Bij het zien van de beelden uit de Syrische stad Kobani heb je je waarschijnlijk al afgevraagd: waarom keken wij zo lang toe terwijl IS een stad verovert die wordt verdedigd door ‘pro-Westerse strijders’? Waarom begonnen de VS bij Kobani zo laat met IS te bombarderen en leveren ze nu pas wapens aan de Koerden? Waarom staan Turkse tanks aan de grens terwijl IS wijken in Kobani inneemt? Waarom moesten honderdduizenden mensen de prikkeldraad van de gesloten Turks-Syrische grens doorknippen om veiligheid te vinden?
Journalist Pieter Stockmans trok met de Syrisch-Koerdische Belg Roni Hossein naar Syrië en Turkije. In Syrisch Koerdistan verbleven ze wekenlang bij gewone mensen, partijen en milities die een stervend land reanimeren, terwijl stukken ervan worden belegerd door IS. Ze vonden een strijd om grond én waarden.
Aan de Turks-Syrische grens nemen ze u mee naar gewonde jihadisten. Aan de grenzen van Europa dompelen ze u onder in de leefwereld van een verloren generatie oorlogskinderen.
Vanaf morgen leest u hun reportagereeks op Knack.be.
Voor het antwoord op al deze vragen moeten we de Koerdische vrijheidsstrijd leren kennen, en hoe die kadert in het Turks-Koerdische vredesproces en de Syrische burgeroorlog. En vooral: de rol van de VS en Europa in dit kluwen.
1. Wat in Kobani gebeurt heeft zijn wortels in WOI
Na WOI valt het Ottomaanse Rijk en verhinderen Turkse nationalisten het ontstaan van een Koerdische staat. De Koerden worden één van de grootste staatloze volkeren ter wereld. De Britten en de Fransen verdelen 40 miljoen Koerden over Turkije, Syrië, Irak en Iran: landen die hen agressief proberen te assimileren.
Na jarenlange bloedige onderdrukking door de Turkse overheid begint de Koerdistan Arbeiderspartij (PKK) in 1984 een gewapende strijd voor onafhankelijkheid in zuidoost-Turkije. Ze komen op de terreurlijst omdat ze terroristisch geweld gebruikt tegen een NAVO-lidstaat.
2. De Amerikaanse invasie in Irak en de Syrische revolutie haalden het deksel van de onderdrukte Koerdische vrijheidsdroom
Na de Amerikaanse invasie in Irak en de val van Saddam Hoessein in 2003 grijpen de Koerden hun kans en richten ze na een interne strijd Koerdistan op. Het wordt een zo goed als onafhankelijke regio in Irak onder leiding van Massoud Barzani.
Vandaag is het de meest welvarende en stabiele regio van het verscheurde land.
De Syrische revolutie doet vanaf 2011 vele slapende conflicten ontwaken, en de positie van de Syrische Koerden is daar één van. Onder het haast fascistische Arabische nationalisme van Bashar al-Assad waren vele Koerden lange tijd zelfs niet erkend als Syrisch staatsburger. Het Koerdische noorden was één van de meest verwaarloosde regio’s van het land, ook al is er veel olie aanwezig. En de Koerdische taal was verboden. Geen wonder dat de Koerden een kans zagen om, net zoals uit de Iraakse chaos, nu ook uit de Syrische chaos een autonome regio te doen rijzen.
PKK vecht bijvoorbeeld al 30 jaar zonder succes tegen onderdrukking en voor autonomie in Turkije, en zie hier: een gebied in Syrië dat dankzij een oorlog voldoende chaotisch is om er een begin van een eigen Koerdische staat te vestigen.
3. De PKK en hun Syrische YPG-milities haalden de bovenhand na een interne Koerdische machtsstrijd waarin de Amerikanen foute keuzes maakten
Niet alle Syrische Koerden denken daar hetzelfde over. Na de revolutie raken de Syrische Koerden verspreid over verschillende coalities:
- Slechts één Koerdische partij blijft in de Syrische Nationale Raad (SNR), een orgaan van oppositiepartijen gedomineerd door de Syrische Moslimbroeders en achter de schermen beïnvloed door Turkije. Zij zijn tegen autonomie voor de Koerden, maar zeggen dat elke Syriër gelijke rechten krijgt, dus ook de Koerden.
- De meeste Koerdische partijen richten samen de Koerdische Nationale Raad (KNR) op, gesteund door de president van Iraaks Koerdistan Massoud Barzani. Zij willen een politiek volledig autonome Koerdische regio in Syrië.
- Eén Koerdische partij die ook politieke autonomie wil, gaat niet bij de Koerdische Nationale Raad: de Democratische Unie Partij (PYD). De PYD bestaat sinds 2003 en is nauw verbonden met de PKK van Abdullah Öcalan, die in een machtsstrijd verwikkeld zit met Massoud Barzani. Daarom sluit PYD aan bij het linkse Nationaal Coördinatiecomité voor Democratische Verandering.
