‘Wanneer de Pearl Harbour van de klimaatverandering komt, is het te laat’

Niel Staes vergelijkt hoe we met klimaatverandering omgaan met het engagement van de Amerikanen bij de aanvang van Wereldoorlog II: ‘Tot Pearl Harbour was de oorlog een ver-van-mijn-bed-gebeuren voor de meeste Amerikanen. Wanneer komt de Pearl Harbour van de klimaatverandering?’

De intense interesse voor klimaatverandering en -wetenschap was opvallend deze zomer. De ingrijpende lokale impact van een globale hittegolf, die nog steeds aanhoudt, zat daar ongetwijfeld voor iets tussen.

Toch werden de extreme temperaturen niet aangegrepen om structurele maatregelen aan te kondigen. De interessantste, politieke reactie kwam uit Frankrijk, een land met één klimaat- en energieminister. Ecologist Nicolas Hulot zei er het volgende over: ‘We zijn terechtgekomen in een situatie die geen tijdelijke crisis meer is, maar een permanente. We kunnen niemand terechtstellen, maar de verantwoordelijkheid is gedeeld.’ Hulot is slechts een eenzame stem in zijn regering, maar zijn boodschap is wel correct: deze zomer dreigt een gemiste kans te worden.

Wanneer de Pearl Harbour van de klimaatverandering komt, is het te laat.

De drie sleutelbegrippen – permanent, niet culpabiliseren én collectief – uit zijn reactie deden me denken aan het Amerikaanse engagement bij de aanvang van de Tweede Wereldoorlog. Terwijl Europa en Azië al jaren in volle oorlogsmodus waren, bleven de Verenigde Staten de ernst van de situatie consequent ontkennen.

Ondanks een toestroom van vluchtelingen, schermutselingen in de Atlantische Oceaan en de wapenleveringen aan Groot-Brittannië bleef het conflict voor de meeste Amerikanen vooral een ver-van-mijn-bed-gebeuren. De Amerikaanse burgers genoten van films als ‘The Maltese Falcon’ of ‘Citizen Kane’, en timmerden vrolijk verder aan de economische heropbouw na de depressie. Toen was er Pearl Harbour, en sloeg het discours plots om.

Deze zomer dreigt een gemiste kans te worden.

Intussen zijn de temperaturen in ons land weer draaglijker, en domineert sportnieuws opnieuw alle voorpagina’s. Weken van verschroeiende hitte waren dus niet genoeg om de klimaatstrijd in een hogere versnelling te schakelen. Met de naderende verkiezingskoorts in het vooruitzicht, vrees ik dat de zomerse klimaatberichtgeving niet meer dan dankbare bladvulling was tijdens komkommertijd.

Toch was er een opvallend verschil met andere jaren. Voor het eerst werd het weer echt gekaderd in een breder, globaal verhaal. De boodschap was duidelijk: de gevolgen van klimaatverandering zijn hier en nu. Permanent, globaal en niet meer te ontkennen. Dat moet vaker gezegd worden.

Het wordt hoog tijd om niet enkel op uitzonderlijk warme dagen, maar gewoon op dagelijkse basis over het klimaat te berichten. Waarom niet naast het weerbericht een klimaatbericht opstarten waar niet enkel de klimatologische verklaring wordt gebracht, maar ook politieke, economische en maatschappelijke linken worden gelegd? Ook de Amerikanen kregen na de start van de oorlog regelmatig nieuwe informatie van het front, zowel via de radio als in bulletins voor de film.

Bovenal moeten we stoppen met culpabiliseren. Uiteraard blijft het cruciaal om te wijzen op de grote boosdoeners en op de systeemfouten in onze maatschappij, maar als het aankomt op het engageren van individuele burgers, is er dringend nood aan een nieuwe aanpak. En die moet vooral bij jezelf beginnen: ik zou met veel plezier willen beloven dat ik vanaf morgen geen plastiek meer koop, dat ik zal leven zonder fossiele brandstoffen, dat ik nooit meer vlees zal eten, water zal verspillen of nog zal vliegen. Maar de eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat dat gelogen zou zijn. Dat betekent niet dat ik niet besef dat het beter kan, veel beter zelfs.

Ik ben ervan overtuigd dat het niet aan het individu is om de fouten van de gemeenschap te overcompenseren. Daarmee doe ik geen afbreuk aan de ongelofelijke wilskracht die sommigen aan de dag leggen, maar pas wanneer een hele gemeenschap in beweging komt, kan je echt golven maken. Te vaak worden uitdagingen geïndividualiseerd omdat de moed om structurele acties te nemen ontbreekt. De oplossing voor een duurzame samenleving ligt echter niet in de optelsom van individuele acties, maar net in een echte collectieve aanpak, gestuwd door verantwoordelijk burgerschap.

Te vaak worden uitdagingen geïndividualiseerd omdat de moed om structurele acties te nemen ontbreekt.

Ten slotte had Hulot het over het collectief. De Amerikaanse burgers gooiden zich na Pearl Harbour met volle overtuiging in de strijd en iedereen droeg proportioneel zijn steentje bij. Zelfs grote landen kunnen dus met de nodige wil heel snel omschakelen. Zo’n keerpunt bereik je enkel wanneer beleidsmakers, gemeenschappen, verenigingen of zelfs wijken uitdrukkelijk beslissen om samen de strijd aan te gaan. Dat is de ook vandaag de enige manier om iedereen echt en structureel aan de slag te krijgen om een stap te zetten naar een duurzamere levensstijl.

Tijd dus om de platgetreden paden van individuele verleidingsmanoeuvres, overtuigingscampagnes en beloningssystemen te verlaten en te kiezen voor acties en maatregelen die het individu overstijgen. Meer en meer burgers zijn klaar om die extra stappen te zetten. Dat geloof ik oprecht. Het is gewoon een kwestie van hen te garanderen dat ze er niet alleen voor staan. Dat de overheid ook hun buurman, hun collega en hun familie meeneemt in het verhaal, en hij of zij er alles zal aan doen om de koers te bewaren. Want, net zoals de geallieerde troepen, kunnen we alleen als groep deze mondiale strijd winnen.

Net zoals de geallieerde troepen, kunnen we enkel als groep deze mondiale strijd winnen.

Dan rest ons enkel nog de vraag wanneer onze Pearl Harbour komtt. Als het drinkwater op is? Als het Maximiliaanpark te klein wordt voor de klimaatvluchtelingen? Als het klimaatakkoord van start gaat in 2020? Als het zeewater aan onze lippen staat? Een ding is echter zeker, tot die dag blijft de klimaatstrijd niet meer dan wat morrelen en wauwelen in de marge.