Waarom niet gewoon open kaart spelen in het Oosterweeldossier?

De Vlaamse regering blijft naar eigen zeggen wachten op een Europees signaal in het dossier van de Oosterweelverbinding. Dat signaal kwam er echter al anderhalf jaar geleden en het was negatief. Door dit rode licht te negeren poogt de regering de lopende aanbestedingsprocedure voor de snelweg door Antwerpen in leven te houden. Die halsstarrigheid belooft weinig goeds voor de politieke omgang met het nakende milieueffectenrapport over Oosterweel en de alternatieven.

Twee weken geleden ontvangt stRaten-generaal van het Europese directoraat-generaal Mededinging (Europese Commissie) een mail waaruit kan worden afgeleid dat voor een gewijzigde Oosterweelverbinding – u weet nog: het viaduct werd een tunnel – onvermijdelijk een nieuwe aanbesteding zal moeten worden uitgeschreven. Enkele dagen later verlengt de Vlaamse regering voor een derde keer de juridische standstill met de bouwgroep Noriant, die reeds geselecteerd is voor het bouwen van een Oosterweelverbinding met viaduct. Ze houdt vast aan dit tijdelijke opschorten van de onderhandelingsprocedure in de hoop alsnog groen licht te krijgen van Europa voor het gunnen van een deel van de werken zonder nieuwe aanbesteding.

Het gaat hier om een stukje onbegrijpelijk overheidstoneel in de slechtste Oosterweeltraditie. Europa liet de Vlaamse regering anderhalf jaar geleden al verstaan dat onderhandse – niet-openbare – gunningen niet zijn toegestaan bij grote publieke werken. De advocaten van de Vlaamse regering concludeerden dit zelf ook al in 2011. Waarom blijft de regering in deze dan het zonlicht ontkennen, nadat ze in het voorjaar van 2012 al het beleefde Europese advies kreeg om een vraag daarover in te trekken?

Even recapituleren. Op 30 november 2011 (registratie 1 december) dient de Vlaamse regering een aanmelding in bij het Europese directoraat-generaal Mededinging met de vraag of het gedeeltelijk toekennen van de Oosterweelwerken aan Noriant zonder nieuwe aanbesteding als een vorm van staatssteun zou worden beschouwd. De regering meent en bepleit van niet. Daarbij wordt verwezen naar de London Underground-beschikking (Beschikking Europese Commissie, 2 oktober 2002 C(2002)3578) als mogelijk precedent.

Op 24 april 2012 bezorgt stRaten-generaal aan de Europese Commissie een nota waarin het misleidende en onvolledige karakter van de overheidsaanmelding wordt gehekeld. Onder punt 7 van het document lijsten we minstens 10 redenen op waarom de Europese directoraat-generaals niet anders kunnen dan negatief adviseren over de Noriantkwestie. We wijzen o.a. hierop:

De London Underground-beschikking (Beschikking Europese Commissie, 2 oktober 2002 C(2002)3578), waarnaar de Vlaamse regering verwijst als mogelijk precedent, is in essentie een uitspraak over eventuele staatssteun en niet over het fundamenteel wijzigen van een aanbesteding in de loop van de gunningprocedure. Verwijzing naar deze beschikking als interpretatief kader voor de aanmelding is dan ook misleidend. Het gaat immers om een niet-vergelijkbaar scenario.

In het voorjaar van 2012 vraagt het directoraat-generaal Mededinging aan de Vlaamse regering om de aanmelding in te trekken en zich tot het directoraat-generaal Interne Markt en Diensten te wenden, aangezien het niet om een kwestie van staatssteun gaat maar wel om een kwestie van het mogelijk schenden van openbare aanbestedingsprocedures. In dat verband heeft de Vlaamse regering zelf in de periode voor de aanmelding aan Europa reeds bezwaarbrieven ontvangen van de concurrerende bouwgroepen NV Denys, THV Bouygues en THV AB. Een van de bouwgroepen richt zich ook rechtstreeks tot Europa.

De Vlaamse regering trekt de aanmelding echter niet in en probeert ze daarentegen verder te onderbouwen. Ze blijft sindsdien hardnekkig volhouden dat het wel degelijk om een kwestie van staatssteun gaat, zowel in de pers als in het parlement. Op 13 juni ll. verklaart minister-president Kris Peeters hierover nog dit: ‘Als zo’n toewijzing geen staatssteun zou vormen, kon dit onderdeel toegewezen worden zonder opnieuw te moeten aanbesteden’ (website Gazet van Antwerpen). ’s Anderendaags lezen we deze uitspraak van hem in Het Laatste Nieuws: ‘Alles draait rond de kwestie of onze toewijzing aan Noriant als verboden staatssteun kan worden beschouwd.’

Hij herhaalt dit tijdens het actualiteitsdebat van 20 juni 2013: ‘Ik hoop dat we in september duidelijkheid krijgen. Over pure marktaangelegenheden moet de Commissie geen uitspraak doen, maar in deze heeft Vlaanderen een aanmelding gedaan in verband met mogelijke staatssteun. Dat is iets anders.’

