Actrice Carice Van Houten: ‘Wacht eens even, waarom was ik de hele tijd naakt?’

Ze mist Game of Thrones niet. Integendeel. Met de film Instinct en een VTM-serie over prostitutie vond Carice Van Houten iets terug wat ze lang kwijt was: spelplezier. #MeToo scherpte ondertussen ook haar ondernemingszin aan. ‘Het is nu even aan ons.’

Nu het doek is gevallen over Game of Thrones, de fantasyserie die niet meer is weg te denken uit de popcultuur, moet élke acteur met een grote rol daarin zichzelf heruitvinden. Bij Carice van Houten, die de Rode Priesteres Melisandre speelde, valt dat samen met midlifevragen en de nuchtere vaststelling dat haar internationale carrière ‘op een laag pitje’ staat nu ze 43 is. ‘Maar daar is helemaal niets mis mee’, lacht de actrice die in films als Minoes van Vincent Bal en Zwartboek van Paul Verhoeven bewees te goed en te mooi te zijn voor Nederland. Samen met actrice en boezemvriendin Halina Reijn richtte ze het productiebedrijf Man Up op om belangwekkende verhalen te vertellen vanuit een vrouwelijk perspectief. Het eerste wapenfeit draait nu in de Belgische bioscopen. In de door Reijn geregisseerde film Instinct speelt Van Houten een psychologe die zich in een kliniek voor terbeschikkinggestelden aangetrokken voelt tot een veroordeelde verkrachter. Het volgende wapenfeit wordt Red Light, een door VTM gecoproduceerde tv-serie over drie vrouwen in de wereld van prostitutie en mensenhandel.

Ik heb een beetje een midlife. Wat wil ik nou eigenlijk nog? Kan ik nog een kledingzaak of een bloemenstal beginnen?

Het productiebedrijf dat u met Halina Reijn deelt, heet Man Up: een knipoog of een beginselverklaring?

Carice van Houten: Behalve dezelfde tandarts en dezelfde gynaecoloog delen Halina en ik ook dezelfde boekhouder. Hij suggereerde kort na ons boek Anti-Glamour om de krachten te bundelen en een bedrijfje op te richten. Halina schrijft en komt met de initiële ideeën aan. Ik verzorg de vormgeving en verzin graag namen. Een film leidde naar Man Up, Verman je. Uiteraard is dat een knipoog.

In de beginfase van Red Light moesten Halina en ik als producenten naar een officiële meeting met een hoge pief. Het was een heel vriendelijke man, maar op een gegeven moment zei hij: ‘Nou dametjes, en nu even de oortjes dicht want we gaan het over de cijfertjes hebben.’ We waren stupéfait. Het was niet eens dat die man het naar bedoelde. Maar zo gaat het er dus al eeuwen en eeuwen aan toe. Daar zijn wij helemaal klaar mee. Man Up is dus een grapje, maar er is een achtergrond.

Voelen jullie druk van buitenaf om het dominante mannelijke perspectief in films en series te doorbreken?

Van Houten: Toch wel, ja. ‘Het is klaar met die witte mannetjes’, zou Halina vurig zeggen als ze erbij was. Het ís ook even klaar. Het is nu even aan ons. Het is tijd om vanuit een ander perspectief te vertellen. Over zaken zoals fysiek geweld of verkrachtingen zijn best veel films gemaakt, maar meestal vanuit een mannelijk perspectief. Er is echt te weinig werk dat de andere kant belicht. We voelen allebei de noodzaak om daar iets aan te doen. Een soort volwassenheid en emancipatie spelen daarin mee. Ik ben echt niet pessimistisch. Dit is een momentum. De deuren staan open, we worden even gehoord en we houden de oortjes open als het over de cijfers gaat. Als vrouwelijke producent worden we serieuzer genomen dan een paar jaar geleden. Dat hebben we toch wel aan de #MeToo-beweging te danken.

Heeft de hashtag tegen grensoverschrijdend gedrag werkelijk tot een collectieve bewustwording geleid?

Van Houten: Als ik voor mezelf spreek wel. In mijn hoofd is er veel veranderd sinds MeToo. Hoe de rest dat ziet, weet ik niet, maar ik kijk nu anders naar dingen. Retrospectief denk ik: wacht eens even, waarom was ik de hele tijd naakt in al die films? Ik vond dat destijds heel normaal en ik sta nog steeds achter het idee dat je het vrouwelijk lichaam niet moet schuwen. Het vrouwelijk lichaam is prachtig. Het is helemaal niet gek dat je dat toont en dat zelfs vrouwen daar graag naar kijken. Alleen is het wel bijna altijd het vrouwelijk lichaam dat wordt geobjectiveerd en niet het mannelijk.

