Duurzaam ondernemen, hoe begin je daaraan? Over die vraag buigen Jan Beyne en Sara Vermeulen zich in hun nieuwe boek. In dit fragment gaan ze dieper in op de kracht en de noodzaak van klimaatzaken.
De manier waarop vele overheden en bedrijven tot nu toe aandacht hebben voor duurzaamheid komt jammer genoeg nog niet in de buurt van de aandacht en actie die nodig zijn. Ook de veronderstellingen over de rol van bedrijven in het tegengaan van klimaatverandering moet drastisch herbekeken worden. Het nieuwste IPCC rapport erkent dit door te benadrukken dat het huidige kapitalistische economische model verlaten dient te worden teneinde te voorkomen dat we planetaire grenzen zullen overschrijden en een toekomst van ecologische catastrofen tegemoet zullen gaan, die zich ontegenzeggelijk zullen vertalen in sociale catastrofen. Een duidelijke boodschap voor overheden en bedrijven, met jammer genoeg weinig gehoor…
Net omdat er weinig actie komt vanuit onze overheid en onze bedrijven, zijn er de laatste jaren nieuwe vormen van activisme ontstaan, zoals de bekende klimaatzaak in Nederland. In 2015 behaalde de klimaatzaak haar eerste overwinning, toen de rechter besloot dat de Nederlandse staat zijn uitstoot moet terugbrengen met 25 procent ten opzichte van 1990. Dit op grond van ‘nalatigheid’. ‘Het is de taak van de Staat om burgers te beschermen tegen onder andere de gevolgen van klimaatopwarming’, luidde het oordeel.
We hebben klimaatzaken nodig om de transitie van onze samenleving te versnellen.
Dit verhaal ging snel de wereld rond en sterkte overal ter wereld de advocaten die met soortgelijke thematieken bezig zijn. Ook in België sloeg de vlam over. Reeds in 2014 (!) werden de verschillende regeringen gedagvaard door vzw Klimaatzaak. De daaropvolgende drie jaar werd er een juridische strijd gevoerd over de taal waarin geprocedeerd moest worden. In 2018 was de taalkwestie eindelijk van de baan en kon het proces beginnen. Op initiatief van Aardewerk, de beweging voor sociaalecologische verandering, legden 82 beschermde bomen (als ‘stille’ stakeholders) een verzoek tot vrijwillige tussenkomst neer, waarbij ze zich aansloten bij de eis van Klimaatzaak. De tussenkomst breekt een lans voor rechtspersoonlijkheid voor de natuur. Ook dit is een primeur in België.
Op 17 juni 2021 heeft de rechtbank van eerste aanleg van Brussel de Belgische overheden collectief veroordeeld voor hun nalatige klimaatbeleid. De rechters oordelen dat het Belgische klimaatbeleid zo ondermaats is dat het de wettelijke zorgplicht en de mensenrechten schendt. En intussen – een dikke 3 maanden later – is het… oorverdovende stil. Geen crisisberaad, geen koerswijziging, niets.
Daarom richtte de Klimaatzaak een open brief tot de premier, om hem en zijn collega beleidsmakers te herinneren aan de immense verantwoordelijkheid die ze dragen ten opzichte van ons, onze kinderen en kleinkinderen. En dit terwijl het antwoord op de vraag hoeveel verder deze crisis kan reiken duidelijk in het meest recente IPCC rapport staat. De conclusies van dit rapport zijn ronduit alarmerend en beangstigend – onze beschaving ligt op ramkoers met de planeet. Klimaatverandering, zo is het rapport te lezen, heeft nu al geleid tot grote veranderingen in ecosystemen wereldwijd. Het zal leiden tot steeds meer extreme weerpatronen, inclusief meer intense en frequente hittegolven, regen- en droogteperiodes, ook in België.
Naast overheden dienen ook bedrijven zich te beroepen op hun zorgplicht ten aanzien van klimaatverandering. We noemen dit een ‘moderne of sociale zorgplicht’ en die wordt ook al toegepast in rechtszaken, zoals in de procedure tegen Shell in Nederland. In deze rechtszaak vroeg de Nederlandse milieuorganisatie Milieudefensie voor het eerst aan een bedrijf om zijn koers te wijzigen omwille van de klimaatverandering. Volgens de vereniging Milieudefensie blijft Shell namelijk investeren in schadelijke olie- en gasbronnen, terwijl dit indruist tegen de klimaatdoelen, zoals die zijn vastgesteld in het Parijs-akkoord.
Uit de plannen van Shell zien ze namelijk dat de multinational te weinig doet om de klimaatverandering te stoppen. Shell voorziet de volgende jaren ongeveer 5% in de oplossing (duurzame energie) te investeren en 95% in het probleem, met name in nog meer olie en gas. En dat terwijl Shell beweert dat ze het klimaatakkoord ondersteunen, hoewel ze behoren tot de top 10 van grootste producenten van broeikasgassen ter wereld. In hun verweer legt Shell uit dat overheden doelen moeten stellen om de doelstellingen van het akkoord van Parijs te halen. En dat ze een op hun land toegesneden beleid moeten formuleren om de energietransitie in goede banen te leiden.
Eind mei 2021 besliste een Nederlandse rechtbank dat het oliebedrijf de CO2-uitstoot die het veroorzaakt, drastisch omlaag moet brengen. Opnieuw een historisch moment. Net zoals andere oliebedrijven Total en BP (British Petroleum) sprak Shell intussen de doelstelling uit om ’tegen 2050 of vroeger’ koolstofneutraal te worden. Hoewel 2050 nog zeer veraf lijkt, is dit bemoedigend nieuws. BP gaf in 2020 zelfs aan voor 13 tot 17,5 miljard dollar waarde af te boeken op hun olie- en gasvelden. Daarmee is het olieconcern de eerste gigant die toegeeft olievelden niet te kunnen ontwikkelen omwille van de klimaatdoelstellingen. Dit zou weleens de start kunnen betekenen van een ommezwaai van de hele olie-industrie.
Meer zelfs, we zien inmiddels gelijkaardige rechtszaken in andere landen. Zo kregen de autobouwers BMW en Daimler zeer recent (21 september 2021) door de Duitse milieugroepering Deutsche Umweltshilfe (DUH) een rechtszaak aan hun been. DUH eist van de autofabrikanten dat ze tegen 2030 stoppen met de productie van auto’s met verbrandingsmotoren om zo te voldoen aan de klimaatafspraken van Parijs en de Duitse klimaatwetgeving.
Omdat overheden en bedrijven zelf niet tot de conclusie komen dat het noodzakelijk is over te gaan tot een volledige heroriëntatie wat betreft onze relatie met de natuur, economische waardecreatie, en onze obsessie met economische groei, hebben we dergelijke klimaatzaken nodig om de benodigde transitie van onze samenleving te versnellen. In het kader van deze heroriëntatie dienen overheden en bedrijven zich indringende, ongemakkelijke vragen te stellen: In hoeverre zijn we deel van het probleem en deel van de oplossing? En hoe kunnen we eindelijk gehoor geven aan het oordeel van de rechtbank?
Jan Beyne doceert aan de Antwerp Management School en doet onderzoek naar duurzaamheidsintegratie bij organisaties.
Sara Vermeulen is oprichter van Route 2030, een bureau voor strategisch duurzaamheidsadvies en creatief verandermanagement.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier