‘Wat stelt onze ‘representatieve democratie’ nog voor, als steeds minder mensen gaan stemmen?’

‘De tijd voor een grondige disruptie van het politieke establishment is aangebroken’, schrijft Sarah Van Liefferinge van de Gentse Piraten. ‘We beleven een evolutie van logge partijpolitiek naar wendbare straatpolitiek, van elitepolitiek naar burgerpolitiek.’

De klassieke politiek gebaseerd op verkiezingen is wereldwijd in verval. Steeds minder burgers trekken naar de stembus. Naar schatting 42% van de kiesgerechtigde Amerikanen ging niét stemmen tijdens de voorbije presidentsverkiezing. En in Japan is de opkomst gedaald van 75% in 1990 naar 52% in 2014. In Griekenland komt slechts 62% van de stemgerechtigde burgers opdagen, tegenover 89% in 2000. Ook in Portugal, Spanje, Canada en de UK schommelt de opkomst rond de 62%. Men kan zich afvragen of de term ‘representatieve democratie’ nog wel van toepassing is, nu de groep van niet-vertegenwoordigde burgers almaar groeit.

Het einde van een tijdperk

In België, één van de weinige landen met stemplicht, kiest ongeveer 1 op 5 van de stemgerechtigde burgers niet, blanco of ongeldig (al ligt dat aantal in Wallonië hoger dan in Vlaanderen, en spant het Brussels gewest de kroon). Verder zijn er heel wat zwevende kiezers, die ontgoocheld van partij naar partij hoppen. Slechts 30% van de Belgen heeft vertrouwen in de traditionele politici en politieke partijen, wiens geloofwaardigheid en ledenaantallen in vrije val zijn.

Na bijna twee eeuwen kan de representatieve politiek niet langer waarmaken wat ze belooft: het volk vertegenwoordigen en de belangen van de burgermaatschappij dienen. Al te vaak zien we ‘beleid’ verzanden in politieke spelletjes. Maar wat hebben burgers aan die ‘politique politicienne’ die focust op de machtsstrijd tussen politici en partijen, terwijl inhoudelijke kwesties naar de achtergrond verdwijnen?

Door globalisering en digitalisering is de wereld vandaag heel wat complexer en onvoorspelbaarder geworden dan in de 19de en 20ste eeuw. De hiërarchische politieke organisaties en starre ideologieën die toen ontstonden, kunnen geen antwoorden meer bieden op de uitdagingen van vandaag. Politieke leiders kunnen deze waarheid niet erkennen, want ze zouden hun eigen gezag ondermijnen. Dus blijven we maar verder zwalpen in het status quo, terwijl dringende problemen zoals de klimaatopwarming, grote migratiestromen en de groeiende ongelijkheid en verarming voortwoekeren.

Van elitepolitiek naar burgerpolitiek

Maar er is ook hoop! Doorheen de barsten in de oude machtsbastions schijnt zonlicht dat nieuwe initiatieven voedt. Steeds meer burgers beseffen dat we de oorspronkelijke betekenis van het woord ‘politikos’, namelijk de zorg voor de burgergemeenschap, moeten heruitvinden in deze 21ste eeuw. In het verleden hebben we de politiek uitbesteed aan ambitieuze beroepspolitici, terwijl ‘het politieke’ per definitie commons of gemeenschapsgoed hoort te zijn. Juist ja, de democratie is van ons.

Burgers kunnen zich dankzij het internet snel en goedkoop organiseren rond gezamenlijke doelen. We roepen zelf nieuwe politieke netwerken, partijen, lobbygroepen, platforms en protestacties in het leven. Denk maar aan Ringland, Hart Boven Hard, Nuit Debout, Movement X en het protest tegen TTIP en CETA, aan de Piraten- en Referendumpartij, VLinks en Ophef. Maar ook de energieën die opgewekt worden door Wouter Deprez (tegen de kap van het Essersbos) en Jeroen Olyslaegers (tegen de stijgende waterfactuur) zijn goede voorbeelden van die nieuwe politieke cultuur.

We beleven een evolutie van logge partijpolitiek naar wendbare straatpolitiek, van elitepolitiek naar burgerpolitiek. We zagen het al gebeuren in de film-, media en muziekwereld en in de taxi- en hotelsector. Op dezelfde manier doen nieuwe technologieën de gevestigde waarden in de politiek wankelen. Dit is disruptie: een logisch gevolg van de decentralisering en de netwerkcultuur die door het internet mogelijk worden. Het politieke establishment kan en zal deze dans niet ontspringen.

Verkiezingen winnen: Flatpack Democracy

Er komt steeds meer kritiek op ‘verkiezingen’ als democratische methode, en terecht. De democratie is meer dan een bolletje kleuren: ze staat of valt met burgerinspraak, overleg, participatie en co-creatie. Deze elementen worden door de machthebbers nog al te vaak bezien als ‘een leuk extraatje’, en niet als fundamenten van de democratie. Om de nodige veranderingen te kúnnen doorvoeren in ons huidige systeem, hebben wij burgers dus politieke invloed nodig. We zullen verkiezingen moeten winnen, van onderuit.

