‘We moeten vertrouwen hebben in de rechtsstaat die Spanje nog altijd is’

‘Wie de emotionaliteit uit het debat haalt, ziet in dat de meest verstandige houding die van de dialoog is’, schrijft CD&V-Kamerlid Vincent Van Peteghem over de situatie in Catalonië.

Het debat over wat gaande is in Spanje en Catalonië lijkt in ons land vandaag belangrijker dan het debat over de begroting of de Paradise Papers. Dat wil al iets zeggen. De Catalaanse kwestie beroert de gemoederen, niet in het minst door diverse uitspraken van excellenties binnen de federale regering over het thema. Emotionaliteit kan een goede eigenschap zijn in het publieke debat. Maar we moeten erover waken dat het niet de bovenhand neemt en onze bilaterale en Europese belangen in de weegschaal komen te liggen. Dit debat moeten we op een doordachte en redelijke manier voeren. En laten we vooral ook de feiten niet vergeten.

Op 28 september 2015 biedt de Spaanse premier Mariano Rajoy denieuwe Catalaanse regering dialoog aan ‘binnen de grenzen van de wet’. De Catalaanse regering weigerde dit en reageerde met de organisatie van een ongrondwettelijk referendum. Slechts 43 % van de stemgerechtigde kiezers komt opdagen. Madrid probeert het referendum te verhinderen. Zowel Human Rights Watch als Amnesty International rapporteren dat hierbij disproportioneel geweld gebruikt wordt. Dat geweld veroordelen we meteen.

Na het referendum, dat buiten de rule of law werd georganiseerd, herhaalt Rajoy de uitnodiging om de dialoog te voeren in het Spaanse Parlement. Opnieuw wordt de uitgestoken hand geweigerd. Op 27 oktober stemmen 70 Catalaanse parlementsleden, een nipte meerderheid van 51,85 %, voor een afsplitsing van Spanje. Twee parlementsleden zich en tien stemmen tegen. De overige 53 parlementsleden verlieten de zitting uit protest. De drie partijen die voor de afsplitsing stemden haalden bij de verkiezingen in 2015 samen 48 % van de stemmen. Tot spijt van wie het benijdt, vertegenwoordigen zij dus geen meerderheid van de kiezers. Catalonië is – om het zacht uit te drukken – verdeeld. Rajoy roept de Spanjaarden op om rustig te blijven, terwijl de Spaanse Senaat het befaamde artikel 155 van de Grondwet activeert en zo Catalonië onder voogdij plaatst. Er worden Catalaanse verkiezingen uitgeschreven op 21 december, opdat er zo snel mogelijk een nieuwe Catalaanse regering kan samengesteld worden. Op 30 oktober, de dag dat we vernemen dat Carles Puigdemont naar Brussel, de Europese hoofdstad is afgereisd, beslist het Spaanse gerecht Puigdemont en zijn regering aan te klagen voor rebellie, opruiing en misbruik van publieke middelen. Dat zijn de feiten.

Drie zaken zijn belangrijk voor CD&V in deze discussie. Eén van de meest essentiële waarden die ons in Europa verbindt, is die van het respect voor de rechtsstaat. Respect voor de Grondwet is fundamenteel. Het is het kader dat een land institutioneel vormgeeft, dat rechten en plichten, normen en waarden omvat, en een land en haar burgers verbindt. In de huidige discussie rond de juridische procedure moeten we dan ook waakzaam zijn dat we ons respect en geloof in de rechtsorde niet opgeven omwille van de emotionaliteit in dit debat. Het recht op zelfbeschikking is overigens niet absoluut, maar moet altijd binnen een wettelijk kader plaatsvinden. Wat als een burgemeester van een faciliteitengemeente in Vlaams-Brabant morgen een ongrondwettelijk referendum organiseert over een aansluiting bij het Brusselse of Waalse gewest? Gelukkig bestaat er een wettelijk kader dat hierop een antwoord geeft. Zouden we het pikken dat pakweg Spaanse politici met de regelmaat van de klok salvo’s afvuren in de pers? Nee, natuurlijk niet. Het kot zou te klein zijn.

