Was algemene kennis vroeger dan zo groot?

Waar de Koude Oorlog over ging? Het bezit van de Noordpool, antwoordde een student, die over een paar jaar hoopt zelf voor de klas te staan.

Uit een onderzoek van de Katholieke Hogeschool Limburg blijkt de algemene kennis bij de studenten lerarenopleiding schrikbarend gering te zijn. Meteen gaan de trommels roffelen: vroeger was het anders… Is dat wel zo?

Als sinds de oude Egyptenaren jeremiëren ouderen over jongeren. In een ononderbroken successie vindt zowat elke generatie dat de volgende niets meer kent. Als dat waar zou zijn, slingerde de mensheid al enkele eeuwen opnieuw van boom naar boom. ik ben er dus niet zo zeker van dat de algemene kennis vroeger, “in mijn tijd” dus, zoveel groter was.

Dat menen wij ons althans te herinneren. Niets is onbetrouwbaarder dan het geheugen. Het heeft onder meer de neiging om de gecumuleerde kennis van haar datering te ontdoen. Wat we vandaag weten, denken we altijd al geweten te hebben. Relativeer ik hiermee de dramatische cijfers van het onderzoek? Neen. Ik plaats ze in perspectief. In het perspectief dat het altijd zo geweest is en dat je met ouder worden ook wijzer kunt worden.

Ook vroeger was het niet zo goed gesteld met de algemene kennis. Ik herinner mij dat ik een van de enigen was in mijn klas die interesse hadden voor buitenlandse politiek en ook wel eens een buitenlandse tijdschrift opsloegen. Ik vrees dat het antwoord van mijn klasgenoten op de vraag waar het in de Koude Oorlog om ging, niet veel intelligenter zou zijn geweest als dat van de student van nu (die beruchte Koude Oorlog was toen volop bezig). Erger nog, als ik vandaag met schoolgenoten van toen aan de praat geraak, sta ik vaak versteld van hun onwetendheid. Ook dezen met een universitair diploma op zak zijn vaak uiterst bekwaam in hun vak, maar laten zich inzake politiek en cultuur leiden door populistische kreten en reclameslogans.

Maar mijn leraren waren toch intelligenter dan hun collega’s van nu en straks? Ik betwijfel dat. De leerkrachten wier encyclopedische kennis op mij een grote indruk maakte, vormden een minderheid die het humanistische ideaal van de homo universalis gestalte gaf. De anderen waren op hun best vakidioten. Ik vrees zelfs dat het merendeel bij zijn krantenlectuur vooral oog had voor wat we toen “de gebroken armen en benen” noemden.

Ik stel dus allereerst vast dat de jonge generatie nog altijd in dat bedje ziek is. De oorzaak voor het gebrek aan algemene kennis toewijzen aan de school, wat meteen gebeurde, is al te simplistisch. Zeker en vast heeft het onderwijs er wat mee te maken – al denk ik dat er nog nooit zo goed les werd gegeven als vandaag – maar dan vooral omdat het onderwijs toegeeft aan de druk van de economie op en de flauwhartigheid van de pedagogie.

De industrie heeft liever technisch bekwame afgestudeerden dan kritisch reflecterende intellectuelen. Die eersten zijn immers flexibeler. De voortdurende retoriek uit politieke hoek over betere samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs is nefast. Zonder het te beseffen gaat het onderwijs daarop in: wiskunde wordt belangrijker, talen lijken welhaast overbodig, geschiedenis een blok aan het been…

En daar bovenop krijgen we het geleuter van gezaghebbende pedagogen dat kunde belangrijker is dan kennis. Alsof je kennis kunt integreren in je reflectie, als het volstaat ze te kunnen googelen. Dat is goed voor Quiz-me-quick’ers, maar echte kennis heeft reflectie nodig om cultuur te worden. Reflecteren kun je maar als je dingen ‘weet’, dat is uit het hoofd hebt geleerd. Dan pas kun je ze met elkaar verbinden tot inzicht. Onderwijs moet weer ‘Bildung’ worden.

Het Limburgse onderzoek focuste op toekomstige leraren. Dat kan de indruk wekken dat de onwetendheid zich vooral bij hen situeert. Dat is niet zo. Het gebrek aan algemene kennis is een algemeen fenomeen in onze samenleving. Zo is het nu, zo was het ook vroeger. Leraren viseren is al te goedkoop. Want het merendeel van onze andere (gestudeerde) land- en tijdgenoten is niet meer gecultiveerd (om dat te beseffen moet je maar eens lezen wat mensen allemaal schrijven op de publieke fora van de kranten).

Mark Van de Voorde is onafhankelijk publicist en gewezen speechschrijver van Herman Van Rompuy, Yves Leterme en Steven Vanackere

Mark Van de Voorde