In het Britse stadje Frome heeft men dat goed begrepen. Een groep burgers bouwde daar zelf een lokaal alternatief voor de verstikkende partijpolitiek en verenigde zich onder de naam ‘Onafhankelijken voor Frome’. In 2011 wist deze burgerlijst tien van de zeventien gemeenteraadszitjes te veroveren. In 2015 namen ze de volledige gemeenteraad over. Dit deden ze met behulp van een strategie genaamd Flatpack Democracy of ‘Uitklapdemocratie’, een idee dat gekopieerd werd in tientallen andere dorpen en steden in de UK.

Flatpack Democracy is geen politieke ideologie maar een methodologie: het is een onafhankelijke en deliberatieve manier om aan politiek te doen. Men bouwt geen hiërarchische organisatie maar een platform met een horizontale beslissingsstructuur. Er wordt in groep overlegd en gezocht naar gemeenschappelijke grond, op basis van vertrouwen en optimisme. De ‘Onafhankelijken voor Frome’ stellen dat ‘participatie het tegenovergestelde is van vervreemding’ en dat ‘democratie de kunst is om samen onafhankelijk te denken’.

Een aantal duidelijke werkmethodes en principes vormen de kern van het project. Een selectie: eerlijkheid en verantwoordelijkheid, respect en integriteit, vrijheid van denken en luistervaardigheid, non-discriminerend en pluralistisch werken op basis van weloverwogen bewijsmateriaal, transparantie en openheid, en een schone groene stad en duurzaamheid. Er is geen vast verkiezingsprogramma met concrete beloftes, aangezien de politieke noden in de realiteit voortdurend veranderen en men vooral snel en onbevooroordeeld wil kunnen reageren.

De stad terugwinnen: Barcelona en Comú

Gelijkaardige ideeën vinden we bij Barcelona en Comú of ‘Barcelona Gezamenlijk’, een politiek platform dat een heleboel lokale bewegingen wist te verenigen en zo de gemeenteraadsverkiezingen van 2015 kaapte. Ook dit is geen klassieke partij, maar een open en participatief stadsproject dat een politieke revolutie teweeg bracht. Hun handleiding ‘How to win back the city‘ beschrijft hoe het concept in andere steden uitgerold kan worden.

Ook hier ligt de nadruk op het introduceren van een moreel kompas in de politiek. De ethische code van Barcelona en Comú bevat concrete afspraken om corruptie, carrière- en draaideurpolitiek tegen te gaan. Zo is er een verbod op het combineren van verschillende politieke postjes en kunnen verkozenen slechts twee, en bij hoge uitzondering en na goedkeuring van de groep, maximum drie ambtstermijnen aanblijven. Bovendien kunnen ze op elk moment ter verantwoording geroepen worden door het publiek, zowel online als in lokale raden.

In het manifesto lezen we waarom en hoe Barcelona en Comú de stad wil terugwinnen. De uitverkoop van de stad aan het massatoerisme, aan rijke projectontwikkelaars en aan financiële instellingen is een doorn in het oog van velen. Het recht op betaalbaar en gezond wonen en de levenskwaliteit van de stadsbewoners komt hierdoor onder druk te staan. Maar het zijn de stedelingen die de stad maken tot wat ze is en haar charme geven, niet de monotone winkelketens en blinkende banken die overal oprijzen. Klinkt allemaal erg bekend in de oren, niet?

Volgens Barcelona en Comú is de stad het eerste niveau om de macht over onze eigen levens terug te winnen. De buitengewone tijden waarin we leven vragen om moedige en creatieve oplossingen. Als we ons een ander soort stad durven inbeelden en de handen uit de mouwen steken, dan kunnen we van onze steden de motoren van verandering en vooruitgang maken. De leuze is: “We zijn klaar, we zijn met velen en we gaan winnen”.

En nu bij ons

In een wereld die steeds sneller draait, die complex, hyperdivers en vaak onbegrijpelijk is geworden, die gestuurd wordt door ondemocratische supranationale instellingen en heimelijke politieke akkoorden en vrijhandelsverdragen, hebben wij burgers slechts één mogelijkheid tot verzet: sterke lokale gemeenschappen opzetten en de democratie en economie van onderuit opbouwen zoals we ze zelf willen zien.

Alles wat we nodig hebben is voorhanden: de voorbeelden ter inspiratie, de mensen, de bereidwilligheid, het gevoel van hoogdringendheid en het momentum. Het kan, als we er maar in geloven en bereid zijn om ons te organiseren. Dus laten we onze gemeenteraden en lokale autonomie terugwinnen, stad voor stad en dorp per dorp.

In Gent zijn we al bezig. We bouwen aan een onafhankelijk netwerk dat denkers, doeners en nieuwe burgerinitiatieven verbindt en de partijpolitiek overstijgt. We willen een burgeralternatief bieden tijdens de volgende gemeenteraadsverkiezingen, want Gent is van ons! Alle verontwaardigde én constructieve Gentenaars die bereid zijn om samen te werken zijn welkom om mee te doen.

We hebben nog twee jaar tijd om ons voor te bereiden op de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018. Iedereen kan een burgerproject opzetten in zijn of haar eigen stad of dorp. Antwerpenaars, Brusselaars, burgers om het even waar: sta op en organiseer jullie! De tijd voor een grondige disruptie van het politieke establishment is aangebroken. Of zoals men in de USA zou zeggen: let’s make politics great again, yes we can!

Sarah Van Liefferinge, voor de Gentse Piraten. Wie geïnteresseerd is om in contact te komen met anderen om zich te organiseren, kan terecht op ikdoemee@protonmail.com.