Deelstaatverkiezingen Duitsland: ‘AfD euforisch, test voor bondskanselier Olaf Scholz’

Dirk Rochtus analyseert de uitslag van de verkiezingen in de Duitse deelstaten Beieren en Hessen.

Langzamerhand wordt de rechts-radicale AfD ‘salonfähig’ in de Bondsrepubliek. In Oost-Duitsland zag je dat al aankomen. Bij opiniepeilingen in verschillende Oost-Duitse deelstaten behaalt de ‘Alternative für Deutschland’ rond de 30% – dat belooft als er daar volgend jaar deelstaatverkiezingen plaatsvinden – en op lokaal vlak sleepte ze er ook al twee uitvoerende mandaten in de wacht. Zondagavond is ze ook in het westen van Duitsland ‘aangekomen’, zoals dat heet. Bij verkiezingen in de deelstaten Beieren en Hessen kreeg ze respectievelijk 14,6% en 18,4% van de opgedaagde kiezers achter zich, een winst van respectievelijk 4,2% en 5,3% tegenover 2018.

De christendemocraten blijven er verder aan de macht: in Beieren is dat de CSU van minister-president Markus Söder met 37%  en in Hessen de CDU van zijn collega Boris Rhein met 34,6% (een winst van 7,6%). De CSU, de Beierse zusterpartij van de CDU, leed op zich een minimaal verlies, maar haar resultaat is wel het slechtste sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dat komt ook omdat ze niet alleen de concurrentie van de AfD, maar ook van de liberaal-conservatieve Freie Wähler (van 11,6% naar 15,8%) te verduren krijgt. De CDU in Hessen heeft van die laatste geen last; haar grote winst signaleert dat de partij, die federaal in de oppositie zit, de wind in de zeilen heeft.

Dat is niet zo moeilijk gezien het brokkenparcours dat de ‘Ampel’, de verkeerslichtcoalitie van sociaaldemocraten (SPD), Grüne en liberalen (FDP), in de afgelopen twee jaar van federaal regeren heeft afgelegd. Een zwakke buitenlandse en defensiepolitiek in het kader van de Russisch-Oekraïense oorlog, het doorduwen van de gendertaal, het uitvaardigen van klimaatmaatregelen, die de modale burger veel geld gaan kosten, en een economisch beleid dat bedrijven het land uit jaagt, dat alles straalt negatief af op de ‘Ampel’.

Het is vooral ook haar migratiebeleid dat volgens zowat alle analisten de toeloop naar de AfD verklaart. Er staat in Duitsland geen enkele rem op migratie. Vele gemeentebesturen klagen steen en been dat ze niet meer in staat zijn de vele asielzoekers en vluchtelingen – ‘gevluchten’ of ‘aankomenden’ in nieuw-Duits – op een behoorlijke manier op te vangen. Zij, maar ook vele burgers, geven vaak te verstaan dat ‘de politiek’ niet naar hen luistert. Dat manifesteerde zich bijvoorbeeld heel concreet in de houding van Nancy Faeser (SPD), de federale minister van Binnenlandse Zaken, en lijsttrekker van de SPD bij de deelstaatverkiezingen in Hessen. Tot tweemaal toe weigerde ze hautain in de Bondsdag, het federale parlement, vragen te komen beantwoorden over haar rol in het ontslag van een vals beschuldigde hoge ambtenaar. Ook gaat ze nauwelijks in op kritiek dat haar beleid de illegale migratie zou versterken.

De partijen van de ‘Ampel’ kregen ongemeen zware klappen bij de afgelopen deelstaatverkiezingen die als test voor de federale regering golden. De SPD zakte in Hessen van 19,8% naar 15,1%. Bondskanselier Olaf Scholz (SPD) zit nu in Berlijn verder opgescheept met een minister – Nancy Faeser – als verliezer. In Beieren ging de SPD licht achteruit (van 9,7% naar 8,4%), maar daar heeft ze traditioneel nooit sterk gestaan. De Groenen behaalden in Beieren en Hessen respectievelijk 14,4% en 14,8%, een respectievelijk verlies van 3,2% en 5%. De liberale FDP kan de wens van haar achterban om in ‘Berlijn’ als centrumrechts correctief voor sociaaldemocraten en groenen op te treden niet echt waarmaken en werd daarvoor afgestraft. In Beieren sukkelde ze onder de kiesdrempel van vijf procent, in Hessen geraakte ze met de hakken over de sloot.

De CDU mag zich in de handen wrijven. Of haar succes in Hessen zal volstaan, om de kandidatuur van voorzitter Friedrich Merz voor het kanselierschap in 2025 te schragen, is nog zeer de vraag. Merz komt nog niet overtuigend genoeg over. Maakt Söder dan kans als kandidaat-kanselier? Ook hij komt met een naar verhouding zwak presterende CSU gehavend uit de strijd. Het is vooral de AfD die euforisch naar komende verkiezingen op deelstatelijk, federaal en Europees niveau uitkijkt. Ze wordt niet alleen meer door proteststemmers gekozen, maar ook door burgers die uit volle overtuiging voor haar programma als ‘alternatief’ voor het ‘officiële’ Duitsland gaan. Intussen likken de partijen van de ‘Ampel’ hun wonden. Kevin Kühnert, secretaris-generaal van de  SPD, beseft wel dat de burgers met hun stemgedrag een ‘boodschap naar de verkeerslichtcoalitie’ hebben gestuurd.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan KU Leuven/Campus Antwerpen.