In een podcast bekende Emilia Clarke uit Game of Thrones dat ze op dagen met naaktscènes ’s ochtends in haar badkamer zat te huilen. ‘Ik was nog maar twee keer op een filmset geweest en nu lag ik daar, poedelnaakt tussen allemaal mensen zonder te weten wat er van me werd verwacht’, zei ze.

Van Houten: Dat is niet netjes. Ik heb het ook meegemaakt dat iemand me tien minuten voor een naaktscène om tien voor één ’s nachts in een donkere grot een naaktclausule onder de neus duwde: ‘Wil je dit snel even tekenen?’ Ik vond het een zeer raar moment om met zo’n document af te komen. Maar als vrouw ben ik zo geconditioneerd om te pleasen. Om te doen wat van je gevraagd wordt. Het kostte me veel moeite om te zeggen: ‘Ik geloof toch niet dat ik dat nu ga tekenen, volgens mij is dat niet slim.’

Tegenwoordig werkt HBO met een intimiteitscoördinator: iemand die waakt over het welzijn van acteurs met seksscènes. De Britten hebben een handboek met richtlijnen voor naaktscènes, zoals: laat geen onderbroekenlol toe.

Van Houten: Nuttig. Doe thuis wat je thuis wilt doen, maar op een filmset kan dat soort lol niet. Hou je op zo’n moment toch gewoon in. Laatst was er een scène waarin jonge meisjes werden aangerand. Dat werd met enige overdrijving de verkrachtingsscène genoemd. Omdat het over fysieke handelingen ging, werd de scène doorgenomen met de stuntman. Wat later maakte hij aan de lunchtafel een dubbelzinnige grap. Ik wist dat er iets heel impertinents werd gezegd, maar ik ben geconditioneerd om mijn mond te houden. Achteraf was ik boos op mezelf dat ik niet had gereageerd met een luid ‘wat zeg je nou?’ of ‘dat kun je niet zeggen’. Ik ben me wel bewuster van misplaatste opmerkingen.

Ik denk dat het belangrijk is om een soort precedent te scheppen. Maar ik snap ook het standpunt van Catherine Deneuve (de Franse filmdiva vindt MeToo te ver gaan, nvdr). Het moet ook niet zo zijn dat je wordt aangeklaagd als je langer dan drie seconden naar een vrouw kijkt. Ik vind het zelf leuk om een beetje te provoceren. Ik ben vrij gêneloos en zonder grenzen. Misschien is dat een Hollands ding, misschien mijn opvoeding. Daar zijn nadelen aan verbonden, maar naaktheid heb ik nooit ervaren als iets schaamtevols. Over mijn lichaam voelde ik me niet beschaamd. Waarom zou ik?

In Instinct speelt de erotische aantrekking tussen psychologe en veroordeelde verkrachter een grote rol. Toch is er geen vrouwelijk naakt te zien.

Van Houten: We hebben ons dat dogma opgelegd. Halina en ik hebben beide het gevoel dat we al genoeg naaktscènes hebben gespeeld. Halina heeft ook bewust gekozen om het mannelijk lichaam te objectiveren. Je ziet alleen maar hem in z’n onderbroekje. We doen het ook om te laten zien dat we geen naakt nodig hebben. Er is superveel seksuele spanning maar er is geen tepel te zien.

Instinct verhaalt over twee beschadigde mensen die elkaar in de beschadiging vinden. Ze triggeren elkaars zwaktes. Ik vind dat niet zo gek. Zo’n dodelijke combinatie heb ik in mijn privéleven ook al gezien. Halina vindt mijn personage een groter roofdier dan de man. Wie gaat er over welke grenzen heen? Met die vraag speelt ze. We hebben met opzet voor een hoogopgeleide, ambitieuze, zelfstandige vrouw gekozen om te laten zien dat zelfdestructie en een obsessie voor een foute man niets te maken heeft met intelligentie. De situatie is extreem, maar dat negeren van de rode vlaggen herken ik heel erg.

Waarom draait u samen met Halina Reijn een tv-serie over prostitutie en mensenhandel?

Van Houten: Het is een fascinerende arena waar amper iets over bekend is. We hebben met de Nederlandse Officier van Justitie over mensenhandel gesproken. Vreselijke verhalen over minderjarige meisjes die illegaal het land in zijn gesmokkeld. Daar gaan je oren wel even van flapperen. We willen ook het rare psychologische systeem onderzoeken: waarom rent een deel van de meisjes die je uit de prostitutie haalt, gewoon terug? Waarom blijven vrouwen in een gewelddadige relatie?

