‘Welke invloed hebben traumatische ervaringen op onze hersenen?’

‘Ondanks een toenemende belangstelling voor de gevolgen op lange termijn van trauma op de hersenen, is er nog maar weinig bekend over de effecten op sociaal gedrag’, schrijft Anna Hudson van de blog Mensenkennis.be.

Meer dan één vrouw op drie in België (36%) geeft aan dat ze fysiek en/of seksueel geweld heeft ervaren vanaf de leeftijd van 15 jaar. Alsof dat nog niet schokkend genoeg is, geeft één Belgische vrouw op vier aan dat ze dergelijk geweld heeft ervaren voor de leeftijd van 15 jaar. Daarenboven leert een enquête van Amnesty International ons dat er per dag acht gevallen van verkrachting worden gerapporteerd aan de Belgische autoriteiten.

Deze cijfers zijn niet alleen zorgwekkend hoog, ook de gevolgen van dergelijke ervaringen zijn reden tot ongerustheid. Dit misbruik kan langdurige effecten hebben op welzijn en cognitief-emotioneel functioneren. Verder toont hersenonderzoek aan dat er verschillen zijn in hersenstructuur en -functie tussen mishandelde en niet-mishandelde kinderen. Ondanks toenemende belangstelling voor de lange-termijn gevolgen van trauma op de hersenen, is er nog maar weinig bekend over de effecten op sociaal gedrag.

Effecten van mishandeling op kinderen

Dergelijk misbruik kan de normale sociale, cognitieve, en emotionele ontwikkeling van een kind ernstig verstoren en kan langdurende negatieve effecten hebben voor getroffen volwassenen. Kindermishandeling wordt gedefinieerd als misbruik of verwaarlozing door een ouder of verzorger, die resulteert in schade bij een kind.

Er zijn vier hoofdcategorieën van mishandeling: fysiek misbruik, seksueel misbruik, emotioneel/psychologisch misbruik, en verwaarlozing. Een totaal van 14% van de Belgische ondervraagde vrouwen rapporteert fysiek geweld te hebben ervaren voor hun 15de verjaardag, 14% seksueel geweld, en 11% psychologisch geweld. Slachtoffers die fysiek, seksueel, en/of emotioneel misbruik of verwaarlozing tijdens hun kindertijd of adolescentie hebben meegemaakt lijden niet alleen aan emotionele angst, psychologisch schade, en fysiek letsel, maar hebben zij ook meer kans op problemen met het geheugen, leren, en aandacht. Daarnaast zijn zij ook gevoeliger voor bedreigende stimuli zoals afbeeldingen van boze gezichten en hebben zij meer kans op psychische problemen waaronder het ervaren van angst of depressieve gevoelens.

Dit is begrijpelijk, aangezien misbruik en mishandeling zorgt voor een schending van vertrouwen die de percepties van overlevenden over andere mensen en hun interacties met anderen kan veranderen. Hoewel deze veranderingen in sociaal gedrag en interactie een heel grote impact kunnen hebben op de levenskwaliteit van de slachtoffers, wordt er vreemd genoeg momenteel maar weinig aandacht aan besteed.

Ons onderzoek: het begrijpen van anderen

Onze onderzoeksgroep doet momenteel onderzoek naar het effect van misbruik in het vroege leven (kindertijd/adolescentie) op het inleven in de gevoelens en gedachten van anderen in de volwassenheid. De bekwaamheid om na te denken over de overtuigingen en intenties van andere mensen en het perspectief van een andere persoon te begrijpen is cruciaal voor de menselijke interactie en het voorspellen van hoe anderen zich zullen gedragen.

Vorig jaar, voerden we een onderzoek uit naar empathie en het nemen van perspectief bij Vlaamse vrouwen met een geschiedenis van fysiek en/of seksueel misbruik in de kindertijd. Vrouwen die dergelijk misbruik hadden meegemaakt, waren minder geneigd om kennis van het perspectief van een andere persoon te gebruiken bij het maken van beslissingen. Bovendien waren de getroffen vrouwen beter in het onderbreken van sociaal gedrag (met name het stoppen met kopiëren van de acties van een andere persoon) wat aantoont dat getroffen vrouwen beter zijn in het denken over zichzelf als afzonderlijke persoon.

Ten slotte en in tegenstelling tot vroegere studies die verminderde empathische bezorgdheid aantoonden na trauma, meldden de Vlaamse getroffen vrouwen meer empathische bezorgdheid voor anderen en minder persoonlijke angst bij (ingebeelde) stressvolle situaties. We kunnen verschillende belangrijke conclusies trekken uit dit onderzoek: ten eerste, dat getraumatiseerde vrouwen bij het oplossen van een taak meer geneigd zijn om op hun eigen perspectieven te vertrouwen, dan om het perspectief van een andere persoon te gebruiken; ten tweede, dat zij zich mentaal meer kunnen afscheiden van anderen; en ten slotte, dat hoewel ze in een schrijnende situatie meer empathie voor anderen meldden dan de non-getraumatiseerde vrouwen, ze er beter in sloegen om kalm te blijven.

Reacties op sociale situaties

Maar beïnvloeden dergelijke ervaringen ook onze hersenen? De effecten van trauma in de kindertijd op de hersenen zijn goed gedocumenteerd. Er zijn structurele verschillen (d.w.z. gebieden die groter of kleiner zijn), functionele verschillen (gebieden die meer of minder actief zijn, of die op verschillende prikkels reageren), en verschillen in connectiviteit (verschillen in de verbindingen tussen verschillende gebieden in de hersenen). Wat we reeds weten over hoe getraumatiseerde hersenen reageren op sociale situaties is echter meestal gericht op de reactie van de hersenen op emotioneel materiaal – bijv. foto’s van emotionele gezichten. Typisch hier is de bevinding dat getraumatiseerde individuen een grotere hersenreactie “in het emotioneel centrum van de hersenen” vertonen op bedreigende gezichten. Er is minder bekend over wat er gebeurt in de hersengebieden betrokken bij empathie en sociaal gedrag wanneer iemand met een verleden van kindermisbruik nadenkt over wat anderen mogelijk denken.

Anna Hudson is als doctorandus, onder supervisie van prof. dr. Sven Mueller en prof. dr. Marcel Brass, verbonden aan de vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie van de Universiteit Gent. Deze vakgroep is een onderdeel van PSYNC, het consortium klinische psychologie.