, haar werkmethodes, dat ze een gevaar is geworden voor zichzelf, en dus voor het regime van de Volksrepubliek dat ze vertegenwoordigt. Vandaar de anticorruptie-campagne van president Xi Jinping, die hij zo onverdroten voortzet dat ze volgens sommige commentaren de Partij zelf met uiteenvallen begint te bedreigen. Iedereen weet immers dat het, als het om corruptie, nepotisme, vriendjespolitiek en maffieuze praktijken gaat, niet opgaat één partijbaron de gevangenis in te draaien: ze moeten er allemààl in. Al was de ene al gulziger dan de andere: het systeem werkt nu eenmaal zo.
‘Ik geloof dat ze er een soort Singapore van willen maken,’ zegt een professor in Shanghai. ‘Je moet er van uitgaan dat die lui van de tweede rode generatie nu zowat alle macht in handen heeft, en dat ze het nodige doet om die macht te behouden. Van op die basis zullen ze, in de tweede plaats, wel iets willen doen voor het volk, hervormingen, waarom niet. Ze zijn ook zelfverzekerder nu, ze hebben het leger aan hun kant, ze hebben geen oude heren over hun schouder meekijken. Dat wil zeggen, als de economie blijft vooruitgaan en ze zich wat kunnen permitteren, zullen ze dat ook wel doen. Maar de sleutel is dat zij de macht willen behouden.
Rijke mensen willen vrijheid van meningsuiting
Maar enige tegenkanting: als de economie blijft groeien zullen de mensen ook rijker worden. En rijkere inwoners, zullen ook vrijheid van meningsuiting willen… Neem Hongkong: daar zijn ze rijker dan wij, maar ze willen vrijheden. En de centrale regering weet niet wat ermee gedaan. En toch: als je in Hongkong honderdduizend studenten op straat hebt, dan zijn er ook 600.000 anderen die tégen die studenten zijn. De regering heeft nog wat armslag.’
‘Ze verwerpen Mao Zedong, deze heren, maar ze refereren de hele tijd naar Mao. Dus als er dan één alles over Mao gaat verklappen…’
Hij vertelt van het historisch magazine Yanhuang Chunqiu, een tijdschrift van oude, gepensioneerde partijkaders – op regeringsniveau -, een blad met invloed, waarin de oudjes al eens de officiële geschiedschrijving willen tegenspreken: ‘over zaken die zij hebben moeten dekken, maar waar ze het nooit mee eens waren.’ Over de hongersnood van de Grote Sprong Voorwaarts bijvoorbeeld (in 1958-’62), miljoenen doden. Het is een prestigieus magazine, met 135.000 abonnees vaak bij oudere ex-hoge ambtenaren, partijkaders, wat zelfs in China een behoorlijk cijfer is, en het is moeilijk voor de regering om het eenvoudigweg te sluiten. Toch doet de regering nu pogingen om het te laten zwijgen, door het te doen opgaan in de nationale Academie voor Kunsten en zo een andere directie te geven. Het blad verweert zich — met typische Chinese topniveau-tactieken — door twee belangrijke princelings tot president en vicepresident te maken: Hu Deping is de zoon van Hu Yaobang (ooit partijleider) en een goede kennis van Xi Jinping; Lu De is de zoon van ex-vicepremier Lu Dingyi. Zal dit genoeg zijn om het magazine z’n vrijgevochtenheid te redden?
Misschien ten dele, en misschien helemaal niet. ‘Het land zit met veel problemen, en een hoop binnenlandse problemen hebben zich in de loop der jaren opgestapeld,’ zei Yang Jisheng, de oude vice-president van het blad. ‘Xi Jinping wil dingen doen nu hij de macht heeft, maar hij vreest dat zijn inspanningen aangetast worden door openbare opinies.’ Zelf zullen die mandarijnen niet veel riskeren, maar hun blad…
‘Niets hier is transparant,’ zegt de professor. ‘De Partij zoekt evenwichten, tracht de mensen tevreden te houden. Jonge mensen te kalmeren. Maar aan het systeem zullen ze niet raken. Daar hangt alles met persoonlijke relaties aan elkaar. De zoon van voormalig premier Liu Shaoqi, heeft geen militaire opleiding of achtergrond, toch is hij nu de tweede in rang in de strijdkrachten. Hoger dan zijn vader ooit was. Dat maakt de job van Xi Jinping erg moeilijk: de tijd van Mao is immers voorgoed voorbij. Maar alles zit muurvast. Die hele anticorruptiecampagne, vijftig Hoge Pieten gearresteerd. Maar ga maar na: er is niemand geëlimineerd die familie had in de eerste generatie van revolutionaire leiders, niemand, behalve de ongelukkige Bo Xilai, omdat die naar dezelfde positie dong als Xi Jinping.’
Model Singapore de oplossing?
‘Dus de oplossing is het model Singapore. Technocraten, die meestal niet geïnteresseerd zijn in vrijheid van meningsuiting of in een rechtsstaat. Orde, economische groei, geen oppositie en geen discussie, dat is het model waar Xi naartoe wil.’
In Singapore kan het, zegt de professor, waarom hier niet?
‘Ik ging met een buitenlander naar de Verboden Stad,’ zei M. ‘We liepen over het Tiananmenplein, en daar stond een heel lange rij voor het mausoleum van Mao. ‘Dus jullie hebben nog steeds die Mao-cultus?’, vroeg de gast. Welja, zei M. ‘Probeer het zo te zien: neem dat je in China tien, of zelfs honderd miljoen mensen hebt die voor hervorming gewonnen zijn. Dan heb je nog steeds 1,2 miljard die dat niet zijn en het niet kennen en het misschien niet willen. Zelfs àls Xi Jinping veranderingen zou willen – dat is al bij al niet onmogelijk – moet hij toch steeds die 1,2 miljard in het oog houden en zijn mogelijkheden afwegen. Echte hervormingen doorvoeren in China, dat gaat zomaar niet.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier