‘We hoeven niet te treuren dat de Britten een Unie verlaten waar ze nooit echt deel van uitmaakten’

‘Wat Europa nu nodig heeft, is politieke verdieping in plaats van geografische uitbreiding’, schrijft Philipp Bekaert van Liberales. Hij ziet in een brexit een buitengewone politieke kans voor zowel de EU als het Verenigd Koninkrijk.

Op 23 februari 1942 pleegde de schrijver Stefan Zweig in Petropolis (Brazilië) zelfmoord. Hij kon niet langer de letterlijke én morele puinhoop aanzien die Europa was geworden. Kort nadien verscheen van hem postuum zijn opus magnum Die Welt von Gestern, waarin hij het Europa van voor 1914 schildert en de hoop uitdrukt dat datzelfde Europa eindelijk het goede in zichzelf zal laten primeren op het boze en dat de Europese volken op een dag zullen samenwerken in plaats van met elkaar oorlog te voeren.

In de geschiedenisbewuste traditie van deze grote humanist voel ik me Europeaan tot in mijn vingertoppen. En in de Europese Unie zie ik de (natuurlijk onvolmaakte) verwezenlijking van dat ideaal: zich bezinnen op de gezamenlijke geschiedenis, op een gezamenlijke culturele achtergrond, en samenwerken in plaats van oorlog met elkaar te voeren – voor de eerste keer in tweeduizend jaar.

Het klopt: migratie- en grensbeleid van de EU trekken op niets, de invoering van de euro was riskant, misschien zelfs onzinnig; enzovoort. Kritiek op het EU-beleid is absoluut terecht, het democratische spel wil het niet anders. Maar ga je bij de eerste foute beslissing van de Vlaamse regering al onmiddellijk het bestaansrecht van Vlaamse instellingen in vraag stellen?

Kritiek op een beleid betekent niet automatisch dat de betrokken politieke structuur moet verdwijnen. Een instelling kan worden hervormd of verfijnd wanneer blijkt dat de besluitvorming niet efficiënt genoeg is.

China en Rusland die zich in de handen wrijven

Zowel extreemlinks als extreemrechts juichen de Brexit – en over het algemeen een desintegratie van de EU – toe. Bij extreemrechts is deze houding logisch, al begin je je beter vragen te stellen wanneer je ziet dat dit desintegratieproces door Russische en Chinese leiders handenwrijvend wordt toegejuicht. Volgens extreemlinks is de EU niet sociaal genoeg – waarbij enerzijds vergeten wordt dat (en waarom) het niet bepaald linkse krachten waren die een brexit bepleitten, anderzijds dat het sociaal beleid (mede door toedoen van eurosceptische staten als Groot-Brittannië) niet tot de kernbevoegdheden van de Europese Unie hoort.

De Europese Unie is een structuur die door het beleid van de lidstaten wordt ingevuld. De eis om de hele Europese constructie omwille van partijdige politieke belangen teniet te doen en naar een niet nader gedefinieerd “Europa van de naties” terug te keren, is populistisch – en intellectueel gezien wel héél kort voor de bocht. Het getuigt bovendien van politieke naïviteit en gebrekkig historisch inzicht te geloven dat het “Europa van de naties” (dat waarschijnlijk grimmig erg op haar zustertje van voor 1914 zou lijken) een meer sociaal beleid zou voeren. Sommigen natiestaten, zoals Griekenland, willen dat natuurlijk wel en doen het ook al meer dan dertig jaar – grotendeels met geld van hun EU-partners.

Efficiënte besluitvorming

Zelf ben ik dol op het Verenigde Koninkrijk. Om familiale en andere redenen ben ik er sinds mijn kinderjaren regelmatig op bezoek, altijd graag. En toch lig ik niet wakker van een Brexit – noch van een Grexit, Czexit of Polexit.

Wat Europa nu nodig heeft, is politiek inzicht, politiek verdiepen in plaats van geografisch uitbreiden. Om tegenover Rusland en China te kunnen bestaan (en dus een sociaal beleid überhaupt te kunnen voeren), moeten de Europese naties niet alleen economisch, maar ook politiek sterk staan. Dat vereist efficiënte besluitvorming.

De EU-instellingen zijn aan hervorming toe; niet in de richting van minder, maar juist van méér Europa – maar dan enkel voor wie dat echt wil en bereid is het spel eerlijk te spelen. Het gaat gewoon niet anders. Laat de bevolking van elke lidstaat beslissen, en laat iedereen eruit die niet eerlijk meewil.

In die zin is een Brexit (en een Grexit en een Polexit en en en…), ongeacht zijn economische gevolgen die sowieso beheerst zullen moeten worden, een buitengewone politieke kans voor de EU en voor Groot-Brittannië zelf.

Gevoeligheden

De beslissing van het Britse volk stemt overeen met zijn politieke gevoeligheden: de Britten waren nooit echt bereid een deel van hun soevereiniteit af te staan aan een groter politiek geheel en hebben dan ook nooit deel uitgemaakt van een of andere politieke “unie” anders dan de Commonwealth, waarin ze de leiding hadden en geen soevereiniteit aan wie dan ook moesten afstaan. Hun beslissing is logisch en, vanuit ons huidige perspectief, historisch correct. We hoeven niet te betreuren dat ze een Unie verlaten waar ze nooit echt deel van uitgemaakt hebben, behalve dan als “de U-Boot van Washington”.

Buikgevoel

In een huwelijk beheer je financiële aangelegenheden best rationeel, want liefde en financiën hebben weinig met elkaar gemeen. Maar of je in een huwelijk stapt (of blijft), dat is een beslissing waarbij je je buik moet laten spreken. Je kunt niemand dwingen je te huwen, ook al vind je het zelf een leuk idee. Laat elk volk in Europa goed naar zijn buik luisteren en met zijn buik het ja- of het nee-woord spreken. Pas dan kunnen we rationeel beginnen.