Allianties zoals de NAVO zijn (inderdaad) niet meer van deze tijd

Dat Donald Trump zich vragen stelt bij de NAVO is niet meer dan normaal, vindt Tom Sauer, professor Internationale Politiek aan de UA. ‘Allianties zijn een tijdelijk fenomeen. Maar omwille van één of andere bizarre reden geldt dat blijkbaar niet voor de NAVO.’

De pas verkozen president van de VS heeft tijdens zijn campagne een bommetje gelegd onder het voortbestaan van de NAVO. Hij stelt de vraag waarom de VS de politieman van de wereld moet zijn en dure allianties in stand moet houden, die in zijn ogen aan de VS meer kosten dan opbrengen. Ook president Obama en zijn voorgangers hekelden het feit dat de Europese bondgenoten systematisch veel te weinig bijdroegen aan de Alliantie. De Amerikanen vinden dat de Europeanen free-riders zijn, en het is moeilijk om dat te ontkennen. Burden-sharing is een structureel probleem binnen elke alliantie. Door deze interne na-ijver zijn al veel allianties ten onder gegaan.

Allianties, of collectieve defensie-organisaties, zijn inderdaad een tijdelijk fenomeen. Ze ontstaan, maar na een tijd verdwijnen ze ook weer. Allianties worden geboren omwille van een externe dreiging. Eens die dreiging wegvalt of tot normale proporties herleid, is het de normaalste zaak van de wereld dat de alliantie opnieuw wordt opgeheven. Zo is het altijd geweest. Maar omwille van één of andere bizarre reden geldt dat blijkbaar niet voor de NAVO. Terwijl de NAVO werd opgericht tegen het communistisch gevaar uit de Sovjet-Unie en ietwat later het Warschaupact als tegenhanger in het leven werd geroepen, verdween na het einde van de Koude Oorlog de bestaansreden voor beide allianties. Het Warschaupact implodeerde dan ook in 1991. De NAVO – tegen elke logica in – bleef echter voortbestaan en moest naarstig op zoek naar een nieuwe vijand.

Dat brengt ons bij het meest fundamentele kritiek op allianties: het zijn organisaties die per definitie gericht zijn tegen een externe vijand. Dat is een goede zaak als er effectief zo’n vijand bestaat, tenminste voor de leden omdat een aanval tegen één land beschouwd wordt als een aanval tegen alle leden van het bondgenootschap. Het is echter geen goede zaak dat wanneer er geen vijand is, vijanden worden “gecreëerd”, enkel en alleen omwille van het voortbestaan van die organisatie.

En net dat is het verhaal van de NAVO sinds het einde van de Koude Oorlog. De NAVO ging op zoek naar nieuwe vijanden en vond die in de zogenaamde “schurkenstaten”, falende staten (zoals Joegoslavië), de verspreiding van massavernietigingswapens (waarvan de NAVO ironisch genoeg de grootste bezitter is), en na 9/11 natuurlijk terrorisme. Als je lang genoeg wacht, duiken er natuurlijk altijd wel gevaren op, waartegen je je kan bewapenen en eventueel ageren.

De NAVO trad met gemengd succes op in de Balkan, breidde uit naar het Oosten ondanks de (mondelinge) belofte aan Rusland in februari 1990 om dat niet te doen, sloeg een mal figuur in Afghanistan, en bakte er niets van in Libië. Als student zou de NAVO gebuisd zijn, als firma failliet. De NAVO slaagde er bovendien in om de Russische ‘partner’ , zoals dat in de jaren ’90 pleegde te heten, zodanig in het harnas te jagen – door de NAVO voor een tweede keer uit te breiden richting Rusland, een derde uitbreidingsgolf aan te kondigen met inbegrip van Oekraïne en Georgië, raketschilden te plaatsen ’tegen Iran’ aan de grenzen met Rusland – dat op den duur Rusland in het nauw werd gedreven en het als een kat terugsloeg door de Krim van Oekraïne af te nemen. Dat hoorde Rusland natuurlijk niet te doen. Maar volledig uit de lucht vallen, kunnen we dat niet noemen. Verder dient vermeld dat het bondgenootschap vandaag de grootste rem betekent op de pogingen om kernwapens uit deze wereld te bannen. Kortom, de wereld van vandaag zou stukken veiliger zijn zonder de NAVO.

Niet zo volgens flower power girl Miet Smet. Haar reactie op de overwinning van Trump ? ‘Dat we nu eindelijk aan onze NAVO-verplichtingen moeten voldoen en meer zouden uitgeven aan Defensie.’ Begrijpe wie begrijpen kan. Mevrouw Martens denkt toch niet dat door jaarlijks 0.3% van ons BNP meer uit te geven aan defensie – waarvoor we sowieso geen budgetten hebben – dat we ook maar één jota meer te zeggen zouden hebben binnen de NAVO ? Unisono klonk hetzelfde idee bij minsiter van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) en zelfs premier Charles Michel (MR). Een bende bange wezels, ijverend voor een organisatie die de wereld eerder onveilig dan veilig maakt.

Dan hielden de argumenten van Reynders meer steek. Hij ijverde voor de uitbouw van de EU, inclusief een buitenland- en veiligheidsbeleid. Akkoord, op twee voorwaarden. Eén: dat dat Europees veiligheidsbeleid op de eerste plaats tot stand wordt gebracht door middel van diplomatie, en pas op de tweede plaats door defensie. Twee: dat die defensie dan natuurlijk niet op een ander – zij het kleinschaliger – systeem van alliantievorming gebaseerd wordt, maar wel op basis van collectieve veiligheid.

Collectieve veiligheidsorganisaties (zoals de Verenigde Naties) willen de veiligheid van haar leden bewerkstelligen door duidelijke interne veiligheidsafspraken te maken, maar zonder zich per definitie te richten tegen een externe agressor, dit in tegenstelling tot collectieve defensie-organisaties zoals de NAVO. Concreet zou een nieuwe collectieve veiligheidsorganisatie kunnen worden opgericht – als de NAVO wordt afgeschaft – die ook Rusland omvat. Of de NAVO zou kunnen vervellen tot een dergelijke organisatie en uitbreiden tot en met Rusland. Het probleem van de Baltische staten en Polen, die ironisch genoeg ondanks hun lidmaatschap van de NAVO toch schrik hebben van Rusland, is dan ook van de baan.

De kans is natuurlijk uitermate groot dat dit alles wishful thinking blijft. De VS – zelfs onder Trump -zal zich niet meteen terugtrekken uit de NAVO, alleen al omwille van de vele voordelen die het haar biedt: militaire basissen, en steun van de Europese bondgenoten bij militaire interventies. Al zullen die interventies in aantal waarschijnlijk nog verder afnemen.

En het standpunt van België ? Het is niet omdat toevallig het hoofdkwartier van de NAVO in Brussel gevestigd is dat het per definitie in het belang is van ons land om het levenseinde van deze oude organisatie verder te rekken in de tijd. Ondanks de onzekerheid die ons te wachten staat op vlak van Amerikaans buitenlands beleid de komende jaren, is de kans reëel dat de relaties tussen de VS en Rusland opnieuw zullen ontdooien. Daarmee verdwijnt dan ook de laatste legitimatie om de NAVO te laten bestaan. Een nieuwe wereldorde is van doen waarin geen plaats is voor allianties.