Al meer dan een week heerst er grote onrust rond de Tempelberg in Jeruzalem. De afgelopen dagen hebben er enkele incidenten plaatsgevonden die de bestaande spanningen tussen Israël en Palestina hebben opgedreven. Er vielen aan beide kanten meerdere doden en gisteren kwam de VN-veiligheidsraad in spoedzitting bij elkaar om te voorkomen dat het conflict verder ontspoort. Wat is er precies aan de hand?
Op 14 juli beschoten drie Palestijnen aan de Tempelberg twee Israëlische agenten. Die bezweken later in het ziekenhuis aan hun verwondingen. De Palestijnse aanvallers vluchtten naar naburige tempels maar werden uiteindelijk zelf doodgeschoten door de politie. Daarop werd de Tempelberg meteen afgesloten en het vrijdaggebed voor de moslims op de berg werd geannuleerd. Dat is uiterst uitzonderlijk: het gebeurde voor het laatst tijdens de Intifada in 1990, een opstand van de Palestijnen tegen de Israëlische bezetting.
Als reactie op de aanval plaatste Israël metaaldetectoren bij de toegang tot de Tempelberg. Die maatregel lokte hevige rellen uit, waarbij zes mensen om het leven kwamen. Moslims vrezen namelijk dat Israël met de nieuwe maatregelen van de situatie gebruik maakt om meer controle te krijgen over de Tempelberg en zo de status-quo verbreekt. De week daarna kwam het nog verschillende keren tot geweld tussen groepen Palestijnen en de Israëlische autoriteiten, waarbij Palestijnen stenen en brandbommen naar de politie gooiden. Die laatste reageerde door met rubberkogels terug te schieten.
Vrijdaggebed
Omdat de spanningen rond de tempelberg aanhielden, beslisten de Israëlische autoriteiten dat moslimmannen onder de vijftig de Tempelberg niet binnen mochten voor het vrijdaggebed. Die baden daarom buiten de muren van de Oude Stad en aan de controleposten aan de grens met Jeruzalem. Na afloop ging de politie hen te lijf met traangas en rubberen kogels. De Israëlische autoriteiten rechtvaardigden die actie met de bewering dat Palestijnen politieagenten aangevallen zouden hebben. Bij die confrontatie kwamen in totaal drie Palestijnen om het leven.
In totaal kostten de spanningen sinds de bewuste schietpartij op 14 juli de levens van vijf Palestijnen en drie Israëli’s. Sinds vrijdag raakten bovendien al 400 Palestijnen gewond bij de confrontaties met de Israëlische politie tijdens protesten in en rond Jeruzalem en op de Westelijke Jordaanoever.
Maandagavond maakte het kabinet van Israëlische premier Benjamin Netanyahu dan toch bekend de metaaldetectoren te zullen verwijderen. Ze zouden vervangen worden door andere ‘slimme veiligheidscontroles’. Die beslissing is het resultaat van gesprekken tussen Netanyahu en Abdoellah II, de koning van Jordanië. Dialoog met Jordanië is belangrijk, aangezien het land islamietische heilige plaatsen in Jeruzalem beheert . Bovendien neemt Jordanië traditioneel de rol van bemiddelaar op zich in het Israëlisch-Palestijnse conflict.
Toen het nieuws bekend raakte, verzamelden honderden Palestijnen zich aan de Tempelberg, die moslims trouwens de Esplanade der Moskeeën noemen, om te vieren. Toen een van de feestvierders vuurwerk afstak, dreef de Israëlische politie de massa uiteen met traangasgranaten .
Waarom ligt de kwestie zo gevoelig?
De Arabische Liga, een samenwerkingsverband tussen 22 Arabische landen, verweet Israël ‘met vuur te spelen’ door de veiligheidsmaatregelen die het nam bij de toegang tot de Tempelberg. ‘Jeruzalem is een rode lijn, waarvan geen enkele Arabier of moslim zal aanvaarden dat die wordt overschreden’, zei secretaris-generaal Ahmed Aboul Gheit zondag in een verklaring.
De toegang tot de Tempelberg en de beperking daarvan is duidelijk een gevoelige kwestie. De site is dan ook zowel voor moslims als voor Joden een heilige plaats: de Al-Aqsamoskee en de Rotskoepel van de moslims en de Klaagmuur van de Joden bevinden zich er vlak bij elkaar. Die situatie zorgt voor spanningen, die op de spits gedreven worden door het aanhoudende conflict tussen Israël en de Palestijnen.
In 1967 verwierf Israël de controle over de Tempelberg in een oorlog met Arabische buurlanden Egypte, Jordanië en Syrië. Sindsdien heerst er een regeling die de status quo wordt genoemd. Die regeling bestaat erin dat de Tempelberg zelf onder de controle staat van een islamitische stichting in Jordanië, de zogenaamde Waqf. De toegang tot en beveiliging van de berg zijn dan weer een bevoegdheid van Israël. Verder ligt vast dat op de Tempelberg de wetten van Israël gelden. Moslims mogen bidden op de berg, joden mogen hem enkel bezoeken.
