‘3 redenen waarom de fiscale speeltijd voorbij is’

Mark Delanote, professor fiscaal recht, merkt op dat het fiscale speelveld voor de grotere spelers aanzienlijk in omvang aan het krimpen is. Hij onderscheidt in essentie drie oorzaken.

Het is niet de eerste keer dat onderzoeksjournalisten uitpakken met exotische fiscale verhalen. Eerst waren er de Leaks (Offshoreleaks, Luxleaks en Swissleaks). Thans is het de beurt aan de Papers. Het begon met de Panama Papers, die menig beroemdheid deed blozen en tal van bedrijven in verlegenheid bracht. Net op het moment dat deze Panama Papers werden verdrongen naar politiek zorgvuldig uitgekiende en bijgekleurde rapporten en aanbevelingen, schoten de Paradise Papers uit de startblokken.

De via de Leaks en Papers blootgegeven informatie, onthult een veelheid aan (vaak fiscaal geïnspireerde) fenomenen. Soms betreft het verborgen gehouden rekeningen of structuren in het buitenland. Dan weer gaat het over bepaalde overheidsbeslissingen die een bepaalde onderneming op een wel zeer gunstige manier behandelen. Nog andere keren gaat het over handig in elkaar gepuzzelde (al dan niet legitieme) fiscale schema’s met als (uitsluitende) doelstelling de globale belastingdruk (aanzienlijk) te verminderen.

Het verhaal rond die Leaks en Papers wordt met een dergelijke intensiteit gebracht dat het lijkt alsof het merendeel aan multinationals en “High Net Worth individuals” zich aan dergelijke fenomenen “bezondigen” en zich hiermee meteen ook zouden distantiëren van de gewone burger of kleine ondernemer die – bij wijze van pasmunt voor de hebberigheid van enkelingen – het fiscaal gelag moeten betalen.

Dit aanvoelen (ofschoon begrijpelijk) sluit uiteraard niet volledig aan op de realiteit. Enige omzichtigheid is inderdaad op zijn plaats. De rode draad bij de genoemde fenomenen is en blijft heel vaak de wens van de betrokken belastingplichtigen om (al dan niet binnen het kader van de wet of desgevallend ondersteund door de wetgever) zo min als mogelijk belastingen te betalen.

Fiscaal ruggensteuntje, ook voor u

Maar daar moeten we op zich niet flauw over doen. De meesten onder ons, koesteren die wens. Ook de gewone burger of kleine ondernemer laat er zich wel eens toe verleiden om de randjes eraf te lopen, of zelfs een fiscaal scheve schaats te rijden. Ook de gewone burger of kleine ondernemer (vaak bij monde van één of andere belangenvereniging) verkrijgt van de overheid wel eens een fiscaal ruggesteuntje.

Vanwaar komt dan die ergernis? Ook daar is het antwoord op zich vrij logisch. De fiscale bewegingsvrijheid voor de gewone burger is al bij al vrij beperkt, daar waar de grotere spelers vooralsnog over meer vrijheid beschikken (en zeker in het verleden beschikten) om hun fiscale pionnen zo strategisch als mogelijk te plaatsen, daarbij vaak steunend op de laksheid of inschikkelijkheid van bepaalde overheden.

Nochtans moet hierbij wel meteen worden opgemerkt dat ook het fiscale speelveld voor de grotere spelers aanzienlijk in omvang aan het krimpen is. Dit heeft in essentie drie oorzaken.

Ten eerste beschikken fiscale administraties over meer en meer middelen om de fiscale fraude of de (extreme vormen van) belastingontwijking op te sporen en te sanctioneren. Performantere onderzoeksmethoden, aangescherpte knowhow, verlengde onderzoekstermijnen, de meer doorgedreven grensoverschrijdende uitwisseling van informatie, meer volwassen antimisbruikbepalingen op internationaal niveau… Samen geven zij vorm aan de groeiende wil om fiscaal laakbaar handelen een halt toe te roepen.

Ten tweede wordt meer en meer aandacht besteed aan de rol van de tussenpersonen (de – vaak zelfverklaarde – fiscaal adviseurs, banken, advocaten,…) die (samen met de belastingplichtigen) meer en meer blijk zullen moeten geven van een transparante houding naar de belastingheffende overheden toe. De tijd dat een adviseur meent dat hij kost wat kost de overheid een hak moet zetten om zijn cliënt te dienen, lijkt toch (in bepaalde jurisdicties soms wat schoorvoetend) plaats te maken voor een klimaat waarin de tussenpersonen de bruggenbouwers moeten zijn tussen belastingplichtigen en fiscale overheden.

Ten derde worden ook overheden zelf meer en meer op de vingers getikt indien zij (te grote) fiscale geschenken uitdelen om (bepaalde groepen) belastingplichtigen of ondernemingen ter wille te zijn. De klassieke belastingparadijzen zullen zeker kunnen getuigen van de verhoogde internationale druk die op hen wordt gezet om transparantie te verlenen. Daarnaast (binnen EU-context) volhardt de Europese Commissie in haar aanpak om elke vorm van niet toegelaten “fiscale” staatssteun en halt toe te roepen. Meer en meer stemmen gaan overigens op om nu daadwerkelijk werk te maken van een meer geharmoniseerde vennootschapsbelasting.

Nieuw denkpatroon

Deze initiatieven (die dus het handelen impacteren, zowel van de belastingplichtige zelf, als van diens adviseurs, maar ook van de overheden zelf) zullen er op termijn toe moeten leiden dat iedereen uiteindelijk begint te beseffen dat de fiscale speeltijd voorbij is. Niet het (al te agressief) ontwijken (of erger, het ontduiken) van het fiscaal recht, maar wel de coherente en consequente toepassing ervan moet de leidraad zijn bij de uitbouw van een economische activiteit. Ook de overheden zullen zich bij dit nieuwe denkpatroon moeten aansluiten en hun fiscaal beleid in die zin moeten aanpassen. Het is duidelijk dat juridische logica en fiscaal ethisch denken in deze een tandem moeten vormen.

Waar staan we nu? Allicht ergens in de overgangsfase. Veel van de voornoemde initiatieven, zijn nog maar pas in de wetgeving opgenomen. De reële effecten ervan zullen dus vermoedelijk pas binnen enkele jaren volledig tastbaar worden. In tussentijd zullen de overheden hun fiscaal beleid moeten gaan aanpassen. Ook aan de zijde van de belastingplichtigen (en hun – vaak overzeese – adviseurs) groeit meer en meer het besef dat er komaf moet worden gemaakt met de te agressieve fiscale structuren, al ware het maar om negatieve imagoschade te vermijden.

Slotsom. Leaks en Papers hebben nog wel even hun nut, maar vroeg of laat – dat hoop ik althans – zal het fiscale klimaat wel voldoende opwarmen zodat de fiscale ergernissen vanzelf verdampen.