‘Waarom we de toetredingsprocedure van Turkije tot de EU moeten bevriezen’

Vlaams parlementslid Jean-Jacques De Gucht (Open VLD) legt uit waarom de gebeurtenissen van de afgelopen dagen en weken voldoende reden zijn om de gesprekken over de toetreding van Turkije tot de Europese Unie te bevriezen.

De afgelopen dagen is het Turkije van Erdogan op ramkoers beland met de Europese Unie en haar lidstaten. Het lijkt deel uit te maken van een bewuste tactiek om de Turkse diaspora naar het “ja-kamp” toe te leiden. Hun stem kan immers doorslaggevend zijn om het huidige autocratisch presidentieel systeem ook grondwettelijk te verankeren. Dat dit Turkije een pad bewandelt dat haar weg leidt van de rechtstaat, moet voor ons het signaal zijn de toetredingsonderhandelingen en de daaraan verbonden financiële steun te bevriezen. Maar tegelijk moeten we ons ervoor behoeden de eigen rechtstaat niet te ondergraven en zo de Turkse gemeenschap te vervreemden.

De Turkse rechtstaat is al enkele jaren in verval. April vorig jaar keurde het Europese parlement reeds een resolutie goed waarin het haar zorgen uitte over de kwalijke evolutie waarin het land zich bevond. Drie maanden later werd door het Erdogan-regime de poging tot staatsgreep aangegrepen als momentum om nog driester te keer te gaan.

De vrijheid van meningsuiting en pers, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, het respecteren van mensenrechten, de bescherming van minderheden en godsdienstvrijheid of de eerbied voor de democratie: sinds de couppoging worden ze meer dan ooit één na één met de voeten getreden. De noodtoestand die na de couppoging werd afgekondigd, maakt dit dan ook meer dan ooit mogelijk. President Erdogan heeft immers zijn macht weten uit te breiden ten nadele van het parlement en rechterlijke macht. Een situatie die hem wel zint en die hij met zijn beoogde grondwetswijziging permanent wil maken.

Dit alles staat haaks op de fundamenten van de rechtstaat die de gedeelde bouwstenen zijn van de lidstaten van de Europese Unie en de Unie zelf. De scheiding der machten is een evenwichtig systeem van checks and balances dat de fundamentele individuele rechten en vrijheden van elk individu beschermt. Machtsconcentratie zet dit alles op de helling. En wanneer de macht van het parlement en de rechterlijke macht ondergraven wordt, volgt al snel de afbrokkeling van die andere broodnodige machtscentra in een rechtstaat: de pers en de academische wereld. 7000 academici en 150 journalisten zitten vandaag in Turkije achter de tralies.

We moeten ons daarom de vraag stellen of het nog zinvol is de toetredingsonderhandelingen met het Turkije dat deze weg inslaat, verder te zetten. Veel beter is het de onderhandelingen samen met het daarbij horende budget van 4,5 miljard te bevriezen. De verwerpelijke uitspattingen van Erdogan de afgelopen dagen tonen trouwens dat voor hem een toenadering tot de Europese Unie absoluut niet prioritair is. De grondwettelijke vergrendeling van zijn autocratie is dat wel.

Hij vergeleek premier Mark Rutte en alle andere Nederlanders met nazi-restanten en fascisten en refereerde naar het nauwelijks verwerkt trauma van de Nederlandse samenleving; de genocide van Srebrenica. Compleet ridicuul uiteraard. Het zijn net de zwarte bladzijden uit het verleden die maken dat de Europese Unie en haar lidstaten zo overtuigd zijn van de nood aan een rechtstaat om haar burgers te beschermen. Het is omwille van dezelfde weerzin voor dit verleden dat wij deze legislatuur in het parlement een resolutie goedkeurden ter herdenking van de Armeense genocide.

Dit op de spits drijven van het conflict tussen Turkije en de Europese Unie en haar lidstaten dient een welbepaald doel. Erdogan streeft -net als in eigen land- een polarisering na in onze samenleving. Verontwaardiging moet de Turkse diaspora overtuigen tot het “ja-kamp” toe te treden om zo zijn grondwetswijziging te realiseren. Naar alle waarschijnlijkheid is hij hier de afgelopen dagen ook in geslaagd. We mogen echter niet in de val van Erdogan lopen en hem helpen om van de Europese, Belgische of Vlaamse samenleving de gemeenschappelijke vijand te maken van Erdogan en de Turkse diaspora.

Dit lukt enkel indien we gelijktijdig met de kritiek op de neergang van de rechtstaat in Turkije, de eigen rechtstaat verdedigen. Uiteraard is dit een moeilijke evenwichtsoefening. Het is zwaar om aanvaarden dat politieke leiders van het ene soeverein land de binnenlandse ondergraving van de rechtstaat komen verdedigen in een ander soeverein land. Maar er zijn middelen voorhanden om hierop te reageren. De openbare orde mag niet in het gevaar komen en de vrijheid van meningsuiting reikt tot waar er aangezet wordt tot haat en geweld. Al te snel echter wordt door sommigen Popper’s paradox van de tolerantie misbruikt om voorstellen te lanceren die raken aan de fundamenten van onze rechtstaat. Onder het mom “onbeperkte tolerantie moet leiden tot het verdwijnen van tolerantie” verwerpen zij zelf alles wat niet in hun denkkader past als intolerant.

Vaak zijn deze voorstellen ondoordacht want ingegeven door de wens overhaast te willen reageren op een actuele problematiek. Dit wordt dan al snel ervaren als het meten met twee maten en twee gewichten. Een burgerschapsexamen wanneer je geen twee Belgische ouders hebt, het afnemen van de dubbele nationaliteit of de inperking van de vrijheid van meningsuiting zijn hiervan voorbeelden. In een tijdperk van tv-schotels en het internet is het verhullen van het debat niet de oplossing. De persoon met een tegengestelde mening kan dan niet langer overtuigd worden met het betere argument. En de burger die bloot wordt gesteld aan een verwerpelijke mening zal minder weerbaar zijn want niet bekend met het betere argument. In tegenstelling tot wat Popper beoogde, leidt het herleiden van zijn paradox tot een slogan tot een verzwakking van de samenleving in plaats van haar weerbaarder te maken.

Laat ons daarom een dubbel signaal sturen. Verwerp de ondergraving van de rechtstaat in Turkije en stop de toetredingsonderhandelingen. Maar verdedig tegelijk de eigen rechtstaat. Laat ons de hand blijven uitsteken naar al onze burgers, om het volwaardige burgerschap dat wij hen aanbieden, ook effectief op te nemen. De rechtstaat, niet de autocratie zoals in Turkije, beschermt de vrijheden en rechten van elke minderheid en individu. Of je al dan niet een dubbele nationaliteit hebt, maakt dan niet uit.