Het is een arena met veel facetten. In vergelijking met het Schipperskwartier in Antwerpen is het Red Light District in Amsterdam een soort Disneyland: een attractie die bezocht wordt door mensen met kinderen. Is dat niet gek?

Kijkt u met andere ogen naar films en tv-series nu u ook de pet van producent op hebt?

Van Houten: Het is een interessante leerperiode. Veel personages betekent veel acteurs en dus veel salarissen. Veel locaties betekent veel kosten. Voor je het weet, is je geld alweer op. Terwijl we naar Nederlands-Belgische standaard best een hoog budget hebben voor Red Light. Laatst was er een scène in een stripclub. Alle figurantes hadden maatje 34. Op zulke momenten kunnen we als producenten onze stempel drukken. We hebben ingegrepen omdat we niet willen dat het vrouwelijk lichaam weer zo geobjectiveerd wordt. We willen niet dat de stripclub eruitziet als een sprookjeswereld. In de Amerikaanse gangsterfilms zijn de stripclubs altijd heel cool. Maar bezoek er eens eentje? De meeste stripclubs zijn niet cool maar heel rauw en heel onromantisch.

Gaat het werk als producente en hoofdrolspeelster van Instinct en Red Light ten koste van uw internationale carrière?

Van Houten: Ja, maar die stond al op een lager pitje. Ik ben een vrouw van 43. Die willen ze niet in een Marvel-film (verfilmingen van Marvel Comics, die zich allemaal in hetzelfde fictieve universum afspelen, nvdr). Dat geeft niet. De realiteit is dat er weinig vrouwenrollen zijn. Actrices die blijven werken, zoals Meryl Streep en Helen Mirren, zijn op één hand te tellen. Voor coming of age-verhalen ben ik gewoon te oud. Geeft niks. Daarom maken we nu zelf verhalen over vrouwen van veertig.

Halina wil niet meer spelen, zij kiest voluit voor regie. Ik wil nog wel spelen, al denk ik soms: bwa, geen zin meer in. Ik heb een beetje een midlife. Is dit het nou? Ik doe dit nou al zo lang, vind ik het nog leuk?

U hebt last van een midlifecrisis?

Van Houten: Ik zit er middenin. (lacht) Schrijf maar op! Er is helemaal niets mis met een midlifecrisis. Ik ben 43, dat is letterlijk midlife. Dat is een gekke leeftijd. Waar ben ik? Waar sta ik? Wat wil ik nog? Ik heb geen midlifecrisis, maar ik snap wel wat mensen ermee bedoelen. Voor die vragen schaam ik me niet. Wat wil ik nou eigenlijk nog? Kan ik nog een kledingzaak of een bloemenstal beginnen? Regisseer ik zelf ooit nog een film?

Halina is als regisseur in het buitenland opgemerkt. Als zij daarop ingaat, wat gebeurt er dan met ons bedrijfje? Wat er ook gebeurt, het is opwindend om nieuwe paden te bewandelen. Ik heb ook een kindje. Mijn hele leven is verschoven. Alles verandert en zo moet het.

Door Instinct heb ik mijn spelplezier teruggevonden. Ik speel een Isabelle Huppertachtig type. Het was een uitdaging om zo iemand toch invoelbaar te maken. Ik vind het leuk als iets moeilijk is, als ik worstel met een personage. Ik hou niet van hogeschoolacteren: van miniatuurschilderen en mierenneuken.

De derde hoofdrol in Red Light ging naar de Belgische Maaike Neuville. Hebben jullie gemerkt dat zij het voortouw neemt in het protest tegen de cultuurbesparingen van de Vlaamse minister-president Jan Jambon?

Van Houten: Maaike was de beste actrice voor de job. We kenden haar van de Nederlandse film Ik omhels je met duizend armen. Toen al was er een klik. Ze is erg veelzijdig en heeft een prachtig hoofd om naar te kijken. Heel goed toch dat ze protesteert? Ze heeft dat stillige en serene, maar ze is ook een heethoofd. Een heel leuke combinatie. Godzijdank dat er mensen zoals zij rondlopen. De kunsten zijn een behoorlijk belangrijk onderdeel van onze samenleving. In Nederland hebben we dezelfde treurige situatie meegemaakt. Wat dat betreft, zijn het in de hele wereld beroerde tijden.

Waar komt u voor op straat?