Met de nieuwe veiligheidsmaatregelen had Israël in de ogen van de Palestijnen deze status quo geschonden. De angst dat Israël haar zeggenschap over de Tempelberg wil vergroten, leeft daardoor opnieuw op.
Kolonisatie
Die angst komt niet uit het niets. Ze is het gevolg van de steeds verder gaande kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever door Israël. Die begon nadat Israël in 1967 de Westelijke Jordaanoever, inclusief Oost-Jeruzalem, bezette. Het gebied behoorde voorheen tot Jordanië en maakt vandaag deel uit van het Palestijnse gebied, samen met de Gazastrook. Om religieuze redenen besliste Israël na de overwinning om niet te onderhandelen met overwonnen machten en de kolonisatie van het gebied in te zetten. Het gebied is volgens de joden vroeger aan Abraham beloofd.
Telkens als ik in de regio ben, zeggen er Palestijnen tegen mij: “Er komt een derde Intifada.
‘In de twintig jaar na de oorlog van 1967 heeft er zich bij de Palestijnse bevolking een onderhuidse spanning opgebouwd, die zich uiteindelijk in 1987 uitte in een opstand van de Palestijnen, de Eerste Intifada. Die duurde vijf jaar en eindigde met de vredesverdragen, zoals de Oslo-akkoorden, die een aanzet moesten worden voor een oplossing van het probleem’, vertelt Ludo Abicht, filosoof en kenner van het Israëlisch-Palestijnse conflict.
Daarna kwam langzaam aan de ontgoocheling aan beide kanten omdat in vrede samenleven niet lukte. De tegenstellingen mondden in 2000 uit in de Tweede Intifada. Die was meteen ook een pak gewelddadiger dan de eerste en sleepte opnieuw vijf jaar aan. Daarop volgden weer vredespogingen die in 2010 definitief stilvielen omdat beide kampen elkaar beschuldigen van inbreuken op het vredesakkoord.
‘Tot vandaag bouwen die spanningen verder op. Telkens als ik in de regio ben, zeggen er Palestijnen tegen mij: “Er komt een derde Intifada.” Ondertussen zorgen die spanningen voor een aanhoudende stroom van incidenten en geweld tussen Israëli’s en Palestijnen. Het is onvermijdelijk dat zo’n incidenten ooit opnieuw tot een groter gewapend conflict leiden’, vertelt Abicht.
Raken aan symbolen
Volgens Abicht wordt het vooral gevaarlijk als er belangrijke symbolen van een van beide partijen in het spel zijn, zoals in de huidige situatie het geval is. De Esplanade der Moskeeën is namelijk een van de heiligste plaatsen voor moslims. ‘De laatste tijd gebeurde er iets wat me erg verontrustte: elke dag liepen er groepen kolonisten, beschermd door soldaten of politie, op de Tempelberg terwijl ze slogans riepen als “Dit is hier van ons, jullie moeten hier binnenkort vertrekken!” Zowel daarmee als door het installeren van de metaaldetectoren raakte Israël aan een van de belangrijkste symbolen van de Palestijnse identiteit. Het viel te verwachten dat het te veel zou worden voor een aantal Palestijnen.’
Nu Israël de metaaldetectoren heeft verwijderd en ze zal vervangen door een discretere oplossing, lijkt het meest acute probleem opgelost. Maar volgens Abicht is de dreiging van een nieuw conflict daarmee niet van de baan: ‘Zolang er bezetting is, zal er verzet zijn. En zolang er verzet is, komt er repressie. De enige oplossing dat er op lange termijn een soort gewapende vrede komt, waarbij elk volk zijn eigen territorium heeft. Zolang de kolonisatie door de Israëli’s doorgaat, blijft er bij de Palestijnse bevolking de idee leven dat er een derde Intifada zal komen.’
Internationale reactie
Als reactie op het aanhoudende geweld hadden Frankrijk, Zweden en Egypte afgelopen zaterdag om een spoedzitting van de VN-Veiligheidsraad gevraagd. ‘Dialoog, de-escalatie en het behoud van de status quo zijn absoluut noodzakelijk’, tweette de Zweedse minister van Buitenlandse Zaken. Een datum voor de spoedzitting staat nog niet vast.
De VS hebben ondertussen topdiplomaat Jason Greenblatt als gezant naar Israël gestuurd om de situatie te helpen ontmijnen. ‘We zijn in gesprek met de betrokken partijen en voelen ons verplicht om een oplossing te vinden voor het huidige veiligheidsprobleem’, aldus een woordvoerder van de Amerikaanse regering.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
