Wapenexport: ‘Wat in andere landen vanzelfsprekend is, is dat niet in België’

Diederik Cops en Nils Duquet van het Vlaams Vredesinstituut over de pijnpunten in de behandeling van wapenexport door de verschillende Belgische overheden.

Dit weekend riep minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo (Open VLD) op om de Belgische wapenleveringen aan Saoedi-Arabië stil te leggen. Aanleiding is de ongeziene humanitaire crisis en hongersnood in Jemen. Zijn oproep houdt steek: wapenuitvoer is deel van het buitenlands beleid, en dus moeten ook, humanitaire overwegingen een rol spelen. De Croo wijst daarbij op een belangrijk pijnpunt: een gebrek aan samenwerking en overleg.

Bij beslissingen over wapenuitvoer is een goede samenwerking en geregeld overleg tussen verschillende relevante overheidsdiensten – buitenlandse zaken, defensie, economie en ontwikkelingssamenwerking – nodig. In de meeste Europese landen zijn dan ook verschillende overheidsdiensten betrokken in de behandeling van wapenuitvoer. Wat in andere landen vanzelfsprekend is, is dat echter niet in België. België kent de unieke situatie dat niet de federale maar de gewestelijke overheden bevoegd zijn om wapenuitvoer te beoordelen. Decennialang gaven controversiële wapenleveringen aanleiding tot communautair beladen federale regeringscrisissen. In 2003 werd deze bevoegdheid geregionaliseerd: een politieke beslissing om communautaire spanningen over aanvragen voor wapenuitvoer voortaan te vermijden, na de fameuze Nepal-crisis.

Ook de grote verschillen tussen de Vlaamse en Waalse defensie-industrie zijn hier niet vreemd aan. Op dit moment vertrekt ongeveer 90 procent van de Belgische wapenuitvoer vanuit het Waals Gewest. Het betreft vooral vuurwapens en munitie. Al jarenlang is Saoedi-Arabië voor deze producten de belangrijkste afzetmarkt. Deze uitvoer staat in het Waals Gewest niet fundamenteel ter discussie, mede omdat FN Herstal volledig in handen is van datzelfde Waals Gewest.

De Vlaamse wapenuitvoer is beperkt in omvang en de voorbije jaren zijn verschillende aanvragen voor uitvoer naar Saoedi-Arabië geweigerd door de Vlaamse overheid. De Vlaamse defensie-industrie produceert vooral onderdelen voor militair materieel, zodat Vlaamse producten wel onrechtstreeks via andere landen in conflictsituaties terechtkomen. Zo weten we dat er Vlaamse high-tech onderdelen zitten in gevechtsvliegtuigen die de Saoedische krijgsmacht in Jemen gebruikt.

De regionalisering brengt belangrijke uitdagingen met zich mee. Veel belangrijke informatie bevindt zich bij federale overheidsdiensten zoals Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking, informatie die in de praktijk niet langer wordt meegenomen in de gewestelijke beoordeling van exportdossiers.

Een goede samenwerking tussen de gewesten en de federale overheid is nochtans in het belang van alle betrokken partijen. De wapenhandeldecreten van de gewesten wijzen overigens op het belang van afstemming met het Belgisch buitenlands beleid. Aanvragen voor wapenuitvoer moeten in het Waals Gewest zelfs worden geweigerd wanneer ze botsen met het Belgisch buitenlands beleid.

Sinds 2007 bestaat er een akkoord tussen de gewesten en Buitenlandse Zaken over samenwerking in exportcontrole, met de bedoeling constant informatie uit te wisselen en te overleggen. Maar in de praktijk is er weinig te merken van effectieve samenwerking tussen de verschillende niveaus. Een intensere uitwisseling van informatie en meer effectief overleg tussen alle betrokken partijen in dit samenwerkingsprotocol is dus wenselijk.

Toen Israël in december 2008 de Gazastrook binnenviel, spraken Buitenlandse Zaken en de gewesten samen af om tijdens de duur van het conflict geen wapens te leveren aan het Israëlische leger. Dit toont aan dat een afstemming van het beleid van de gewesten en de federale overheid mogelijk is. Is het bij geopolitieke crisissen niet vanzelfsprekend dat er overleg tussen de gewesten en de federale overheid plaatsvindt?

In het geval van het conflict in Jemen zou zo’n overleg vandaag weliswaar twee jaar ‘over datum’ zijn, en de huidige humanitaire crisis niet meer kunnen vermijden. Laat iedereen, wars van communautaire gevoeligheden maar snel rond de tafel gaan zitten. Beter laat dan nooit.