Ten tweede hebben wij sinds dag 1 gepleit voor dialoog. Vandaag herhaalde premier Charles Michel dat de weg van de dialoog ook de enige mogelijke piste is waarin een oplossing schuilt. Bovendien is Michel hier de enige woordvoerder van onze Belgische regering. Daarom vinden wij het niet verstandig dat sommige excellenties uitspraken doen die de rol van de premier bemoeilijken en kant te kiezen. CD&V is niet tegen Catalonië of tegen Spanje, maar voor dialoog. Wie voor dat principe opteert, plaatst zich de facto boven de betrokken partijen om de zaken niet nog ingewikkelder te maken.

‘Dura lex, sed lex’

Het zal misschien niet verbazen, maar mijn betoog is er één van de nuance. Dat brengt ons bij een derde punt. Wie op een bepaald moment disproportioneel geweld gebruikt, krijgt het (terecht!) lastig in het publieke debat. Wij veroordelen dit ook ten zeerste met de strafst mogelijke bewoordingen. Wanneer het Spaanse gerecht – en dus niet de Spaanse regering – iemand aanklaagt omdat de grondwet overtreden werd, moet België dit respecteren. Het is ook zo dat het referentiekader voor de rechterlijke macht in Spanje nu eenmaal de Spaanse en niet de Belgische wetgeving is. Dura lex sed lex, zei een wijs man ooit, veelvuldig herhaald door hedendaagse politici.

Het klopt dat wie vandaag door een politieke bril naar het Spaanse conflict kijkt, niet kan begrijpen dat voormalige regeringsleiders worden opgesloten. Opgesloten, niet omwille van hun mening zoals sommigen doen uitschijnen, maar omdat ze een misdrijf hebben begaan. Mocht het zo zijn dat men louter op basis van een mening of politieke overtuiging zou worden opgesloten, dan verwerp ik dat en het Europees Hof van Justitie zou Spanje op basis van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens daar ook voor veroordelen. In ons land heeft het gerecht beslist om Puigdemont onder voorwaarden vrij te laten en dit zou ook in Spanje navolging kunnen krijgen want het spreekt voor zich dat een constructieve dialoog zich niet in de gevangenis afspeelt. Maar op dit ogenblik is dit echter een juridisch vraagstuk, waar noch de Spaanse uitvoerende macht, en al zeker niet de Belgische politiek zich in kan mengen. We moeten vertrouwen hebben in de rechtsstaat die Spanje nog altijd is. Het principe van de scheiding der machten is nog steeds de absolute basis van élke democratie die naam waardig en daar trekt mijn partij dan ook principieel de lijn.

Ik hoop dat ook Puigdemont dit onderscheid kan maken en inziet dat deze juridische aanpak losstaat van het politieke vraagstuk waarmee de Spanjaarden en Catalanen geconfronteerd worden. Pas dan kan er sprake zijn van een oprechte en constructieve dialoog. En laat ons focussen op de aankomende verkiezingen en zorgen dat die eerlijk en democratisch verlopen. Ondertussen blijven we hopen dat het diplomatieke werk achter de schermen met het oog op een politieke oplossing perspectief kan bieden.

Wie de emotionaliteit uit het debat haalt, ziet in dat de meest verstandige houding die van de dialoog is. Wij zullen onszelf die houding ook blijven aanmeten en ik zou iedereen willen oproepen tot kalmte en redelijkheid. Het is niet toevallig in België dat de vraag naar meer autonomie over de jaren heen tot stand kwam door een intense dialoog tussen alle partijen. Het is een lange weg en wellicht ook niet de meest makkelijke. Maar ze zal op termijn wel tot een oplossing leiden, terwijl dat voor andere strategische pistes niet zo zeker is. Ik hoop dat zowel Spanjaarden als Catalanen dat inzien.