‘Wat we van Philippe Geubels kunnen leren’

‘Taboe is niet alleen leerrijk en op bepaalde ogenblikken ontroerend, maar het deed me nadenken over de polariseringen die vandaag onze samenleving onleefbaar dreigen te maken’, schrijft Ludo Abicht van Vlinks.

In L’esprit de l’athéisme (2006) schrijft de Franse filosoof André Comte-Sponville op “Celui, ces années -là, qui m’en a le plus appris, en matière de morale, bien plus qu’aucun prêtre, bien plus, pendant longtemps, qu’aucun philosophe, c’est Georges Brassens.” (Vertaald: Degene die mij in die jaren het meest heeft geleerd op het gebied van moraliteit, veel meer dan welke priester dan ook, veel meer, gedurende lange tijd, dan welke filosoof dan ook; was Georges Brassens.) Ik vermoed dat de meerderheid van de lezers die de liedjes van deze troubadour kennen het met hem eens zullen zijn. Zijn anarchistische, atheïstische overtuiging stond boven iedere verdenking, maar hij slaagde erin zijn boodschap zowel compromisloos als met de nodige zelfkritiek te brengen, of hij het nu opneemt voor de verachte “ander”, in dit geval de arme Auvergnat, of voor allen die door het leven “belast en beladen” zijn, zonder enig onderscheid. De lyriek van Brassens zou zonder meer als basistekst kunnen dienen voor om het even welke cursus ethica in het onderwijs, hoger en lager.

Vorige zondag zagen mijn vrouw Ina en ik het één-programma van komiek Philippe Geubels over en met koppels die ondanks al hun dromen en pogingen kinderloos gebleven waren. Het is inderdaad een taboe waarover ze soms zelfs niet, vooral niet, met hun familie kunnen praten, want ze wijken ongewild af van een levenspatroon dat ze met al die mensen delen. Zo geraken ze in een afzondering die op momenten ondraaglijk wordt, zoals met bijna alle maatschappelijke taboes het geval is, een vaak onzichtbaar gehouden leed waaronder ze heel hun leven gebukt zullen gaan.

Geubels benaderde dit taboe op zijn gewone lijzige manier, maar slaagde erin deze mensen wellicht voor de eerste keer in hun bestaan in alle delicate openheid over hun probleem en de daarmee gepaard gaande vele andere problemen te laten praten.

Misschien moeten we de uitzendingen van ‘Taboe’ van Geubels eens grondiger bekijken en er onze lessen uit trekken. Om het enigszins ouderwets uit te drukken: ik verklaar me nader:

• Om te beginnen kan Geubels, ondanks zijn grote mond, vriendelijk en lange tijd zwijgen en aandachtig luisteren. Gewoon omdat hij het nooit beter weet dan zijn gesprekspartners en omdat hij hen op deze manier de kans geeft hun angsten, verlangens, ontgoochelingen én, en dat is hier cruciaal, diepste inzichten zelf te formuleren. Niet als onhandige poging om de oneliners van de beroepskomiek te evenaren, zoals zo vaak het geval is (‘We zijn op TV, dus moeten we praten zoals de figuren in Thuis, FC De kampioenen of desnoods Dertigers.), maar uitgerekend omdat ze hier iemand ontmoet hebben die echt wil weten wat ze te zeggen hebben. Die herhalingen van “Taboe” zouden tot de eindtermen moeten gerekend worden van kaderscholen voor vakbondsmilitanten, politici, leerkrachten en professoren allerhande, pastoors en morele consulenten, kortom iedereen die meent een “boodschap” te verkondigen te hebben. Aan Amerikaanse universiteiten zou zo’n cursus “Listening, 101” heten, in de praktijk één van de moeilijkste oefeningen die er bestaan.

• Indien de presentator dan toch reageert, is het nooit met “hét” antwoord op vragen die wellicht nooit bevredigend kunnen beantwoord worden, want hoe kan een buitenstaander nu echt aanvoelen wat mensen diep raakt en kwetst? Zijn korte, door humor gerelativeerde reacties zijn meer een uitnodiging aan de gesprekspartners om voort te gaan dan afsluitende oordelen en “oplossingen” die er vaak inderdaad niet zijn.

• Die humor, die waarschijnlijk zulke gesprekken vergemakkelijkt, maakt het gesprek niet alleen mogelijk, maar is, en dat is volgens mij essentieel, het omgekeerde van een goedbedoeld maar in feite kwetsend medelijden dat nooit authentiek kan zijn en bovendien onvermijdelijk als paternalistisch aangevoeld zou worden. Ik weet niet hoe ik het moet zeggen, maar net deze humor schept een gelijkwaardigheid tussen alle deelnemers, en deze gelijkwaardigheid is de enige manier om op dezelfde golflengte te zitten als de gesprekspartners. Zou het niet fantastisch zijn, indien al de hoger genoemde gezagspersonen, er er zijn er nogal wat, hetzelfde met hun publiek zouden trachten te bereiken?

Taboe was niet alleen leerrijk en op bepaalde ogenblikken ontroerend, maar het deed me nadenken over de polariseringen die vandaag onze samenleving onleefbaar dreigen te maken.

Ludo Abicht is kernlid van Vlinks.

De aflevering van Taboe: Mensen met een onvervulde kinderwens is te bekijken op VRT.NU.