De VS willen de Syrische oppositiekrachten verenigen. Ze vragen de KNR om samen met de SNR te strijden voor de val van Assad, en het daarna eens te worden over Koerdische autonomie in Syrië. De VS hadden moeten weten dat de KNR dit zou weigeren.
De KNR kan immers geen deel uitmaken van een orgaan dat onder Turkse druk nooit een gedecentraliseerde staat met autonomie voor de Koerden zou aanvaarden. Turkije streeft immers een gecentraliseerde Syrische staat na met een islamistische regering, en laat islamisten vrij over de Syrisch-Turkse grens bewegen om de Koerden onder controle te houden.
4. De Koerden strijden niet zomaar tegen IS, ze verdedigen Kobani als deel van hun autonome regio Rojava in noord-Syrië. Kobani is nog maar twee jaar ‘bevrijd’
Noch de KNR, noch de PYD wil deel uitmaken van de Syrische oppositie die gesteund wordt door de VS en Turkije. Ze wachten niet op Koerdische autonomie die er met een Syrische oppositie onder controle van Turkije toch niet zou komen, maar besluiten feiten op de grond te gaan creëren.
In juli 2012 sluiten ze een belangrijk akkoord dat het begin van het autonome Rojava zou inluiden. Ze zouden samen strijden voor een autonome Koerdische regio in Syrië – PYD claimt de hele strook land aan de Turks-Syrische grens, hoewel er in vele steden daar een Arabische meerderheid bestaat. YPG wordt het leger van Rojava.
Amper twee weken later “bevrijden” YPG-troepen verschillende belangrijke steden in noord-Syrië, waaronder Kobani. De troepen van Assad trekken zich verbazingwekkend makkelijk terug, wat vermoedens doet rijzen dat Assad de regio aan de separatistische Koerden overlaat omdat hij weet dat die tegen het Vrije Syrische Leger zouden vechten.
Zo gebeurt het ook. YPG voert strijd tegen gewapende oppositiegroepen en verdrijft ze uit drie kantons. PYD en KNR besluiten samen een autonome regering op te richten om die “bevrijde” kantons te besturen: Afrin, Jazira en… Kobani. Twee jaar later dreigt het kanton Kobani in handen van IS te vallen, wat altijd de Turkse strategie is geweest.
5. De PKK en YPG nemen de controle over, bouwen een seculier en progressief land, en worden de sterkste vijand van IS(IS)
Voor het zover kwam, nam PYD en hun moederpartij PKK de controle over in Rojava. Oude vetes tussen de PKK van Öcalan en de KNR van Barzani komen weer aan de oppervlakte. De KNR wil van Rojava een verlengstuk van Iraaks Koerdistan maken en het onder de invloedssfeer van Barzani brengen. Dat was voor de VS een optie, omdat zij goede relaties hebben met Barzani en geen officiële relaties met PYD kunnen hebben. PYD wil Rojava uiteraard in de invloedssfeer van PKK houden en besturen volgens de ideologie van Öcalan: socialisme, emancipatie en gedecentraliseerd lokaal zelfbestuur.
Tijdens mijn bezoek aan Rojava een maand geleden zag ik nergens de vlag van Iraaks Koerdistan en het portret van Barzani, en overal de vlag van PKK en het portret van Öcalan.
Rojava wordt effectief een gebied gecontroleerd door PKK, dat ook steeds meer de controle over YPG overneemt. Als het de KNR was geweest die Rojava en de militie YPG had gecontroleerd, hadden de Amerikanen sneller verregaande militaire steun geboden zoals ze dat deden met Barzani’s peshmerga-troepen in Irak.
Maar het werden PYD en PKK. Sindsdien implementeren deze partijen vol zelfvertrouwen de eigen agenda in Rojava. Ze beginnen Rojava te besturen als onderdeel van de “Unie van de Gemeenschappen van Koerdistan”. Dat is een de facto confederale Koerdische staatsstructuur in Syrië en Turkije, opgericht door de PKK volgens een model dat Öcalan in 2005 afkondigde.
Ik zag zelf hoe relatief goed de autonome lokale volksraden in drie kantons functioneren, met eigen ministers, instituten, een krant, een televisiezender, sportclubs, Koerdische taalscholen, cultuurcentra, politie en een eigen leger.
Zo werd PKK de belangrijkste speler in Kobani, en YPG de sterkste militie die IS confronteert. Het is deze YPG die de controle over Kobani verwierf en die dreigt te verliezen aan IS, dat Kobani kost wat kost wil veroveren omdat het dan een uitgestrekt deel van de Turks-Syrische grens controleert.
6. IS heeft Kobani aangevallen omdat ze willen vermijden dat een Autonome Koerdische Regio groeit in gebied dat volgens hen tot het islamitische kalifaat behoort
IS wil zijn gebied richting Turkse grens uitbreiden. Bovendien zou de val van Kobani symbolisch zijn omdat de stad de wieg is van de “Rojava-revolutie”. Zonder Kobani is Rojava als Autonome Koerdische Regio in Syrië amper levensvatbaar. De andere twee kantons – Afrin en Jazira – liggen erg ver van elkaar. Afrin is klein, en in Jazira bevinden zich ook nog elementen van het Syrische regime.