Van Houten: Ik hou niet van grote groepen, dus demonstreren vind ik niet fijn. Maar ik heb het wel gedaan toen in Nederland gesnoeid werd op cultuur. Voor dingen zoals de klimaatverandering en de verrechtsing van het politieke landschap wil ik wel de straat op gaan. Zeker nu ik zelf een kind heb. Alleen, wanneer vind je tijd voor protest als je nog een klein kind hebt en altijd op de set staat? Misschien klinkt dit laf, maar ik heb veel gemist door altijd maar te draaien. Zo raak je de connectie kwijt met wat er daadwerkelijk in de wereld gebeurt. Je zit vast in de fantasywereld.

Macht spelen is saai. Ik speel veel liever de donkere kant. Dat zit veel meer in mij. Melancholie, pijn, verdriet? Kom maar op!

In mei viel na acht jaar het doek over Game of Thrones. Acht jaar is een hele hap uit iemands leven.

Van Houten: Op de allerlaatste draaidag was ik geëmotioneerd, maar ik heb een nuchtere persoonlijkheid. Ik ben wel een van de vele gezichten van de serie geworden, maar ik voelde me een kleine schakel in een hele grote machine. Ik heb me op de set best vaak een buitenbeentje gevoeld. Ik heb vaak gedacht: het liefst zouden ze die Hollandse vrouw weg doen, gelukkig kunnen ze het personage er niet zomaar uitschrijven. Het was niet mijn gelukkigste rol, zal ik maar zeggen. Game of Thrones geeft je een bepaalde status. Mensen vinden dat geweldig en cool. Ik heb superleuke mensen ontmoet en ik heb een hele leuke tijd gehad, maar Instinct is veel persoonlijker. Ik speel de hoofdrol, ik coproduceer, mijn beste vriendin regisseert, het onderwerp spreekt me erg aan. Dat is toch wat anders.

Zegt u nou dat Melisandre u eigenlijk niet lag?

Van Houten: Toen haar imperium in elkaar zakte, werd het eindelijk leuk. Macht spelen is saai. Ik ken dat niet. Het zit niet in mijn palet. Ik ben geen extreem zelfverzekerde vrouw, ik moet dat acteren. Ik speel veel liever zelftwijfel, menselijke gebreken, angst, schaamte, de donkere kant. Dat zit veel meer in mij. Melancholie, pijn, verdriet? Kom maar op! Het put me uit, maar I love it.

Is het contrast tussen Red Light en Game of Thrones groot of enorm? Mist u de luxe?

Van Houten: Het contrast is enorm. Ook in mijn salaris. In plaats van honderd euro verdien ik bij wijze van spreken nog 50 cent. Maar het werk is hetzelfde en ik vond mijn spelplezier weer. De show is geweldig en alles rond Game of Thrones is luxe. Maar de opnames heb ik nooit als luxueus ervaren. Ik heb het tijdens Game of Thrones continu koud gehad. Onder mijn kostuum met enorme mouwen en een arsenaal aan kledingspullen droeg ik honderdduizend lagen thermisch ondergoed. Naar de wc gaan is een hele operatie, dus durf je amper water te drinken als er een scène gepland is op een klif drie kilometer van het basiskamp.

Ik ben een fragiel mens. Ik heb mijn rust en warmte nodig. Tijden de opnames van Instinct voelde ik me daarentegen een prinses. Een jongen bracht me een glas water of een jasje zodra ik het nodig had – dat kost helemaal niets want hij was ook mijn chauffeur. Op Game of Thrones was het vaak een lopende lunch: dat betekent dat je snel wat eet als het even kan. Dan schrok je in een donkere tent ergens op een slagveld iets uit een pvc-doos zonder te herkennen wat je precies bestelde. Geef mij dan maar de Belgen die een uur tafelen.

Voor de laatste zes afleveringen van Game of Thrones werd een budget van 90 miljoen dollar uitgetrokken. Teleurgestelde fans eisten met een petitie een andere afwikkeling. Hoe blikt u terug op de evolutie van de reeks?

Van Houten: Het is wel een beest geworden. Het werd zo kolossaal en bigger than life dat zelfs ik soms dacht: dit gaat wel erg ver. Maar het is een classic, ik ben deel geweest van iets fenomenaals en dat is wel geinig. Van die gekke populariteit heb ik op straat weinig last. Ik heb een bril op. Ik zoef door iedereen heen. Niemand die mij herkent. Toch niet op de schaal van Peter Dinklage of Nikolaj Coster-Waldau. Hun kop herken je onmiddellijk. Ik word pas herkend als ik een rode pruik opzet. Zet een andere pruik op en je bent weer een ander meisje. Dat voordeel hebben vrouwen dan wel. (lacht)