De dienst van EC-commissaris Interne Markt en Diensten Barnier reageert daarop in de media: ‘Daarover spreken wij ons niet uit. Dat is de bevoegdheid van commissaris voor Mededinging Joaquín Almunia.’ Maar de diensten van deze commissaris hebben al in het voorjaar van vorig jaar aan de Vlaamse regering duidelijk gemaakt dat het hier geen kwestie van al dan niet staatssteun betreft. Halfweg de voorbije zomervakantie schrijft De Tijd (1 augustus) daarover: ‘De Europese Commissie poogt Peeters al maanden naar het onvermijdelijke scenario te sluizen: het staatssteundossier bij Almunia intrekken en een nieuwe aanbesteding uitschrijven.’

De Vlaamse regering blijft inmiddels dus al anderhalf jaar oostindisch doof voor deze dwingende aanbeveling van Europa en blijft communiceren dat ‘alles’ draait rond de kwestie van staatssteun. Op 7 september ll. houdt Kris Peeters in een interview in De Tijd nog steeds vast aan de initiële aanmelding van 30 november 2011: ‘Europa lijkt aan te sturen op het uitschrijven van een nieuwe aanbesteding. Er zijn genoeg precedenten, zoals The London Underground.’

In een mail van 16 september ll. aan stRaten-generaal is het directoraat-generaal Mededinging echter formeel: ‘as you rightly underline in your observations, the main issue at stake is an internal market issue, i.e. whether the possible award to Noriant of a modified project without any new open tender procedure is compatible with the EU public procurement rules.’

Lees: het is inderdaad helemaal geen kwestie van staatssteun of niet, het gaat wel degelijk om de Europese aanbestedingsregels en dus om ‘an internal market issue’. Daarvan weet minister-president Kris Peeters dat hierover geen formele uitspraak moet worden verwacht van de Europese Commissie. Hij gaf dit zelf te kennen in het actualiteitsdebat van 20 juni ll. en in de media. In De Standaard van 2 augustus ll. lezen we in dat verband:

Volgens Barniers kabinet wil men de Vlaamse regering gerust de Europese regels uitleggen, maar wordt geen uitspraak gedaan. Ook niet in september, zoals minister-president Kris Peeters (CD&V) leek te suggereren tijdens een recent actualiteitsdebat (DS 20 juni).

(…) ‘Ik hoop dat we in september duidelijkheid krijgen’, houdt Peeters vol. ‘Over pure marktaangelegenheden moet de Commissie geen uitspraak doen, maar in deze heeft Vlaanderen een aanmelding gedaan in verband met mogelijke staatssteun. Dat is iets anders.’

Het directoraat-generaal Interne Markt en Diensten wil dus gerust nog wel eens de Europese regels uitleggen, maar die – zo weten ook de advocaten van de Vlaamse regering – zijn duidelijk: bij grondige wijziging van een aanbesteding moet een nieuwe aanbesteding worden uitgeschreven.

Slotsom: de Vlaamse regering weet minstens al sinds het voorjaar van 2012 dat ze zal worden teruggefloten door de Europese Commissie bij het eventuele gunnen van de helft van de gewijzigde Oosterweelwerken aan Noriant, maar slaagt er desondanks al anderhalf jaar in om te laten uitschijnen bij pers, parlement en publieke opinie dat ze ‘nog steeds’ wacht op een Europees oordeel.

Dat oordeel zal er nooit komen, wordt nu ook in de mail aan ons bevestigd: het betreft immers ‘an issue of internal market’, en daarover moet, zoals de minister-president zelf terecht opmerkt, ‘geen uitspraak’ worden gedaan.

De Vlaamse regering kan dit welles-nietesspel nog een tijdje volhouden: negeren wat twee Europese diensten (Mededinging én Interne Markten) haar al anderhalf jaar zwart op wit vertellen, in de Vlaamse media blijven communiceren dat ze in gesprek is met Europa en dat wordt gewacht op een ‘formele’ beslissing van de Europese Commissie, goed wetend dat zo’n beslissing er nooit zal komen.

Of ze kan eindelijk ook de moed opbrengen om te erkennen waar het op staat. Dat laatste zou het publieke debat over het dossier alleszins ten goede komen, luttele maanden voor het milieueffectenrapport over Oosterweel en alternatieven wordt opgeleverd. De schijn is inmiddels gewekt dat de Vlaamse regering alles uit de kast wil halen om de helft van de gewijzigde Oosterweelwerken per se aan één bouwgroep te gunnen, onder andere om schadeclaims voortvloeiend uit sluipende, welja onderhandse, contractvorming te vermijden. Op 1 augustus formuleerde minister-president Peeters het als volgt in De Ochtend: ‘Wij doen alles om ervoor te zorgen dat we de ondernemersgroep Noriant zeker een stuk van de werken kunnen geven.’

Daartoe moet ze niet alleen een gat in de Europese regelgeving vinden maar moet ook nog eens de Oosterweelverbinding als beste optie uit de milieueffectenprocedure komen. Of hoe het vasthouden aan die ene bouwgroep en dus de Oosterweelverbinding zijn schaduw vooruit werpt op de uiteindelijke politieke omgang met de resultaten van het milieueffectenrapport. Alternatieve tracés kunnen het nu alvast schudden.

Om van het horrorscenario maar niet te spreken: alsnog een Oosterweelverbinding mét viaduct gunnen omdat Europa niet toestaat dat Noriant zonder nieuwe aanbesteding een deel van de werken krijgt. Want vergis u niet: de bouwaanvraag voor de Lange Wapper ligt nog steeds op de regeringstafel, ze is vier jaar na de volksraadpleging nog steeds niet ingetrokken…

Manu Claeys en Peter Verhaeghe, voorzitter en ondervoorzitter van stRaten-generaal