Ook zou de droom om de drie losse kantons te verenigen in een aaneengesloten gebied, nog verder weg zijn.
7. Turkije verhindert hulp aan Kobani. President Erdogan gebruikt IS als zijn lange arm, omdat die hetzelfde doel als Turkije hebben: Rojava kelderen
Turkije blijft zich verzetten tegen een autonome regio voor de Koerden in Turkije en ziet zulke regio ook net over de grens niet graag verrijzen. Turkije speelt nu een koel en berekend spel.
De Turkse president Erdogan en IS zijn allebei vijanden van PKK. Erdogan kan IS als lange arm gebruiken om Kobani, een belangrijk stuk van Rojava, te doen vallen en zo het autonome project van PKK te kelderen.
Erdogan gokt op de val van Kobani en de verzwakking van PKK: ze laten IS rustig hun gang gaan, terwijl ze de toevoer van wapens en strijders naar PKK afblokken. Vele Koerden in Turkije willen naar Kobani gaan om mee te vechten, maar de grens is gesloten en er zijn geen wapens. Zo probeert Erdogan een sterkere onderhandelingspositie te bekomen in het vredesproces met PKK in eigen land. Hij speelt met vuur, want Öcalan dreigde ermee opnieuw de oorlog te verklaren aan Turkije. Erdogan moet weten dat al wat in Kobani gebeurt, ook in Turkije gebeurt.
Pas nadat de VS toch wapens begon te leveren aan de Syrische Koerden kon Turkije niet achterblijven. Maar Erdogan zal van de VS verwachten dat ze PYD en PKK onder druk zetten om Erdogan’s eis in te willigen: dat PKK met zijn YPG-troepen samen met het Vrije Syrische Leger tegen Assad zou vechten.
PKK vecht met het Vrije Syrische Leger tegen IS, maar heeft geen belang om zich nu tegen Assad te keren. Als ze dat wel doen, riskeren ze hun bevolking bloot te stellen aan de luchtaanvallen van het Assad-regime. Dan is het zeker gedaan met Rojava. Anderzijds: dat de VS hen nu wapens leveren, betekent ook dat ze naar de VS moeten luisteren.
8. Europa en de VS aarzelden lang om Kobani te helpen omdat ze NAVO-bondgenoot Turkije niet voor de borst willen stoten, en omdat ze de “terroristen” van PKK niet kunnen versterken
Zowel het kalifaat van IS als Rojava worden beschouwd als “terroristische” structuren en beiden dagen ze het status quo van de natiestaten van Turkije, Syrië en Irak uit. Als we de PKK zouden bewapenen, dan zouden we de PKK niet enkel helpen om IS te bestrijden, maar ook om Rojava te redden. Het zou niet enkel een verzwakking van het kalifaat betekenen, maar ook een versterking van Rojava. Dat staat haaks op één van Turkije’s belangrijkste doelstellingen: autonomie voor Koerden verhinderen.
Vooraleer het Westen kan beslissen om PKK verregaand te steunen, om PKK van de terroristenlijst af te halen en samen met hen efficiënt tegen IS te strijden, moet de kwestie “Rojava” worden uitgeklaard. En dat betekent: Turkije moet erkennen dat de Koerden recht hebben op een vorm van autonomie in Turkije én Syrië.
9. Vandaag IS, morgen de Syrische rebellen
Vele Syriërs wantrouwen PKK. Met geweld rukte PKK Rojava los uit de handen van de Syrische oppositie. PKK’s project van “democratische autonomie” kan een model vormen voor de rest van Syrië, maar ze hebben veel vijanden gemaakt. Vandaag is IS de grote vijand, maar ook de Syrische oppositie zal het gebied niet opgeven.
Hoe schitterend het werk ook is dat PKK levert in de ontwikkeling van de “bevrijde” gebieden, met een strategisch verstandigere aanpak zouden ze Rojava stevigere fundamenten kunnen geven. Politieke gesprekken tussen de Syrische oppositie en PYD/PKK zijn een noodzaak, anders worden het ooit opnieuw militaire gevechten. En hoe meer PKK de instituten in Rojava opbouwt, hoe meer ze te verliezen zullen hebben.
Dit stuk kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek. Volg Pieter Stockmans op Twitter en Facebook.
Journalist Pieter Stockmans trok met de Syrisch-Koerdische Belg Roni Hossein naar Syrië en Turkije. In Syrisch Koerdistan verbleven ze wekenlang bij gewone mensen, partijen en milities die een stervend land reanimeren, terwijl stukken ervan worden belegerd door IS. Ze vonden een strijd om grond én waarden.
Aan de Turks-Syrische grens nemen ze u mee naar gewonde jihadisten. Aan de grenzen van Europa dompelen ze u onder in de leefwereld van een verloren generatie oorlogskinderen. Vanaf morgen leest u hun verhaal op Knack.be.
Dagboek: Tekenles in de schaduw van IS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier