‘We worden geconfronteerd met een opstoot antipolitiek die doet denken aan zwarte zondag uit 1991’

‘Het gevoel van onmacht om het beleid in een bepaalde richting te kunnen sturen, uit zich op uiteenlopende manieren’, schrijft Peter Van Rompuy. ‘Nu de politiek in hun ogen faalt, wil de burger het heft terug in eigen handen nemen.’

Er ging veel aandacht naar de laatste peiling. Maar aan de meest opmerkelijke vaststelling ging haast iedereen voorbij. Het verlies van de regeringspartijen gaat deze keer amper naar de traditionele oppositie – SP.a en Groen – maar bijna volledig naar de extremen, Vlaams Belang (en PVDA). Niet alleen het vertrouwen in de regering krijgt dus een knauw, maar ook het vertrouwen in ‘de politiek’ in het algemeen. Blijkbaar behoren ook N-VA en Groen in de ogen van de kiezer tot het establishment, dat ze zelf zo verafschuwen. Het beeld van een failed state straalt af op alle partijen die ooit verantwoordelijkheid voor het beleid droegen. Het vertrouwen van de burger in de helende wisselwerking tussen meerderheid en oppositie raakt ondermijnd. We worden geconfronteerd met een hevige opstoot van onversneden anti-politiek, die herinneringen oproept aan het klimaat rond ‘zwarte zondag’ in 1991.

Eigenlijk willen de meeste van deze ontgoochelde Vlamingen helemaal niet voor een extreme partij stemmen. Met hun stem willen ze vooral ‘de politiek’ onder druk zetten. Ze voelen zich daarbij eerder politiek dakloos. Dit gevoel van onmacht om het beleid in een bepaalde richting te kunnen sturen, uit zich op uiteenlopende manieren. Enerzijds op een negatieve wijze, waarvan de lawine aan wilde – en soms zelfs gewelddadige – stakingen de exponent zijn. Maar ook op een constructieve manier, zoals het recente burgermanifest van enkele CEO’s rond Johnny Thijs. Nu de politiek in hun ogen faalt, wil de burger het heft terug in eigen handen nemen.

Burgerinitiatieven

In andere Europese landen gaven crisissituaties aanleiding tot de opkomst van burgerbewegingen en zelfs burgerpartijen. Denk maar aan Syriza in Griekenland of Podemos in Spanje. Maar burgerinitiatieven komen niet exclusief uit linkse hoek. In Frankrijk lanceerde de minister van economie Emmanuel Macron – gangmaker van de nu fel gecontesteerde wetten tot flexibilisering van de arbeidsmarkt – recent de burgerbeweging En Marche.

Politieke partijen zijn nog op zoek naar een goede manier om met dergelijke burgerinitiatieven om te gaan. Het was een vergissing om de uitgestoken hand van Johnny Thijs en co botweg af te wijzen. Zijn voorstellen afdoen als ‘politiek onhaalbaar’, versterkt enkel het gevoel dat de politiek ‘het nog steeds niet begrepen heeft’. Dergelijke burgerinitiatieven moeten net mee gemobiliseerd worden. Om de negatieve spiraal te doorbreken, moet de politiek in mijn ogen werk maken van vier omwentelingen.

Vier politieke omwentelingen

Ten eerste, creëer een toekomstperspectief. Dat kan de regering doen door een reeks ‘werven’ te lanceren. Begin met een werf over leefbare loopbanen, een maand later een over begroting/fiscaliteit, over veiligheid, over hernieuwbare energie, over competitiviteit, … Door elke werf af te sluiten met een hervorming, kan je stap voor stap de huidige sfeer van rien ne va plusdoorbreken.

Ten tweede, stop met ‘kaasschaaf’-besparingen. Al decennia lang worden begrotingsrondes afgesloten door alle departementen een ‘lineaire’ besparing op te leggen van enkele procenten. Door dit jaar na jaar te herhalen, ontstaat een kaasschaaf die keer op keer een hap uit het investeringsbudget neemt. Het gevolg zijn chronische onderinvesteringen in gebouwen en materieel voor gevangenissen, staatsveiligheid, justitie, etc die nu aanleiding geven tot het beeld van een failed state. Laat dus bij de volgende begrotingsopmaak de kaasschaaf in de schuif liggen en maak duidelijke beleidskeuzes.

Creëer bijvoorbeeld ruimte voor werkingsmiddelen door militairen te transfereren naar de politie, waar ze de openstaande functies nu niet ingevuld krijgen. Zo houdt defensie meer middelen over voor modern materieel. De politie krijgt een onmiddellijke injectie aan goed getraind personeel. En het kaki verdwijnt uit het straatbeeld. De staat zal er al heel wat minder failed uitzien.

Ten derde, er is nood aan een politieke cultuurschok. Het moet nu eens echt gedaan zijn met al dat openlijk gekibbel. Focus minder op communicatie en meer op daadkracht. Want onze instellingen zijn niet failed! Wel moeten ze hervormd worden. Om daarover akkoorden te kunnen sluiten, moet elke partij enkele eigen taboes durven loslaten. Het algemeen belang moet primeren op het partijbelang, en niet omgekeerd.

Ten vierde, doe een appel op de burgerzin. Talloze Vlamingen zijn nog steeds bereid zich te engageren om het land terug op de rails te krijgen. Ik pleit er al lang voor dat de Vlaamse regering een Flanders Technology 2.0 zou lanceren, van onderuit. Velen zitten te wachten om zich in te schakelen in een overtuigend toekomstverhaal. Als we die burger- en verantwoordelijkheidszin kunnen activeren zal er pas echt een frisse wind waaien door al onze instellingen!